سلامت از دیرباز مورد توجه آدمی بوده است و بشر از بدو خلقت بدنبال رفع نیازهای بهداشتی درمانی خود بوده است. با پیدایش جوامع و گسترش شهرها، نیاز به تشکیل "سازمانهای سلامت" به عنوان نهادهایی که در جهت رفع نیاز های سلامت مردم فعالیت می کنند نیز احساس شد. اولین سازمانهای ارائه دهندهع خدمات سلامت در بستر "نظام سنتی ارائه خدمات" پدید آمدند که بصورت غیر تخصصی از نیارمندان به خدمات سلامت و فقرا نگهداری می کردند. در گذر از نظام سنتی به "سیستمهای ملی ارائه خدمات سلامت" و سپس "موسسات تخصصی خدمات بهداشتی درمانی" ، شاهد ظهور و بروز ساختارهای پیچیده ای در حوزه سلامت شدیم که ضرورت سیاستکذاری و مدیریت صحیح این حوزه را بیش از پیش ایجاب میکردند. ساختارهایی که هر روز در نقطه ی اوج پیچیدگی خود قرار میگیرند و از این رو نیاز همه روزه به دانش موثر در حوزه مدیریت و سیاستگذاری سلامت را ایجاد می کنند. در چنین فضایی و با رویکرد بهبود کارایی و افزایش عدالت در نظام سلامت، سیاستگذاری حوزه سلامت یک موضوع مهم و اصل لاینفک برای ادامه ی حیات غولهای پیچیده سلامت تلقی می گردد.
ضرورت نگاه ویژه به حوزه سلامت
در تمام دنیا، حکومتها سه وظیفه ی اصلی نسبت به مردم خود دارند. امنیت، آموزش و سلامت. در این بین سلامت به عنوان یک فاکتور راهبردی در موضوع توسعه همه جانبه ملتها از جایگاه ویژه ای برخوردار است، تا جایی که صاحبنظران از انسان سالمبهعنوان محور توسعه پایدار یاد کرده اند. این بدان معنی است که پیش زمینه و لازمه ی تامین توسعه پایدار برای یک ملت در تمامی حوزه ها، نیازمند بستری از نیروی انسانی سالم می باشد. در کنار این مهم، از سلامت به عنوان "حق اساسی" برای انسانها نام برده شده است که فقدان تامین مناسب آن سبب بروز مشکلات بسیار بزرگ و ایجاد لطمات جبران ناپذیری به جوامع خواهد شد.
قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران نیز در اصل 29 صراحتا از سلامت به عنوان حقی اساسی که دولت موظف به تامین آن شده است یاد می کند و برخورداري از تامين اجتماعي از نظر بازنشستگي، بيكاري، پيري، ازكارافتادگي، بيسرپرستي، درراهماندگي، حوادثوسوانح، نياز به خدمات بهداشتي درماني و مراقبتهاي پزشكي به صورت بيمه و غيرهرا حقي همگاني تلقی می کندکه دولت موظف است طبق قوانين از محل درآمد هاي عمومي و درآمدهاي حاصل از مشاركت مردم، خدمات و حمايتهاي مالي فوق را براي يك يك افراد كشور تامين كند. لذا تامین سلامت در نظام جمهوری اسلامی ایران یک امر کاملا حکومتی است که دولت به عنوان مجری قانون بایستی در برابر تامین سراسری آن پاسخگو باشد.
تفاوتهای بازار سلامت با دیگر بازار ها
در یک نگاه اقتصادی، از بازار به عنوان محلی برای تامین تقاضا بوسیله ی عرضه یاد میشود. با این تعریف، محل عرضه ی خدمات سلامت را بازار سلامت می نامیم که در آن عوامل ارائه دهنده خدمت، تقاضای کالا یا خدمت سلامت مردم را تامین می کنند. تعریف فوق، قابل تعمیم برای همه ی بازارها از جمله بازار خدمات سلامت می باشد. در عین حال بازار سلامت دارای ویژگیهای منحصر بفرد و تفاوتهای اساسی با سایر بازارها نیز می باشد. اولین ویژگی این حوزه این است که ورودی و خروجی این سیستم انسان می باشد. از دیگر ویژگیهای بارز بازار سلامت، عدم تقارن اطلاعاتی (Information asymmetry) در این بازار بین مصرف کننده و عرضه کننده خدمت است. این سخن بدان معنی است که اطلاعات ارائه دهنده خدمت (پزشک) از موضوع خدمت، در سطح غیر قابل مقایسه ای با اطلاعات گیرنده خدمت (بیمار) میباشد. دیگر ویژگی این بازار، انحصار شدید می باشد که ناشی از ارائه برخی خدمات تنها توسط برخی افراد یاسازمانها می باشد. از دیگر خصوصیات این حوزه می توان به بحث متفاوت بودن کشش ها در بازار سلامت اشاره کرد. بازار سلامت اصطلاحا بازاری است با کشش بالا و پائین. به عنوان مثال رفتار مصرف کننده در قبال خدماتی که جلوه ضرورت محسوس تری برای وی دارند، مانند یک جراحی فوری به نحوی است که کشش کمی را ایجاد می کند. ولی در قبال خدماتی که در عین ضرورت، احساس نیاز به آنها نمی کند مانند خدمات پیشگیری کشش بسیار بالایی وجود دارد و ممکن است بیمار از دریافت آنها حتی به علت افزایش ناچیز قیمت شان صرف نظر کند. ویژگی اخیر سبب ساز ارائه رایگان برخی خدمات در حوزه سلامت شده است. و اما به عنوان مهمترین ویژگی بازار سلامت می توان به ماهیت اثر بخشی محور(Cost Effective) این بازار اشاره کرد که بر خلاف سایر بازار ها، انتفاع مالی هدف اصلی این حوزه نیست و بازده مناسب برای این حوزه از نوع اثری است که بر سلامت جامعه می گذارد. به همین دلیل کارشناسان حوزه سلامت، بازار سلامت را یک بازار شکست خورده (Market Failure) از لحاظ مالی قلمداد می کنند.
وجود توامان چنین ویژگیهای منحصر بفردی در بازار سلامت، زمینه ساز تفاوت بنیادین سیاستگذاری در این حوزه با سایر حوزه ها گردیده است و عملا نیاز این حوزه را در بحث سیاستگذاری، منوط به داشتن نگاه متفاوت سیاستگذار به معنای فایده در موضوع سیاستگذاری می نماید.
