سیزده بدر سفری به دل سنت های نوروز باستانی...
به نام خداوند جان و خرد / کزین برتر اندیشه بر نگذرد
در گاهشماری ایران باستان بیش از شصت و پنج جشن باستانی (جشن نوروز ، سیزده بدر ، مهرگان ، تیرگان ، سپندارمذگان ، شب چله ، چهارشنبه سوری و ...) وجود داشت.
فراوانی این جشن ها بازگو کننده این است که ایرانیان باستان در زندگی خود به شادی و شادمانی و شادخواری اهمیت میدادند زیرا در فرهنگ و آیین ایران باستان جشن و شادی راهیست برای خوب زیستن و پیروزی اهورامزدا و روشنایی بر اهریمن و سیاهی
به سبب فراوانی این جشنهای باستانی ایرانیان باستان را باید شادترین مردم در جهان باستان دانست
یکی از این جشن ها و آئین باستانی که تا به امروز پابرجا مانده سیزده بدر یا جشن روز سیزدهم فروردين ماه است که با نام روز طبیعت نیز شناخته میشود.
ایرانیان باستان در آغاز سال نو پس از دوازده روز جشن‌گرفتن و شادی‌کردن که به یاد دوازده ماه سال است، روز سیزدهم نوروز را که روز فرخنده‌ای‌ست به باغ و صحرا می‌رفتند و شادی می‌کردند و درحقیقت با این ترتیب رسمی بودن دوره ی نوروز را به پایان می‌رسانیدند.
*فلسفه جشن سیزده بدر*
ایرانیان باستان پس از برگزاری مراسم نوروزی سیزدهم که به ایزد باران تعلق داشت(در گاهشماری ایرانی، روز سیزدهم هر ماه تیر روز نامیده میشود و متعلق به ایزد تیر است. مانند جشن تیرماه سیزده یا سیزده شو که در روز سیزدهم آبان ماه در مازندران برگزار می شود .تیر در زبان اوستایی تیشتَریَه خوانده میشود، و هم نام تیشتر، ایزد باران می‌باشد. با توجه به اطلاق گرفتن نام ایزد باران، می‌توان گفت که تیر در نزد ایرانیان باستان نمادی از رحمت الهی بوده است.)، مردم به دشت و صحرا و کنار جویبارها می‌رفتند و به شادی و پایکوبی می‌پرداختند و آرزوی بارش باران را از خداوند می‌نمودند. اکنون هم زرتشتیان از بامدادِ روزِ تِشتَر، سفرهٔ نوروزی را برمی‌چینند، خوردنی‌ها و مقداری آجیل و شیرینی‌های باقی‌مانده در سفرهٔ نوروز را با خود به طبیعت می‌برند، و شیشه سبزه‌های موجود در سفره را با خود برمی‌دارند و به دشت و صحرا و کنار چشمه‌ها یا آب‌های روان می‌روند، سبزهٔ خود را در کنار جویبارها به آب روان می‌سپارند و آرزو می‌کنند که سالی پربرکت و خرم داشته‌باشند. تا پسین آن روز را بیرون از خانه هستند و در طبیعت و میان سبزه و صحرا به شادمانی می‌پردازند
*واژه شناسی سیزده بدر*
مشهور است که واژهٔ سیزده‌بدر به‌معنای «در کردن نحسیِ سیزده» است. اما با توجه به منابع تاریخی این موضوع کذب است.
تا کنون هیچ تاریخ‌نگار و پژوهشگری دلیلی برای نحس بودن سیزده نوروز نیاورده است، بلکه وارون بر آن، بیشتر آنها روز سیزده نوروز را بسیار نیکو و فرخنده (سعد) دانسته‌اند. برای نمونه در آثارالباقیهٔ ابوریحان بیرونی، جدولی برای سعد و نحس بودن روزها وجود دارد که در آن برای سیزدهم نوروز که تیر روز نام دارد، واژهٔ سعد به معنی نیک و فرخنده آمده است. پس از اسلام چون سیزدهم همه ماه‌های قمری را نحس میدانند، به نادرست سیزدهم نوروز نیز نحس پنداشته شده است.(در برخی منابع به علت نزدیک بودن زمان برگزاری جشن پوریم در میان برخی یهودیان و آئین سیزده بدر این دو جشن را به هم مربوط میدانند اما سندیات موثق تاریخی بر این دلالت دارند که آئین سیزده بدر از قبل از پادشاهی شاهنشاه خشایارشا در میان ایرانیان برگزار می شده و کشتار ایرانیان توسط یهودیان در زمان حکومت خشایارشا ربطی به آئین باستانی سیزده بدر ندارد)
اگر بخواهیم بر روی واژه سیزده بدر عمیق شویم می توان گفت *در* به معنای *دره، در و دشت* است و اصطلاح *بدر* یا *به در* به معنای روانه شدن به سوی در و دشت. پس با نگاهی کلی می‌توان گفت شاید واژهٔ «سیزده‌بدر» به‌معنای «سیزدهم به‌سوی در و دشت شدن» باشد که همان معنی بیرون‌رفتن و در دامان طبیعت و سرکردن را می‌دهد.
*آئین ها*
این جشن باستانی خود دارای آیین‌های ویژه‌ای است که در درازای تاریخ پدید آمده و پشت هر کدامشان فلسفه ایست که اندک‌اندک چهرهٔ سنت به خود گرفته‌است. از آن جمله معروف ترین آنها می توان به موارد زیر اشاره نمود:
گره زدن سبزه
سبزه به رود سپردن
خوردن کاهو و سکنجبین
طبخ خوراک مخصوص به‌ویژه آش رشته
پرتاب ۱۳ عدد سنگ
*گره زدن سبزه*
گره زدن سبزه رایج ترین آئین در روز سیزدهم فروردین در میان ایرانیان است.
گره زدن سبزه معانی متفاوتی دارد.گره زدن سبزه به معنای گره‌زدن زندگی با طبیعت است که همیشه سبز و شاداب باقی بمانیم.
علاوه بر آن برخی دختران و پسران برای بستن پیمان زناشویی سبزه گره میزنند.
گفته اند که فسلفه این کار این است که کیومرث که اولین پادشاه جهان در شاهنامه نامیده میشود فرزند او و همسرفرزندش در روز سیزدهم فروردین برای اولین بار در جهان با هم ازدواج نمودند.
در آن زمان چون عقد و نکاحی شناخته‌شده نبود آن دو به وسیلهٔ گره زدن دو شاخهٔ مورد، پایهٔ ازدواج خود را بنا نهادند و چون ایرانیان باستان از این راز به‌خوبی آگاهی داشتند، آن مراسم را به‌ویژه برای دختران و پسران دم بخت انجام میدادند.
*پرتاب سیزده سنگ*
این آئین اغلب در مناطق کردنشین و لر نشین کشورمان برگزار میشود و بدین معناست که مردم آرزو می‌کنند بلایا و شومی‌ها از شخص دور شود و به‌ازای هر سنگ یک آرزوی نیک می‌کنند.
*سبزه به رود سپردن*
سبزه نمادی از طبیعت است که سپردن آن بدین معنیست که شخص در سال پیش رو زندگی پر برکتی در انتظارش باشد
گاها به دور سبزه گره ای میزنند و سپس آن را به رود می سپارند. در حقیقت گره دور سبزه به معنای گره های و مشقات زندگیست و شخص به قصد رها شدن از آنها سبزه گره زده را به رود میسپارد.
*طبخ خوراک مخصوص*
در هر بخش از کشورمان، سیزده بدر رنگ و بوی خاص خودش را دارد. هر ایل و قومی، یا غذای خاص خودش را درست می‌کند.
یکی از این غذاهای سنتی که خیلی جاها به چشم می‌خورد آش رشته است. در زمان‌های قدیم که بافت‌های شهری و روستایی با جنگل و طبیعت احاطه شده بودند، مردم برای رسیدن به طبیعت راه زیادی نمی‌رفتند. به همین خاطر، زن‌های محل از چند روز قبل، سبزی‌های معطر و تازه را تمیز و آماده می‌کردند تا روز سیزده بدر، دیگ‌های بزرگی روی آتش گذاشته و آش بپزند.
همچنین اگر دقت کنید آش از غذاهای سنتی است که بیشتر با سبزیجات و حبوبات آماده میشود و به خاطر رنگش هم، یادآور هدیه‌ها و نعمت‌های طبیعت است. به این خاطر آش رشته یکی از غذاهای سنتی سیزده بدر حساب میشود.
سخن آخر اینکه:
سیزده بدر واقعی ما این است که از خانه های تنگ و تاریک افکار خرافی خودمان... به صحرای دانش وبینش بدر شویم...!
✍🏻فاطمه مرادی
ترم دو بهداشت مدارس
نشریه دانشجویی مسیر🌱
| @masir_mazums |✍🏻
