برنامه بعدی بازدید از ساختمان رایشتاگ، محل استقرار مجلس فدرال آلمان بود. ساختمانی مربعی با چهار برجک در چهار گوشهی آن و گنبدی شیشه ای روی سقف. این ساختمان در اواخر قرن نوزدهم ساخته شده و تا سال ۱۹۳۳ و به قدرت رسیدن حزب نازی که در حادثهای مشکوک به آتش کشیده میشود محل مجلس آلمان بوده است. بعد از آن در دوران حکومت هیتلر بلا استفاده میماند و در زمان جنگ جهانی دوم نیز مانند تمام ساختمانهای برلین به شدت آسیب میبیند و پرچم شوروی به نشانه پایان جنگ بر فراز آن به اهتزاز در میآید. در دوران تجزیه آلمان رایشتاگ در محدودهی برلینغربی و دقیقاً در کنار نوار مرزی قرار داشته و از آن استفاده مهمی نمیشده. بعد از اتحاد و تصمیم برای انتقال مجلس آلمان به محل سابق آن، مسابقهای برای نوسازی و مجهز کردن این ساختمان تاریخی به اِلِمانهای معماری نوین برگزار کردند که در نهایت طرح یک معمار انگلیسی برنده شده و گنبد شیشهای روی سقف ساختمان نتیجهی این طرح است.
وارد ساختمان شدیم. از زمان ساخته شدن این بنا، روی سر در آن این نوشته حک شده :
DEM DEUTSCHEN VOLKE
(برای) ملت آلمان
این عبارت را مقایسه کنید با ماده تاریخ «عدل مظفّر» که بعد از افتتاح مجلس شورای ملّی بر سر در ورودی ساختمان آن زده بودند و گنبد شیشهای رایشتاگ را با هرم گرانیتی بهارستان.
یک ایست و بازرسی در سالن ورودی مراجعان را که در هر ساعت چند صد نفر میشدند کنترل میکرد و بعد از آن به هر نفر یک راهنمای صوتی به همراه هدفون میدادند. با یک آسانسور رفتیم روی سقف. در داخل گنبد شیشهای دو سطح شیبدار مارپیچ ساختهاند که بازدیدکنندگان از یکی بالا میروند و از دیگری پایین میآیند. در وسط گنبد هم سازهای اپتیکی طراحی شده که نور بیرون را به سالن جلسات هدایت میکند و از بخشی از کف گنبد که شیشهای است داخل سالن جلسات پیداست. البته بعد از ظهر یکشنبه کسی داخل سالن نبود. در طی این مسیر مارپیچ، نمایی از سراسر شهر برلین را میتوان دید و راهنمای صوتی طی عبور از محلهای مختلف این مارپیچ توضیحاتی در خصوص هر یک از ساختمانهایی که از دور دیده میشدند ارائه میکرد. ساختمان صدارت عظمی که به خاطر شکل ظاهری آن به ماشین لباسشویی معروف شده(!) در ضلع غربی رایشتاگ قرار دارد. ساختمانهای دفاتر نمایندگان و کمیسیونها نیز طوری ساخته شدهاند که نیمی در برلینشرقی و نیمی در برلینغربی قرار گرفته و محل سابق رد شدن دیوار را با بلوکهای بتنی در آن مشخص کرده اند. ساختمان قدیم مرکز حکومت آلمان شرقی و برج تلویزیون هم در سمت شرق در فاصلهای دورتر قد علم کرده بودند.
هنگام بیرون آمدن از مجلس جزوهای توزیع میکردند که در آن اطلاعاتی در خصوص خود ساختمان رایشتاگ و همچنین ساختار سیاسی آلمان و فرآیند قانون گذاری و ... ارائه شده بود. اطلاعات کلی مربوط به نظام سیاسی آلمان را میتوان در اینترنت پیدا کرد و با توجه به کپیبرداری مجلس از روی اروپاییها توسط ما به نقل بسیاری از مطالب این جزوه نظیر کمیسیونها، فراکسیونها و حقوق و وظایف نمایندگان و کارکردهای مجلس نظیر قانون گذاری، تحقیق و تفحص، طرح سؤال و استماع و ... نیازی نیست. اما نکاتی در آن به چشمم خورد که به نظر میرسد کمتر مطرح شده باشد:
• در آلمان بعد از شخص اول حکومت که رئیس جمهور و یک مقام نمادین است، شخص دوم رئیس مجلس است و رئیس دولت (صدراعظم) و سایر مقامات دولتی در ردههای بعدی قرار میگیرند. مجلس بر نیروهای مسلح نیز نظارت دارد و در آن کمیسیونی برای دریافت مستقیم شکایات سربازان از مافوقهایشان در نظر گرفته شده است که هر ساله صدها پرونده را بررسی میکند.
• حقوق و مزایای ماهیانه یک نماینده مجلس آلمان عبارت است از ۹۳۰۰ یورو که به آن مالیات تعلق میگیرد به اضافه ۴۳۰۰ یورو تنخواه معاف از مالیات که باید صرف دفتر کار در حوزهی انتخابیه و منزل در برلین شود. وسایل ایاب و ذهاب برای مأموریتهای کاری و دفتر کار در برلین نیز در اختیار نماینده قرار داده میشود.
• سیستم انتخاباتی آلمان ترکیبی از رأی دادن به افراد و رأی دادن به احزاب است به این ترتیب که هر فرد هنگام رأی دادن در سمت راست برگه باید به یک حزب رأی دهد و در سمت چپ برگه باید اسم نامزدهایی را که خودش مد نظر دارد بنویسد. در ابتدا حدود ۶۰۰ کرسی مجلس به نسبت رأی سمت راست برگه بین احزابی که حداقل ۵٪ کل آرا را به دست آورده باشند تقسیم میشود. سپس افرادی که بر اساس رأی سمت چپ برگه در هر حوزه انتخابیه حائز اکثریت آرا شوند به مجلس راه پیدا میکنند و از آنجا که آلمان حدود ۳۰۰ حوزه انتخابیه دارد، به این ترتیب نیمی ازمجلس مستقیماً توسط مردم انتخاب میشود. پس از آن هر حزب می تواند سهم باقی مانده خود از ۳۰۰ کرسی دیگر را بر اساس لیستی که ارائه داده است پر کند و در نتیجه نیم دیگر مجلس توسط احزاب تعیین میشوند. در برخی از کشورها رأی به حزب موجب شده نوعی مافیا در نظام سیاسی به وجود آید و این عملاً حزب است که برای مردم تصمیم میگیرد. از سوی دیگر در برخی دیگر از کشورها رأی به افراد موجب شده نظم و قاعدهمندی که در قالب تحزّب در نظام سیاسی به وجود میآید کمرنگ شود. به نظر میرسد این شیوهی ترکیبی و البته کمی پیچیده، روشی برای بهرهمندی از مزایای هر یک از این دو سیستم و پرهیز از معایب آنها باشد.
• در ساختمان رایشتاگ اتاقی را با یک طراحی آرامش بخش به عنوان نمازخانه در نظر گرفته اند که همه میتوانند عبادت خود را در آن به جا آورند. در این اتاق یک فلش جهت قبله (مکه) و یک فلش هم جهت بیتالمقدس را نشان میدهد. از حدود ۶۰۰ نفر نمایندگان مجلس آلمان تنها ۳ نفر (یعنی نیم درصد) از جامعهی مسلمانان هستند. این در حالی است که تخمین زده میشود مسلمانانی که شهروند آلمان هستند حداقل حدود یک و نیم درصد جمعیت را تشکیل بدهند.
متن از کتابِ «سفر در ارض دیوار برلین» نوشته مهندس مصطفی آقابیگی