شاید عبارت «دیسک دارم» را بارها از کسانی که کمر درد دارند شنیده باشید، اما جالب است که بدانیم همه ما دیسک داریم و این داشتن دیسک نیست که باعث کمردرد میشود، بلکه آنچه درد ایجاد می‌کند فتق یا بیرون زدگی یا هرنیشن دیسک کمر است که با فشار بر روی نخاع و ریشه‌های عصبی درد ایجاد می‌کند. البته بیرون زدگی دیسک کمر یا فتق دیسک تنها یکی از علل کمر درد است و علل مختلفی می‌توانند باعث کمردرد شوند.
به بالشتک ژله‌ای بین هر دو مهره دیسک گفته میشود که ضخامت بین ۳ تا ۹ میلی متر دارد. ساختار دیسک محتوی آب، کلاژن و پروتئین است.
هر دیسک بین مهره‌ای کمری شامل قسمت ژل خمیری در وسط و حلقه کلاژن در اطراف است. تنها حلقه‌های بیرونی‌تر حاوی رگ‌های خونی هستند، به همین دلیل بخش اعظم دیسک ذاتا از ترمیم کمتری برخوردار است.
وظیفه دیسک بین مهره‌ای ایجاد فاصله بین مهره‌ها و جذب و انتقال بارها در ستون مهره‌ای است. شاید سوال پیش بیاید چرا باید مهره‌ها از هم فاصله داشته باشند؟
این فضا عبور مناسب ریشه‌های عصبی که از نخاع بیرون می‌آیند را میسر می‌سازد و همچنین این فاصله، توانایی مهره‌ها را برای چرخش به جلو و عقب را فراهم می‌سازد.
آقایان بیشتر از خانم‌ها در معرض بیرون زدگی دیسک کمر هستند. شایعترین سن فتق دیسک کمر بین ۳۰ تا ۵۰ سال است. به این دلیل که در این سن معمولآ دیسک‌ها پر آب هستند و انعطاف پذیری بیشتری دارند، لذا احتمال بیرون زدگی بیشتری وجود دارد.
اما با افزایش سن، آب دیسک کاهش یافته و احتمال کمی وجود دارد تا آب داخل دیسک به بیرون بیاید و ریشه‌های عصبی را تحت فشار قرار می‌دهد.
دلیل بیرون زدگی دیسک کمر شامل موارد زیر میشود:
سیگار کشیدن باعث میشود دیسک نتواند مواد مغذی را به خود جذب کند، بنابراین دیسک کمر در افراد سیگاری با نیروی کمتری دچار بیرون زدگی و یا پارگی میشود.
معمولا ۵۰ درصد افراد در ماه‌های پنج تا هفتم بارداری کمردرد را تجربه می‌کنند. در برخی موارد افراد قبل از دوره بارداری هم بیرون زدگی دیسک کمر داشته‌اند و در حین بارداری با افزایش وزن نوزاد و بزرگ شدن شکم، خط ثقل بدن به جلو منتقل میشود و همچنین کشیده شدن عضلات شکم در طول این دوره باعث ضعف عضلات شکمی شده و عملکرد محافظتی این عضلات روی ستون فقرات کم میشود، لذا ایجاد فشارهای اضافی بر روی ستون فقرات، درد بیشتری را ایجاد می‌کنند.
علاوه بر این ترشح هورمون ریلاکسین و پروژسترون در این دوره باعث شل شدن لیگامان‌ها و تحرک بیشتر مفاصل میشود که می‌تواند درد در انتهای کمر ایجاد کند. همچنین بزرگ شدن رحم، خود باعث فشار بر روی شبکه اعصاب داخل لگن میشود و دردهای کمری یا سیاتیک ایجاد می‌کند.
فیزیوتراپی و روش‌های درمان دیسک کمر در منزل می‌تواند برای خانم‌های باردار مفید باشد که در انتهای مقاله به صورت کوتاه اشاره میشود.
برای تشخیص دیسک کمر پزشک یا فیزیوتراپیست ابتدا تاریخچه درد را از شما خواهد پرسید. سپس با انجام معاینات بالینی به تشخیص می‌رسد. برای قطعی کردن تشخیص خود از ابزار مختلفی مانند ام آر آی و سی تی اسکن و دیسکوگرام، نوار عصب و عضله و … هم کمک می‌گیرد.
پزشک یا فیزیوتراپیست شما در این مرحله از تست‌های اختصاصی مانند بالا بردن پا یا خم کردن گردن و ستون فقرات کمری به جلو یا عقب یا طرفین و یا حرکات ترکیبی استفاده می‌کند. همچنین با لمس نواحی دردناک و یا با زدن چکش در نقاط خاصی سطح رفلکس‌ها و میزان حساسیت دیسک و اعصاب شما را میسنجد.
علاوه بر این فیزیوتراپیست یا پزشک متخصص قدرت عضلانی شما را میسنجد تا تعیین کند که ریشه‌های عصبی تحت فشار هستند یا نه؟ همچنین ممکن است از شما بخواهد بر روی پاشنه یا پنجه خود راه بروید.
شایع ترین علائم دیسک کمر شامل موارد زیر میشود که در ادامه هر کدام از علایم و نشانه‌ها را بررسی می‌نماییم.
علائم دیسک کمر بسته به میزان بیرون زدگی به صورت کمر درد ناگهانی و شدید یا درد تدریجی بروز می‌کند. درد معمولا با نشستن‌های طولانی مدت، سرفه و عطسه بیشتر میشود. ممکن است درد فقط در ساق پا باشد و در کمر دردی نداشته باشیم. درد در ساق پا بیانگر وجود فتق دیسک بزرگتری نسبت به هنگامی است که درد به تنهایی در ناحیه کمر وجود دارد.
در موارد بیرون زدگی خفیف دیسک کمر فرد فقط درد مبهم در ناحیه کمر را تجربه می‌کند که با استراحت بهبود می‌یابد.
در بیرون زدگی شدید دیسک کمر علاوه بر درد کمر، درد شدید و تیزی به باسن و ساق پا هم کشیده میشود. درد در یک پا یا هر دو پا دیده میشود. حتی ممکن است بیمار برای کاهش درد به یک طرف خم شود.
علائم دیسک کمر در پاها به صورت درد و بی حسی، خواب رفتگی، سوزن سوزن شدن یا سوزش دیده میشود. بسیاری از افراد تصور می‌کنند دردهای دیسک کمر فقط در پشت پا ظاهر میشود، اما این گونه نیست و بسته به ریشه عصب درگیر، درد ممکن است در قسمت داخلی ران یا قدام ران و کشاله تا زانو هم دیده شود.
علاوه بر این در معاینه رفلکس ها و قدرت عضلات پا با کاهش میزان رفلکس ها و قدرت عضلات روبرو می‌شویم.
شایعترین علامت پارگی دیسک، بروز درد پایدار در ناحیه پشت است. اسپاسم شدید عضلانی، بی اختیاری ادرار و مدفوع و درد عمقی شدید و تیز در کمر و پاها که به همراه ضعف و بی حس شدن کمر نیز می‌تواند از علائم پارگی دیسک کمر باشد.
در ادامه در مورد چگونگی انتخاب روش مناسب برای درمان دیسک کمر و انواع روش‌های درمانی صحبت می‌کنیم.
دغدغه همه افرادی که دچار دردهای کمر می‌شوند و تیر کشیدن درد کمر به چپ یا راست را تجربه می‌کنند، انتخاب بهترین روش درمان دیسک کمر یا درمان قطعی دیسک کمر و عوارض کمتر و سوالات مختلف این چنینی می‌باشد.
درمان‌های بسیار بسیار زیادی برای انواع مختلف بیرون زدگی دیسک کمر یا پارگی دیسک وجود دارد و بعد از ارزیابی بیمار و بررسی ریسک فاکتورهای مختلف درمان و فرد و امکانات موجود، روش درمانی انتخاب میشود.
اکثرا در این مواقع چنین سوالاتی بسیار شنیده میشود:
جواب این سوالات فقط با معاینه صحیح و تصمیم گیری پزشک و درمانگر انجام می‌گیرد. در ادامه روش‌های مختلف درمان دیسک کمر به صورت خلاصه توضیح داده میشود.
درمان‌های کانسرواتیو یا غیرتهاجمی دیسک کمر در خط دوم درمان‌ها قرار می‌گیرند که شامل موارد زیر است:
فیزیوتراپی کمر با روش‌های غیرتهاجمی متعدد به شما کمک می‌کند کمر درد ناشی از بیرون زدگی دیسک خود را بدون نیاز به عمل‌های جراحی و پرداخت هزینه‌های گزاف درمان کنید. روش‌های درمانی که در فیزیوتراپی استفاده می‌شوند عبارتند از:
موارد گفته شده می‌توانند برای کاهش درد، التهاب، بهبود خون‌رسانی، اکسیژن‌رسانی و تغذیه بهتر دیسک و مفصل استفاده شوند. همچنین این درمان‌ها اسپاسم‌های عضلانی را کاهش می‌دهند و به بهبود دامنه حرکتی کمک می‌کنند.
لیزرها امواج الکترومغناطیسی تقویت شده‌ای هستند که می‌توانند پرتو متمرکزی را از خود ساطع کنند. لیزر درمانی روشی مدرن است که به دو صورت در کلینیک‌های فیزیوتراپی برای درمان دیسک کمر انجام میشود.
اولتراسوند تراپی یا امواج فراصوت، فرکانس‌هایی در حدود چند مگاهرتز هستند که برای درمان استفاده میشود. عمق نفوذ این امواج ۳/۳ تا ۶/۶ سانتی‌متر است. اولتراسوند تراپی با دو مکانیزم عمل می‌کند که شامل موارد زیر است:
روشی که بسیاری از افراد آن را با طب سوزنی اشتباه می‌گیرند. در هر دو تکنیک از سوزن استفاده میشود، اما محل‌های درمان و مکانیسم عملکردشان با هم بسیار متفاوت می‌باشد. طب سوزنی با چند هزار سال قدمت بر اساس طب سنتی چینی عمل می‌کند، اما سوزن خشک یک روش پرکاربرد در فیزیوتراپی است که براساس نوروفیزیولوژی و آناتومی انجام میشود.
مگنت تراپی یا مگنوتراپی که با اسم مغناطیس درمانی هم شناخته میشود، یک روش غیرتهاجمی است که با قرار گرفتن بیمار در داخل میدان‌های مغناطیسی ثابت، یون‌هایی را که در بدن ما وجود دارند به جنبش در می‌آیند و جریان خون به محل مورد نظر زیاد میشود و با انتقال بیشتر مواد مغذی به محل آسیب و دفع مواد زائد از ناحیه باعث تحریک رشد و ترمیم، کاهش التهاب و تورم بافت‌های عضله، لیگامان، تاندون و استخوان‌ها و اعصاب میشود.
تکارتراپی یا آر اف (RF) تراپی طیفی از امواج رادیوفرکانس است که با هدف انتقال انرژی به بدن انجام میشود. انرژی وارد شده به بدن باعث افزایش تبادلات سلولی، بهبود جریان لنف و خون میشود.
تکار تراپی با افزایش گرمای عمقی در بافت‌ها سرعت متابولیسم و بازسازی بافت‌های عضلانی، تاندون‌ها، لیگامان‌ها، بافت‌های همبند و استخوان‌های آسیب دیده را افزایش می‌دهد و باعث تحریک آزادسازی هورمون‌های تسکین دهنده درد میشود و همچنین باعث کاهش ادم و تورم، افزایش اکسیژن و انرژی در بافت‌های آسیب دیده، افزایش دامنه حرکتی مفاصل، کاهش دوره نقاهت میشود.
گرما یا سرما درمانی یکی از روش‌های رایج در فیزیوتراپی می‌باشد که با اهداف مختلف استفاده میشود. اینکه شما از کدام روش گرما یا سرما درمانی نتیجه بهتری می‌گیرید، بستگی به نوع آسیب و سایر بیماری‌های شما دارد.
مثلا اگر شما بیماری ام اس دارید به هیچ وجه نباید از گرمادرمانی استفاده کنید، چرا که باعث بدتر شدن وضعیت فعلی بیماری شما خواهد شد، پس لازم است در هنگام مراجعه به فیزیوتراپی سایر بیماری‌های زمینه خود را نیز با فیزیوتراپیست خود در میان بگذارید.
درمان‌های دستی فیزیوتراپی شامل موبیلیزاسیون مفصل، موبیلیزاسیون عصب، سوزن خشک، تیپینگ با توجه به صلاح دید فیزیوتراپیست می‌تواند برای درمان فتق دیسک کمر مفید باشد.
ورزش یا حرکت درمانی که از آن با نام تمرین درمانی در فیزیوتراپی هم یاد میشود، به عنوان مهمترین بخش از درمان انواع کمردرد است و به جرات می‌توان گفت بدون تمرین درمانی، درمان شما کامل نخواهد شد.
برای رسیدن به یک درمان ماندگار، تمرین‌های درمانی که در فیزیوتراپی به شما داده میشود، هفته یا ماهها یا سالها باید تکرار شوند تا وضعیت موجود را بهتر کند یا از بدتر شدن جلوگیری شود.
در آب راه رفتن برای درد کمر مفید است اما آب درمانی تنها راه رفتن در آب نیست و باید زیر نظر متخصصین فیزیوتراپی انجام شود و با توجه به مشکل خاص شما تمرینات در آب به شما آموزش داده شود.
ماساژ هم به عنوان یک روش غیرتهاجمی درمانی در کنار سایر روش‌های درمانی برای درمان انواع دردهای کمر و گردن و سایر دردهای اسکلتی عضلانی استفاده میشود. همانند سایر روش‌ها این درمان نیز نیاز به تکرار در فواصل منظمی دارد.
رعایت نکات زیر می‌تواند به بیمارانی که دچار کمر درد یا مشکلات دیسک کمر هستند کمک کند:
در ادامه مواردی که می‌تواند برای درمان دیسک کمر مفید باشد، بیان میشود.
ساییدگی مهره های کمر یا همان آرتروز کمر یک بیماری جدا از بیرون زدگی دیسک کمر هست که می‌تواند با فتق دیسک همراه باشد یا نه. تغییرات دژنراتیو در مفاصل به صورت یک پروسه سنی نرمال در نظر گرفته شده که در افراد مسن دیده میشود.
هر چند در افراد جوان هم ممکن است به دلیل انحرافات ستون فقرات این مشکل را ببینیم. در این عارضه تغییرات دژنراتیو در مفاصل و دیسک بین مهره‌ای ایجاد شده و به مرور زمان پیشرفت می‌کند که سبب لبه‌دار شدن و ایجاد خار استخوانی در جسم مهره و مفاصل میشود.
پروسه تشکیل خار همراه با ضخیم شدن لیگامان‌ها انجام میشود که در صورت ادامه این روند فضای کانال نخاعی کم شده و تنگی کانال نخاع به وجود می‌آید.
یکی از شایعترین علل این عارضه پاسچرهای نامناسب می‌باشد. سابقه آسیب‌های کمری، خم و راست شدن‌های مکرر، اضافه وزن و شکستگی‌های مهره هم در ایجاد این مشکل دخیل هستند.
خط اول درمان ساییدگی مهره های کمر یا آرتروز ستون فقرات کاهش وزن می‌باشد. درمان های دارویی و فیزیوتراپی هم در کاهش درد و خشکی و بهبود قدرت عضلانی برای کاهش فشار روی مهره بسیار ضروری و موثر می‌باشند.
تخریب دیسک کمر در سنین جوانی و کم آب شدن دیسک کمر به دلیل افزایش سن و وضعیت‌های خمیده ممتد و یا جراحی‌هایی که دیسک را بر می‌دارند، باعث کاهش فاصله بین مهره‌ها میشود.
به منظور افزایش فاصله بین مهره‌ای می‌توان از ترکشن استفاده نمود. که می‌تواند بصورت پوزیشنال یا مکانیکال باشد. در نوع پوزیشنال فیزیوتراپیست بیمار را در پوزیشن‌های خاصی قرار می‌دهد و در نوع مکانیکال از تخت ترکشن استفاده می‌کند.
رایجترین محل فتق، دیسک بین مهره‌ای l5 ،l4 و دیسک بین مهره‌ای l5 ،s1 هست زیرا این دو دیسک بزرگتر از بقیه دیسک‌ها بوده و آب زیادی دارند و وزن بیشتری را تحمل می‌کنند، لذا در معرض آسیب بیشتری هستند.
در اکثر موارد، برای درمان این بیرون‌زدگی‌ها از راه‌حل‌های غیر جراحی شروع خواهد شد، و در صورتی که درد شدید بوده و سبب ناتوانی شده و به درمان‌های غیر جراحی پاسخ ندهد درمان جراحی پیشنهاد میشود.
درمان‌های غیرجراحی فتق دیسک شامل موارد زیر است:
در صورتی که فیبرهای دیسک دچار پارگی شوند و بیمار علائم بی اختیاری ادرار و مدفوع و افتادگی مچ پا پیدا کند و نتواند بر روی پاشنه‌های خود بایستد و یا راه برود عمل جراحی تنها راه درمان است.
ترمیم پارگی‌های دیسک کمر بستگی به میزان پارگی دارد که باید در ام آر آی مشخص شود که آیا پارگی در فیبرهای محیطی است یا مرکزی؟ سپس با توجه به میزان پارگی می‌توان گفت که آیا قابل ترمیم است یا نه.
بهترین درمان موجود برای پارگی‌های کم، لیزر پرتوان می‌باشد.
بهترین درمان بیرون زدگی دیسک کمر از فردی به فرد دیگر با توجه به علائم بالینی متفاوت است و ممکن است فرد با بیرون زدگی جزئی درد بسیار بیشتری را در مقایسه با فردی با آسیب بیشتر تجربه کند، اما توصیه میشود همه افراد در ابتدا درمان‌های غیرتهاجمی کم هزینه را امتحان کنند و سپس سراغ عمل‌های جراحی با هزینه‌های گزاف بروند.
مدت زمان درمان دیسک کمر به فاکتورهای زیادی از جمله میزان بیرون زدگی و میزان التهاب و درد بیمار، وضعیت روحی روانی، سطح استرس، شغل فرد، حاد یا مزمن بودن عارضه بستگی دارد.
استراحت، استفاده از مسکن‌ها و کیسه‌های آب گرم یا سرد را می‌توان به عنوان درمان‌های خانگی دیسک کمر استفاده کرد. اگر کمر دردتان پس از امتحان این روش‌ها تسکین نیافت حتما به پزشک مراجعه کنید تا معاینه کاملی انجام شود و علت دردتان مشخص شود.
فیزیوتراپی بیرون زدگی دیسک کمر همانند فیزیوتراپی در کلینیک می‌تواند انجام شود و بسیاری از دستگاه‌های لازم مانند کیسه‌های آب گرم و سرد، اولتراسوند، تحریکات الکتریکی و لیزر را می‌توان به منزل برد و استفاده کرد.
درمان‌های دستی نیز همانند کلینیک در منزل هم قابل انجام است. نکته قابل توجه پیرامون فیزیوتراپی در منزل که باید در نظر بگیریم این است که از فیزیوتراپیست خود کارت شناسایی درخواست کنید، تا افرادی مانند ماساژورها، پرستاران، دستیاران، بهیاران و فارغ التحصیلان رشته‌های تربیت بدنی به صورت غیرقانونی اقدام به سودجویی از شما نکنند.
اجتناب و دوری از موارد زیر می‌تواند به پیشگیری از دیسک کمر کمک نماید:
در ادامه پرسش‌های متداول پیرامون بیرون زدگی یا فتق دیسک بررسی میشود.
بله، با درمان به موقع و تکمیل دوره‌های درمان فیزیوتراپی و رعایت احتیاطات مربوطه دیسک بیرون زده به جای خود برمی‌گردد و خوب میشود.
نه، استراحت به تنهایی درمان کافی برای پارگی دیسک کمر نیست.
در مواردی که بیمار قادر به راه رفتن نیست و دچار بی‌اختیاری ادرار و مدفوع شده و تعادل حین راه رفتن ندارد باید جراحی شود، اما در اکثر موارد برای بیرون زدگی‌های دیسک نیاز به جراحی نیست.
ایجاد اسکار و چسبندگی در بافت‌های جراحی شده زمینه ایجاد تنگی کانال نخاعی را برای فرد ایجاد می‌کند. علاوه بر این احتمال بیرون زدگی دوباره همان دیسک جراحی شده یا دیسک‌های بالاتر یا پایین‌تر وجود دارد.
فیزیوتراپی غالبا نقشی اساسی در بهبودی فتق دیسک دارد. روش‌های آن نه تنها تسکین فوری درد را ارائه می‌دهد، بلکه به شما می‌آموزد که چگونه وضعیت بدن خود را برای جلوگیری از آسیب بیشتر، اصلاح کنید.
برنامه فیزیوتراپی شما معمولا با درمان‌های غیرفعال آغاز میشود، با بهتر شدن حرکت درمان‌های فعال را شروع می‌کنید که بدن شما را تقویت می‌کند و از درد بیشتر جلوگیری می‌کند. فیزیوتراپیست شما برای تهیه طرحی که مناسب شما باشد با شما همکاری می‌کند.
برنامه فیزیوتراپیست برای درمان قطعی دیسک کمر شامل موارد زیر است:
همچنین برنامه ورزشی شما شامل ورزش‌های قدرتی، انعطاف‌پذیری، تعادلی است.
خیر، شما با فیزیوتراپی دیسک کمر در منزل می‌توانید بهبودی خود را بدست بیاورید.
