چرا محصولِ اختصاصی و دسترس‌پذیر برای افراد دارای ناتوانی، مفهومِ محصولِ فراگیر یا Inclusive product را نقض می‌کند؟
{مشاهدهٔ در آپارات با زیرنویس فارسی}
{مشاهدهٔ در یوتوب با زیرنویس فارسی}
یه سوال مهمی هست توی حوزه
محصولات فراگیر
اینه ما یک محصول اختصاصی یا ویژه برای نابینایان یا ناشنوایان
و ناشنوایان باید درست کنیم یا نه؟
وارد یک اینترنت بانک می‌شیم
…و یک دکمه‌ای رو که احتمالا ابتدای صفحه هم هست
روش نوشته شده … حالا لیبلش اینه که
وارد مثلا محصول نابینایان بشیم…
یا مثلا اینترنت بانک ویژهٔ نابینایان و ناشنوایان
ببینید این که کاملا رد می‌شه
توی مبحث محصول فراگیر
نباید همچین چیزی وجود داشته باشه
حالا من یک مثالی می‌خوام بزنم
روی تصویر اگر نکاه بکنید
یک سیاه‌پوستی هست… این عکس رو آقای
اِلیوت اِرویت سال ۱۹۵۰ گرفته
یه سیاه‌پوستی هست که داره
از آب‌خوری آب می‌خوره
ولی بالای سرش نوشته شده
رنگین پوست، اینور نوشته سفید
یعنی سیاه‌پوست‌ها رو موقع حتی آب خوردن جدا می‌کردن
یا اگه توی فیلم‌های سینمایی دیده باشین
مثلا سیاه‌پوستا حق نداشتن توی رستوران‌ها برن
یا یکسری کاتالوگ‌هایی چاپ کرده بودن
که یک مسیر‌هایی خاصی
سیاه‌پوستا حق نداشتن وارد اون جاده بشن
خوب، آمریکا اون موقع، رذالت‌های اخلاقی زیادی داشت
همشو حل کرد، جوری که رئیس جمهور
بعدا شد یک سیاه‌پوست
و از این قضیه گذر کرد
و فکر نمی‌کنیم این داستان نسخهٔ اختصاصی
و این سوالی که الان هست…
که ما بیایم محصولی رو برای ناشنوایان
درست کنیم، فراتر از این موضوع تو این عکس باشه
و دقت کنید، سال ۱۹۵۰ بوده
و ما نباید دوباره این تبعیض رو دوباره تکرار کنیم
خوب تصویر بعدی که می خوام بهتون نشون بدم
تصوری هست که توش این موضوع رو معادل‌سازی کرده
با تصور قبلی و داره نشون می‌ده که…
بیایم یک وب‌سایت پرایمری برای
…همه، افراد بدون آسیب جسمانی، درست کنیم
حالا اینورش هم یک نسخهٔ آلترناتیو برای دسترس‌پذیری
یعنی نسخهٔ دسترس‌پذیر و یک نسخهٔ اصلی و پرایمری
خوب! این معادل همون تبعیض اجتماعی می‌شه
… و کاملا از دستورالعمل قطعی شیوه‌نامهٔ دسترسی‌پذیری
به‌دور است
توی شیوه‌نامهٔ دسترس‌پذیری محتوای وب
اشاره‌ای به این نشده که…
شما بخشی از شیوه‌نامه رو برای
برای افرد خاص با ناتوانی خاص استفاده بکنید
کل شیوه‌نامه نگاهش اینه که…
در سه سطح A و AA و AAA
می‌تونید به محصول دسترس‌پذیر برسین
درواقع محصولتون رو فراگیر کنید
وقتی می‌گه سطح دَبل‌ا‌ِ ی AA اجباریه برای محصولات دیجیتالی
لزوما منظورش اینه که…
تمام قوانین برای تمام انواع ناتوانی هست رو
رعایت کنیم پس…
از اساس نگاه شیوه‌نامهٔ دسترسی‌پذیری
اینه که ما محصوله
اختصاصی برای نوع خاصی از ناتوانی
نداشته باشیم
اگر می‌بینید که در محصولی
بخش خاصی رو
برای تنظیم اولویت‌های دسترس‌پذیری قراردادن
که عموما برای سطح تریپل‌اِی AAA
این اتفاق می‌افته
یا برای اینکه Visual Enhancement یا تقویت بصری
یا مثل بزرگ‌تر کردن فونت و تغییر رنگ بکگراند و امثالهم
رو در اون بخش دسترسی‌پذیری بزارن
این به‌معنای اختصاصی کردن محصول نیست
این بخش، جزئی لاجرم از
تولید محصول فراگیر هست که…
که بعضی از تنظیمات رو در این بخش بزارن
شاید یک مثال دیگه بخوام بزنم
یک پنلی دارید که پلت‌فرم‌های معاملاتی آنلاینه
و این تندتند داره آپدیت می‌شه
سریع در حال به‌روز رسانی‌ه
و می‌خوان این آپدیت رو به مخاطب
از طریق صفحه‌خوان‌ها بگه
از طریق آریاکد‌ها
در واقع این آپدیت‌ها رو
از طریق Screen Reader
به مخاطبی که نابیناست
منتقل کنید
حالا یک بخش Setting
هم درست می‌کنیم
توی اون، سِتینگ آپدیت‌های سریع رو
اون کسی که نابیناست
و از صفحه‌خوان استفاده می‌کنه
می‌تونه تو در تنظیمات دسنرسی‌پذیریِ
اون پلتفرم، آپدیت رو ببنده
یا حتی از اون مهمتر خصوصی‌سازیش کنه
یا زمان آپدیت کردن رو حتی تنظیم بکنه
مثلا دو دقیقه یکبار به مخاطب بگو یا
اصلا نگو
این‌ها تنظیمات اختصاصی هستند
و حالا تو سطح تریپل A هم…
در خیلی از موارد می‌شه ازش کرد
و اون موارد رو کاربر تنظیم شخصی بکنه
نکته دیگه‌ای که می‌خوام بگم در مورد اختصاصی کردن‌ه
محصولات برای افراد دارای ناتوانی
اینه که اخیرا برخی از
نرم‌افزار‌ها و اپلیکیشن‌ها
افراد رو شناسایی بکنن
افراد دارای ناتوانی رو شناسایی بکنن
و سعی می‌کنن
با این شناسایی
یک خاصیت و یا فیچر رو
به محصول دیجیتالی اضافه بکنن
که مختص افراد دارای
ناتوانی هست
خوب! این که کاملا
از هدف محصول فراگیر
و شیوه‌نامهٔ دسترسی‌پذیری
کاملا به‌دور است
و فکر نمی‌کنم کسی راضی باشه که
به عنوان یک فرد ناتوان
بیاد اولا که ناتوانیش رو اعلام کنه
و بعد یک سرویس ویژه
درون اون اپلیکیشن بگیره!
بهتر اینه که تمام سعی و
تلاش کمپانی‌ها روی منطبق کردن
روی اون محصول دیجیتالی
با شیوه‌نامه باشه
چون در اون صورت دیگه
لازم نیست افراد رو شناسایی کنن
چه این افراد وارد محصول
دیجیتالشون بشن و کاربر محصول
…باشن. چه نباشن به‌راحتی
می‌تونن به همه افراد
سرویس بدن
یعنی هر نوعی از توانایی
می‌تونه پوشش داده بشه
اما استثنائی وجود داره
که می‌خوام بهش اشاره کنم
اونم زمانیه که
شما می‌خواهید یک سرویس و نه
و نه محصول رو
می‌خواهید یک سرویس خاص رو
در یک موقعیت خاص محصول
به افراد دارای ناتوانی ارائه بدید
مثلا سرویس‌های تاکسی‌های اینترنتی
ممکنه بخوان سرویسی رو به افراد ناشنوا
یا حتی زمانی‌که راننده ناشنواست
وقتی کسی سوار می‌شه
یک سرویس خاص رو
توسط راننده و نه محصول
به اون مشتری کاربر ارائه بدن
در این موارد خاص
می‌شه در بخش تنظیمات
یک گزینه اختیاری، دقت کنید، اختیاری!
نه اینکه موقع ثبت‌نام و یا…
جاهای دیگه احراز هویت صورت بگیره
مجبور به احراز هویت بشه
و طرف بیاد اذعان بکنه که
ناتوانی دارم
و از اون بدتر، بگه چه ناتوانی‌ای دارم
در واقع شما نباید دیتایی جمع بکنید
کاملا اختیاری در تنظیمات
گزینه‌ای گذاشته بشه
در صورتی که اونو فعال کنن
راننده به این افراد سرویس ویژه می‌ده
مثلا اگر فرد با ویلچر می‌یاد
راننده در سوار شدن کمکش می‌کنه
و یا مثلا تو سرویس‌های
آگهی آنلاین ممکنه که…
برای استخدام افراد دارای ناتوانی
بخوان یک سرویس ویژه‌ای در نظر بگیرن
که حداقل به اون افراد سریع‌تر
این آگهی‌ها برسه
اینجا هم مانعی نداره
ببنید محصول و سرویس دو چیر متفاوت هستن
اون چیزی که مهمه اینه که
محصول فراگیر باشد
که آن فرد نابینا و یا ناشنوا
بتواند از آن استفاده کنه
و حالا جایی هم با احراز هویت از این افراد
یک سرویس ویژه
در این مساحتی که گفتم
بهشون بدین هیچ مشکلی نیست
اما اینکه بخوایم محصول فراگیر
درست بکنیم برای بار آخر و تاکید آخر
که مختص نابینایان
که مختص ناشنوایان باشه
این یک انحراف از Inclusive Design هست
این یک انحراف از طراحی فراگیر هست
و البته انحراف از خود شیوه‌نامه
که جوری طراحی شده
که سطح‌بندی A و AA و AAA داره
که در همه این سطوح تمام
تلاشش اینه که برای همه
همه افراد، اون محصول، دسترس‌پذیر بشه
? اگر سوالاتی از این دست در رشتهٔ دسترسی‌پذیری دارید ویدیوی زیر را ببینید:
پنل تخصصی دسترسی‌پذیری یوایکس شیراز با حضور آرتا مکبری، فائزه بهمنی، امید هاشمی
من، آرتا مکبری به همراه امید هاشمی و فائزه بهمنی، ۱۴ بهمن ۱۴۰۰ ساعت ۱۴:۳۰ تا ۱۶:۰۰ در پنل تخصصی یواِکس شیراز پاسخگوی سوالات علاقه‌مندان و دغدغه‌مندان رشته دسترسی‌پذیری (Accessibility) بودیم. در این پنل تخصصی موضوعات به‌روز و کاربردی‌ای را مورد بررسی قرار دادیم و من در قالب یک ارائهٔ چند دقیقه‌ای سوالات متداول رشتهٔ دسترسی‌پذیری را برای علاقه‌مندان مطرح کردم.
