خورشید نزدیک‌ترین ستاره به ما و منشأ حیات‌مان، ستاره‌ای که از دیرباز در فرهنگ‌ها و افسانه‌های ملل مختلف اهمیت ویژه‌ای داشته است.
خورشید ستاره‌ای در رده‌ی طیفی G (بیشتر بخوانید: ستاره شناسی مادون قرمز - نمودار هرتسپرانگ-راسل) و ستاره‌ای عادی به‌حساب می‌آید؛ اما به سبب نزدیکی آن به زمین بیشترین اطلاعاتی که از یک ستاره در دسترس بشر است، از خورشید بدست آمده است؛ زیرا می‌توان جزئیات سطح آن را دید و فرآیند‌های نواحی عمیق آنرا بهتر درک کرد. خورشید جزو دومین یا سومین نسل ستاره‌هاست، از این رو باید در نظر داشت که سوخت ستاره‌های نسل دوم فقط هیدروژن نیست و آن‌ها عناصر سنگین‌تری نظیر هلیوم و فلزات سنگین‌تر را هم می‌سوزانند.
ساختار کلی
ساختمان داخلی و اجزای سطح خورشید را می‌توان به این بخش‌ها تقسیم کرد :
ساختمان داخلی :
هسته– ناحیه پرتوزا– ناحیه همرفتی– شید سپهر (فوتوسفر)– رنگین سپهر(کروموسفر)
سطح خورشید :
لکه‌های خورشیدی –زبانه‌های خورشیدی –تاج خورشیدی
هسته خورشید
بیست‌وپنج درصد از ساختمان خورشید را هسته آن تشکیل داده است، یعنی جایی که خورشید در حال تولید انرژی در اثر گداخت یا همجوشی هیدوژنی است.
ناحیه پرتوزای خورشید
ناحیه بعدی که بعد از هسته تا 70% فاصله سطح از مرکز ادامه دارد ناحیه تابشی یا بخش پرتوزای خورشید است. در این ناحیه انرژی تولیدی ناشی از همجوشی توسط فوتون‌ها به بیرون حمل می‌شود.
ناحیه همرفتی
پس از ناحیه پرتوزا ناحیه همرفتی است که در آن انرژی توسط گازِ داغ به بیرون حمل می‌شود، اما این فرآیند اصلا سریع نیست و 170000 سال طول می‌کشد تا نور تولید شده در مرکز خورشید، خود را به سطح برساند، این بدان معناست که نمی‌توانیم با مشاهده مستقیم نور خورشید از انفعالات درونی آن در همان لحظه با خبر باشیم. تنها ذره‌ای که مستقیما از هسته خورشید به سمت زمین می‌آید و می‌تواند اطلاعاتی از هسته در اختیارمان قرار دهد «نوترینو» است. این ذره تقریبا بدون جرم و از نظر الکتریکی خنثی است. نوترینو از محصولات همجوشی در هسته‌ی خورشید است و چون برهم‌کنش بسیار ضعیفی با ذرات دیگر دارد، به‌راحتی و با سرعتی نزدیک به سرعت نور خود را از هسته به زمین می‌رساند؛ اما به دلیل برهم‌کنش بسیار ضعیفی که دارد آشکارسازی و مطالعه‌ی آن بسیار دشوار است. در هر ثانیه از هر سانتی‌مترمربع از زمین 65 میلیارد نوترینوی خورشیدی عبور می‌کند!
فوتوسفر (شید سپهر)
سطح ظاهری خورشید شید سپهر نام دارد، سطحی شبیه سطح توپ بسکتبال که دانه‌دانه است. این ظاهر دانه‌دانه به علت پدیده همرفتی لایه‌های عمیق‌‌تر خورشید است، در واقع مواد به طرف سطح می‌آیند، به اطراف پراکنده می‌شوند و پس از سرد شدن، تاریک شده و به داخل خورشید برمی‌گردند. هرکدام از این دانه‌ها در سطح خورشید مساحتی به اندازه‌ی1000 کیلومترمربع را اشغال می‌کنند. عمر این دانه‌ها به‌طور متوسط 15 دقیقه است، بعضی از آن‌ها به سهولت محو می‌شوند اما برخی از آن‌ها منفجر شده و سایر دانه‌ها را به اطراف پراکنده می‌کنند. در مقیاس بزرگتر، صدها دانه تشکیل یک اَبَردانه می‌دهند که حدود 3000 کیلومتر عرض داشته و حدود یک روز دوام می‌آورند.
لکه های خورشیدی
لکه‌های خورشیدی قسمت‌های تاریکی روی شیدسپهر خورشید هستند. از ترکیب گروه‌های لکه‌ایِ کوچک، لکه‌ای بزرگتر را شکل می‌گیرند که گاهی بزرگی آن‌ها به 50000 کیلومتر(تقریبا چهار برابر قطر زمین) می‌رسد و ممکن است ماه‌ها بر روی سطح خورشید دوام بیاورند.
قسمت داخلی یک لکه‌ی خورشیدی، سایه و اطراف آن نیم‌سایه و ناحیه‌ای که خوشه‌ای از لکه‌های خورشیدی را احاطه می‌کند یک «ناحیه فعال» نامیده می‌شود. لکه‌های خورشیدی در اصل تاریک نیستند؛ یک لکه خورشیدی در زمینه‌ی آسمان شب حدود ۱۰ برابر روشن‌تر از ماه کامل به نظر می‌رسد، بنابراین با وجود اینکه لکه‌های خورشیدی تاریک به نظر می‌رسند؛ اما در اصل فقط در مقایسه با سایر نواحی خورشید کم نورترند.
زبانه و شراره‌های خورشیدی
در خلال اکثر خورشید گرفتگی‌های کلی، ابرهای روشن گاز تا ۵۰۰۰ کیلومتر یا بیشتر از شیدسپهر بالا می‌روند . این رشته های نازک طویل را که گاهی عمری 2 تا 3 ماه دارند زبانه می‌نامند.
مرگ خورشید
5 میلیارد سال بعد ، زمانی که بیشتر هیدروژن موجود در هسته خورشید گداخته شده و صرف تهیه هلیوم شد، جاذبه باعث انقباض هسته شده و فشار، دمای آنرا افزایش خواهد داد. هیدروژن در پوسته اطراف هسته، شروع به سوختن خواهد کرد و انرژی حاصل از این گداخت هسته‌ای در پوسته ، باعث انبساط لایه‌های خارجی خواهد شد. سیارات عُطارِد و زهره در اثر دمای بالا ذوب شده و به‌دلیل انبساط خورشید بلعیده می‌شوند، انبساط خورشید تا مدار زمین ادامه پیدا کرده و حرارتش تمام موجودات زنده را از بین خواهد برد. پس از آن خورشید به یک «غول سرخ» تبدیل خواهد شد که دمای آن سردتر از دمای فعلی است. سپس لایه‌های خارجی در فضا پخش شده و یک سحابی سیاره‌ای تشکیل خواهد شد، هسته نیز به‌صورت یک ستاره «کوتوله سفید» باقی مانده و به‌تدریج از بین خواهد رفت.
می‌توان گفت که با فرا رسیدن مرگ خورشید ، مرگ تمام موجودات و سیاره‌مان زمین فرا خواهد رسید.
گردآوری توسط تیم علمی انجمن نجوم اطلس
نویسنده: آیدین صبحی افشار
منابع:
1. نجوم دینامیکی- رابرت تی. دیکسون
2. نجوم به زبان ساده- مایر دگانی
