واژه «پروبیوتیک» رو تا حالا زیاد شنیدین. ماست پروبیوتیک، مکمل‌های پروبیوتیک، نوشیدنی‌های پروبیوتیک و سایر محصولات که در فروشگاه‌ها عرضه می‌شن.
ولی بیاین ببینیم این «پروبیوتیک» اصلا چی هست، کاربردهاش چیه و کلا چه تاثیری روی زندگی ما داره.
پروبیوتیک‌ها میکروارگانیسم‌های زنده‌ای هستن که در صورت استفاده به میزان کافی، می‌تونن برای میزبان مفید واقع بشن. این باکتری‌ها و مخمرها برای حفظ سیستم گوارشی سالم ضروری هستن و نقش مهمی در سلامت و تندرستی کلی ما دارن.
حالا بریم ببینیم پروبیوتیک به چه معنیه و یکی هم تاریخ رو مرور کنیم:
اصطلاح «پروبیوتیک» اولین بار در سال ۱۹۵۳ بر سر زبونا افتاد. این واژه مشتق شده از کلمه لاتین pro و کلمه یونانی bios به معنی "برای زندگی" هست.
اما تعریف رسمی چیه؟
طبق تعریف سازمان بهداشت جهانی (WHO) و سازمان غذا و کشاورزی (FAO)، پروبیوتیک‌ها میکروارگانیسم‌های مفیدی هستن که در صورت مصرف به مقدار کافی، برای سلامتی میزبان مفید واقع می‌شن.
خوب. حالا که فهمیدیم پروبیوتیک به چه معنیه، بیاین با هم از دیدگاه تاریخی یه نگاهی به این موضوع بندازیم.
مفهوم «پروبیوتیک» به اوایل قرن بیستم برمی‌گرده؛ زمانی که دانشمند روسی و برنده جایزه نوبل، ایلیا مِچنیکو، برای اولین بار این نظریه رو مطرح کرد که مصرف برخی از باکتری‌ها می‌تونه برای بدن انسان مفید باشه و سلامتی رو بهبود ببخشه. مِچنیکو، مشهور به «پدر پروبیوتیک»، مشاهده کرد که طول عمر بالای دهقانان بلغاری در نتیجه مصرف محصولات شیر تخمیر شده حاوی باکتری‌های زنده‌ست. مچنیکو این نظریه رو مطرح کرد که این باکتری‌ها تأثیر مثبتی بر فلور روده دارن و به سیستم گوارشی سالم‌تر و تقویت ایمنی در برابر بیماری‌ها کمک می‌کنن.
حالا بریم با هم کاربردهای پروبیوتیک رو ببینیم.
کاربردهای پروبیوتیک چیه؟
پروبیوتیک‌ها کاربردهای زیادی در زمینه‌های مختلف دارن که نشوندهنده تاثیر اون‌ها بر سلامت بدن ماست.
سلامت گوارش: پروبیوتیک‌ها می‌تونن به مدیریت و پیشگیری از مشکلات گوارشی مثل سندرم روده تحریک پذیر (IBS)، بیماری التهابی روده (IBD) و اسهال مرتبط با آنتی‌بیوتیک کمک کنن.
حمایت از سیستم ایمنی: پروبیوتیک‌ها سیستم ایمنی بدن رو تقویت می‌کنن و کمک می‌کنن تا میزان سرماخوردگی، آنفولانزا و سایر عفونت‌ها کمتر بشه. یه سری تحقیقات جدید نشون دادن که پروبیوتیک‌ها فعالیت میکروب‌کشی ماکروفاژها (نوعی گلبول سفید که نقش مهمی در سیستم ایمنی داره) رو افزایش می‌دن.
سلامت روان: تحقیقات نشون می‌دن که تحریک دستگاه گوارش توسط پروبیوتیک‌ها می‌تونه سیگنال‌هایی رو به سیستم عصبی مرکزی بدن ارسال کنه و به طور بالقوه باعث تغییرات خلقی بشه. این رابطه دوسویه راه رو برای روش‌های درمانی جدید هموار کرده؛ مثل داروهای ضد افسردگی و درمان شناختی رفتاری، که با هدف تقویت ارتباط بین روده و مغز در حال توسعه هستن.
آلرژی و اگزما: برخی از انواع پروبیوتیک شدت اگزما و سایر واکنش های آلرژیک رو در کودکان کاهش می‌دن. پروبیوتیک‌ها، زمانی که برای زنان باردار و مادران شیرده تجویز بشن، می‌تونن به طور قابل‌توجهی خطر ابتلای نوزادان به اگزما رو کاهش بدن.
سلامت قلب: طبق تحقیقات جدید انجام شده، پروبیوتیک‌ها می‌تونن با کاهش کلسترول LDL و بهبود نسبت کلسترول LDL/HDL بر سلامت قلب تأثیر مثبت بذارن. علاوه بر این، پروبیوتیک‌ها فشار خون رو پایین میارن و واسطه‌های التهابی، سطح گلوکز خون و شاخص توده بدن (BMI) رو هم کاهش می‌دن. البته اینو هم بگیم که اثربخشی پروبیوتیک‌ها بسته به سویه، دوز و عوامل فردی مثل ایمنی و ژنتیک می‌تونه متفاوت باشه.
مزایا و معایب پروبیوتیک‌ها
و اما می‌رسیم به بخش جذاب داستان، یعنی مزایا و معایب. بریم با هم ببینیم استفاده از پروبیوتیک‌ها چه سود و زیانی می‌تونه برای بدن به همراه داشته باشه.
مزایا:
بهبود سلامت دستگاه گوارش: پروبیوتیک‌ها می‌تونن میکروبیوم روده (جامعه پیچیده‌ای از میکروارگانیسم‌هایی که در دستگاه گوارش انسان و حیوانات زندگی می‌کنن) رو متعادل کنن، که منجر به بهبود هضم و کاهش علائم اختلالات گوارشی می‌شه.
افزایش پاسخ ایمنی بدن: با حفظ فلور روده سالم، پروبیوتیک‌ها می‌تونن سیستم ایمنی بدن رو تقویت کنن و بدن رو در برابر عوامل بیماری‌زا مقاوم‌تر کنن.
مزایای بالقوه سلامت روان: تحقیقات نشان می‌دهد که روده سالم می‌تونه بر خلق و خو و عملکرد شناختی تأثیر بذاره و راهی جدید برای درمان مسائل مربوط به سلامت روان باشه.
معایب:
عوارض جانبی: بعضیا ممکنه موقع شروع فعالیت پروبیوتیک‌ها در بدنشون گاز، نفخ یا واکنش‌های آلرژیک ر, تجربه کنن.
مقررات محدود: قوانین تولید و استفاده از مکمل‌های غذایی پروبیوتیک، به اندازه داروها سخت‌گیرانه نیست که منجر به مشکلات کیفیت و کارایی می‌شه.
تداخل با داروها: پروبیوتیک‌ها ممکنه با برخی داروها تداخل داشته باشن و اثربخشی اون‌ها رو کم کنن.
اثرات پروبیوتیک‌ها بر انسان
پروبیوتیک‌ها که اغلب به عنوان نگهبانان روده شناخته می‌شن، با ایجاد محیط میکروبی متعادل، نقشی اساسی در حفظ سلامت انسان دارن. این باکتری‌ها برای تقویت عملکرد گوارشی، تقویت سیستم ایمنی و متابولیسم مفید هستن.
حالا ببینیم این اثرات در کدوم بخش‌ها برای بدن ما وجود داره.
سلامت دستگاه گوارش: پروبیوتیک‌ها می‌تونن با حفظ تعادل فلور روده به طور قابل توجهی بر سلامت دستگاه گوارش تأثیر بذارن. این تعادل برای هضم کارآمد و جذب مواد مغذی خیلی مهمه. سویه‌های خاصی از پروبیوتیک‌ها مثل لاکتوباسیلوس و بیفیدوباکتریوم به خاطر اثرات مفیدی که برای روده دارن، به طور گسترده مورد مطالعه قرار گرفتن. این اثرات شامل کمک به تجزیه و جذب مواد مغذی، تولید مواد مغذی حیاتی به عنوان محصولات جانبی و آموزش سیستم ایمنی بدن برای شناسایی و از بین بردن میکروب‌های مضره.
تعدیل سیستم ایمنی: پروبیوتیک‌ها می‌تونن با حفظ تعادل باکتری‌های مفید ساکن روده، بدن رو در برابر عوامل بیماری‌زا مقاوم‌تر کنن. پروبیوتیک‌ها منجر به افزایش فعالیت میکروب‌کشی سلول‌های بیگانه‌خوار شده و در نتیجه منجر به حذف سریع‌تر باکتری‌های بیماری‌زای ورودی به بدن می‌شن. اینم بدونین که پروبیوتیک‌ها با تولید ترکیبات ضد میکروبی و ممانعت از اتصال باکتری‌های بیماری‌زا به دیواره روده، خطر ابتلا به بیماری‌ها رو کاهش می‌دن.
کاهش خطر ابتلا و بهبود علایم آلرژی و اگزما: پروبیوتیک‌ها می‌تونن شدت اگزما و سایر واکنش‌های آلرژیک رو در کودکان کاهش بدن. تحقیقات نشون داده که مصرف پروبیوتیک‌ها در سه ماهه آخر بارداری و یا دوران شیردهی در مادران و همچنین خوراندن مستقیمش به نوزادها، می‌تونه به طور قابل‌توجهی خطر ابتلای نوزادان رو به اگزما کم بکنه.
کاهش سطح کلسترول و سلامت قلب: تحقیقات نشون دادن که پروبیوتیک‌ها با کاهش کلسترول و چربی خون (LDL) و با کاهش فشار خون، بر سلامت قلب و عروق تأثیر مثبت می‌ذارن.
بهبود فعالیتهای متابولیسمی: پروبیوتیک‌ها سبب کاهش سطح گلوکز (قند خون) شده و حساسیت به انسولین رو بهبود می‌بخشن، که نشوندهنده تاثیر مثبت اونا در پیشگیری و بهبود علایم دیابته. این محصولات همچنین به جلوگیری از چاقی کمک کرده و شاخص توده بدن (BMI) رو کاهش می‌دن.
بهداشت دهان و دندان: برخی از پروبیوتیک‌ها، مثل سویه‌های خاص لاکتوباسیلوس و بیفیدوباکتریوم، با کاهش رشد باکتری‌های مضر در دهان و پیشگیری از بیماری‌هایی مانند پوسیدگی دندان و بیماری‌های لثه، با بهبود سلامت دهان و دندان مرتبط هستن.
تاثیر بر فعالیت های مغزی: یه سری از تحقیقات جدید نشون می‌ده که ارتباطی مستقیم بین روده و مغز وجود داره. مصرف پروبیوتیک‌ها با بهبود تعادل میکروب‌های روده، فعالیتهای مغزی و رفتاری رو بهبود می‌بخشه.
اثرات پروبیوتیک‌ها بر حیوانات
حیوانات هم مثل انسان‌ها از پروبیوتیک‌ها به روش‌های مشابهی بهره‌مند می‌شن:
بهبود ضریب تبدیل غذا: میکروارگانیسم‌هایی که در محصولات پروبیوتیک دامی وجود دارن، با تولید آنزیم به شکسته‌شدن ترکیبات جیره غذایی کمک کرده و راندمان تولید رو بالا می‌برن. پروبیوتیک‌های دامی با تولید ترکیب‌هایی مثل ویتامین و کوفاکتورهای ضروری رشد، به بهبود رشد حیوان هم کمک می‌کنن.
تقویت سیستم ایمنی: پروبیوتیک‌ها با تعامل با سیستم ایمنی، باعث افزایش تولید آنتی‌بادی و ترکیبات ضدمیکروبی می‌شن و فعالیت بیگانه‌خواری سلول‌های ایمنی ذاتی رو تقویت می‌کنن. پروبیوتیک با بهبود ترشح مخاط در روده، باعث کاهش اتصال باکتری‌های بیماری‌زا شده و خطر ابتلا به بیماری رو کم می‌کنه. از طرف دیگه، پروبیوتیک با تولید ترکیبات ضدمیکروبی و کشتن باکتری‌های بیماری زا، میزان مصرف آنتی بیوتیک‌ها رو کم می‌کنه.
مهم‌ترین محصولات پروبیوتیک
در آخر، می‌خوایم انواع مختلفی از محصولات پروبیوتیکی که تولید و به بازار عرضه می‌شن رو با هم بررسی کنیم:
محصولات غذایی پروبیوتیک: این محصولات به بخش عمده محصولات لبنی و غیرلبنی تقسیم می‌شن. محصولات لبنی پروبیوتیک شامل ماست، کفیر، پنیر و نوشیدنی‌های شیری هستن که بخش اصلی غذاهای پروبیوتیک رو تشکیل می‌دن.
مکمل‌های روزانه پروبیوتیک: مکمل‌های روزانه پروبیوتیک در انواع مختلف از جمله کپسول، قرص، قطره شربت، ساشه و... تولید و به بازار عرضه می‌شه.
محصولات آرایشی و بهداشتی پروبیوتیک: این محصولات هدف‌شون متعادل کردن باکتری‌های پوستیه و بدین ترتیب باعث افزایش سلامت پوست می‌شن. تحقیقات نشون داده که این محصولات با افزایش ساخت کلاژن، افزایش مقاومت به اشعه فرابنفش، بهبود آبرسانی به پوست و... می‌تونن روند پیری رو به تاخیر بندازن.
محصولات شوینده پروبیوتیک: تولید شوینده‌های پروبیوتیک، رویکرد جدیدی برای حفظ محیط سالم در فضاهای شخصیه. برخلاف ضدعفونی‌کننده‌های سنتی که هم میکروب‌های مضر و هم مفید رو از بین می‌برن، پاک‌کننده‌های پروبیوتیک باکتری‌های مفیدی را به سطوح اضافه می‌کنن که می‌تونن محیط تمیزتر و متعادل‌تری ایجاد کنن. از طرفی هم باقی موندن این میکروارگانیسم‌ها در سطوح، می‌تونه مدت زمان تمیز موندن رو نیز نسبت به شوینده‌های سنتی بالا ببره.
جمع‌بندی
پروبیوتیک‌ها با کاربردها و فواید گسترده‌ای که دارن، سنگ بنای علم تغذیه و سلامتی مدرن هستن و محصولاتی حیاتی و مهم در تلاش برای حفظ سلامت انسانن. مزایای پروبیوتیک، از بهبود عملکرد گوارشی و سیستم ایمنی گرفته تا تأثیراتی که بر سلامت روان و بیماری‌های مزمن دارن، بر اهمیت اون‌ها در داشتن سبک زندگی سالم و متعادل تأکید داره. استفاده روزانه از این میکروارگانیسم‌های مفید در غذا، مکمل‌ها و سایر محصولات غنی شده با پروبیوتیک می‌تونه سلامتی ما رو تا حد زیادی بهبود ببخشه. با این حال، حواستون باشه که سویه‌ها و غلظت‌های خاص پروبیوتیک می‌تونه در بین محصولات مختلف متفاوت باشه، پس توصیه می‌شه غذاهای پروبیوتیک یا مکمل‌هایی رو انتخاب کنین که توسط تولیدکنندگان معتبر به بازار عرضه می‌شن.
