بهبود کیفیت تولیدات حیوانی یکی از اولویت های بین المللی در حوزه بهداشت و سلامت غذا است. زیرا مصرف آنتی بیوتیک در خوراک طیور سبب بجا ماندن اثرات این مواد در فرآورده های آنها می شود. بنابراین ممنوعیت استفاده از آنتی بیوتیک ها به عنوان محرک رشد در مزارع پرورش طیور امری ضروری است.
افزودنی های غذایی با منشا بیولوژیکی به عنوان جایگزین مناسب برای آنتی بیوتیک ها (به عنوان محرک رشد) می توانند بسیار مفید و کارآمد واقع شده و همچنین موجب افزایش کیفیت فرآورده های تولیدی شوند.
در سال های اخیرمطالعاتی درخصوص بررسی تاثیر مکمل های پروبیوتیک بر عملکرد رشد جوجه های گوشتی و ایجاد تعادل در جمعیت میکروفلور روده انجام گرفته ، بر همین اساس این اطمینان حاصل شده است که با استفاده از پروبیوتیک در جیره غذایی طیور علاوه بر بهبود عملکردهای زئوتکنیکی آن ها، تعادل مناسبی نیز میان میکروبیوتای روده و بهبود سلامت گوارش به وجود می آید.
هدف این مقاله تمرکز بر تاثیرات مختلف پروبیوتیک ها با بررسی مکانیزم رفتاری و عملکرد آن ها بر پارامترهای زئوتکنیکی و سلامت گوارش طیور گوشتی است.
به جا ماندن بقایای آنتی بیوتیک ها در فرآورده های تولیدی طیور سبب ایجاد مقاومت آنتی بیوتیکی در مصرف کنندگان می شود. این موضوع دلیل شروع جست و جو و تحقیق برای یافتن جایگزینی جهت بهبود سلامت و عملکرد حیوانات بدون به خطر انداختن سلامت مصرف کنندگان بود. در نهایت نگرانی ها در مورد مقاومت انسان به آنتی بیوتیک ها و همچنین افزایش تقاضای مصرف کنندگان برای غذاهای سالم منجر به ممنوعیت استفاده از آنتی بیوتیک به عنوان محرک رشد در جیره طیور شده است.
امروزه استفاده از جایگزین های طبیعی مانند پروبیوتیک ها، پریبیوتیک ها، آنزیم ها، عصاره های گیاهی طبیعی، اسیدهای آلی و اسانس ها به یک امر ضروری بدل شده است. در این میان در سال های اخیر استفاده از پروبیوتیک ها (افزودنی های خوراک طیور) به عنوان جایگزین آنتی بیوتیک ها مورد توجه دامپزشکان و متخصصان تغذیه قرار گرفته است. تا کنون مطالعات متعددی برای بررسی اثرات پروبیوتیک ها بر عملکرد رشد جوجه های گوشتی انجام شده است و گفته می شود که استفاده از آن ها در تغذیه جوجه‌های گوشتی تأثیر مفیدی بر عملکرد آنها و همچنین تعدیل سیستم ایمنی آن ها دارد.
پروبیوتیک‌ها میکروارگانیسم‌های زنده‌ای هستند که موجب بهبود رشد و تعادل میکروبی روده میزبان (حیوانات و انسان ها) می‌شوند، همچنین با حذف رقابتی و ایجاد یک جمعیت متعادل در سیستم گوارشی، می توانند شرایط سلامتی را در طیور بهبود ببخشند.
در واقع پروبیوتیک ها شامل چندین گونه از جمله باکتری های مفید، قارچ ها یا مخمرها هستند. از رایج ترین پروبیوتیک ها با منشا بیولوژیکی
Bacillus subtilis, Lactobacillus, Bifidobacterium, Butyricicoccus, and Streptococcus
را می توان نام برد. این میکروارگانیسم‌ها علاوه بر فعالیت به عنوان محرک رشد، می‌توانند تاثیرات بروز بسیاری از عوامل بیماری زا مانند سالمونلا تیفی موریوم، استافیلوکوکوس اورئوس، اشریشیا کلی، کلستریدیوم پرفرنجنس و غیره را کاهش دهند.
پروبیوتیک مورد استفاده برای طیور می تواند متشکل از یک سویه یا مخلوطی از دو یا چند سویه در قالب مایع، پودر، ژل، خمیر یا گرانول و به طور معمول به شکل کپسول، قرص و ساشه باشد.
پروبیوتیک های افزوده شده در خوراک دام با افزایش تولید اسیدهای آلی در دستگاه گوارش منجر به تعدیل میکروبیوتا می شوند. افزایش تولید اسیدهای آلی موجب تغییر نفوذپذیری روده و در نهایت باعث افزایش جذب برخی مواد مغذی می شود که به نوبه خود عملکرد رشد را بهبود می بخشند، همچنین منجر به کاهش برخی از باکتری های بیماری زا (مانند سالمونلا) می شوند.
پروبیوتیک ها از طریق مکانیزم های مختلفی مانند تغییر فلور روده، افزایش رشد باکتری های بی هوازی غیرمختلف بیماری زا و باکتری های گرم مثبت تشکیل دهنده اسید لاکتیک و پراکسید هیدروژن، سرکوب رشد پاتوژن های روده ، بهبود هضم و استفاده از مواد مغذی ( ایجاد رقابت غذایی با پاتوژن ها ) موجب بهبود افزایش بهره وری خوراک می شوند. طبق تحقیقات انجام شده تجویز DFM (مصرف مستقیم خوراک باکتریایی) بر پایه Bacillus amyloloquefacien به میزان 20 گرم بر کیلوگرم خوراک به مدت 35 روز به طور قابل توجهی شاخص های تولید را در جوجه های گوشتی بهبود می بخشد. به بیان دیگر نتایج اصلی استفاده از پروبیوتیک ها شامل بهبود رشد و بهبود راندمان تبدیل خوراک است.
وجود میکروارگانیسم‌های پروبیوتیکی باعث افزایش تولید آنتی‌بادی‌ها، به ویژه IgA (ایمونوگلوبولین A) می شود. حضور IgA در دستگاه گوارش و در تماس مستقیم با آنتی ژن موجود در محتویات گوارشی بسیار حائز اهمیت است چرا که IgA قادر است از چسبندگی باکتری های بیماری زا به سطح غشاهای مخاطی جلوگیری کند.
نتایج به دست آمده در خصوص مقایسه بین دو گروه تغذیه شده با جیره حاوی پروبیوتیک (گروه تیمار) و گروه شاهد، در طول دوره پرورش به صورت زیر بوده است:
یکی از عملکردهای پروبیوتیک های موجود در رژیم غذایی، روند فزاینده ها ایمونوگلوبولین های در دسترس سرم می باشد که منجر به افزایش سطح تیتر ایمنی در پرنده می شود. پروبیوتیک ها می توانند پاسخ آنتی بادی سیستمیک به آنتی ژن ها را در جوجه تعدیل کنند. پرندگانی که با L. acidophilus و B. bifidum تغذیه شده اند. در مقایسه با گروه شاهد، دارای آنتی بادی‌های سرمی بیشتری علیه SRBCs )گلبول‌های قرمز گوسفند که به طور گسترده ای به عنوان یک آنتی ژن برای مطالعه صلاحیت ایمنی حیوانات استفاده می شود) است. به بیان دیگر سطح تولید آنتی بادی جهت واکنش های ایمنی در گروه های تیمار حاوی پروبیوتیک به طور قابل توجهی بالاتر از گروه شاهد می باشد.
به خوبی می دانیم که سلامت روده به دلیل اهمیت حیاتی آن (هضم مواد مغذی، جذب و متابولیسم و…)، نکته ای بسیار مهم و کلیدی در خصوص در عملکرد طیور به شمار می آید.
مطالعات اخیر بیانگرآن است که مصرف جیره حاوی باکتری لاکتوباسیلوس موجب افزایش ارتفاع و ظرفیت جذب پرزهای روده (میکروویلی) و افزایش وزن نهایی طیور گوشتی می شود. همچنین نتیجه بررسی وضعیت گروه تغذیه شده با جیره حاوی پروبیوتیک (گروه تیمار) نسبت به گروه شاهد در خصوص اندام های گوارشی به شرح زیر بوده است:
نتایج و شواهد ذکر شده بیانگر اثرات امیدوار کننده استفاده پروبیوتیک ها در رژیم غذایی جوجه های گوشتی می باشد و البته این موضوع فشارها برای حذف استفاده از آنتی بیوتیک ها تحت عنوان محرک رشد را افزایش می دهد.
با وجود اینکه در گذشته آنتی بیوتیک های به عنوان محرک رشد مورد استفاده در خوراک حیوانات، از طریق بهبود وضعیت سلامت، نرخ رشد و بهره وری خوراک به اقتصاد و توسعه مزارع پرورش طیور کمک کرده اند اما این مزایا نباید پوششی برای نادیده گرفتن عواقب احتمالی و خطرات مقاومت آنتی بیوتیکی هنگام تجویز تصادفی آنتی بیوتیک و در نتیجه مسمویت ناشی از وجود بقایای آن در انسان ها باشد. به خصوص در زمانی که اثرات سودمند تیمارهای پروبیوتیک بر پارامترهای مختلف عملکرد جوجه های گوشتی مبحثی اثبات شده است.
