خزمه‌تا کو ڕۆمان دکه دا کو ئه‌ز خوه و مرۆڤێن دن ناس بکم، گه‌ڵه‌کی به‌رفره‌هترە ژ خزمه‌تان کو فه‌لسه‌فه دکه. دین ژی وه‌کی فه‌لسه‌فه‌یێ بوو؛ قالا گشتیتیان دکر، لێ ڕۆمان نه وسا یه، گشتیبێژ نینه.
هوون ل به‌رهه‌ما به‌له‌نگازێ یا ڤیکتۆر هوگۆیی، ژان ڤالژانی ناس دکن نه کاره‌کی گه‌له‌مپه‌ری. ئه‌ڤا ڕۆمانە کو ئه‌م تێ دا تێ دگهێژن چقاسی هه‌ر یه‌ک ژ مه وه‌ک مرۆڤ ژ خوه را جیهانه‌که تایبه‌تە. ده‌ما کو قورئان دبێژه: «خلقنا الانسان هلوعا، اذا مسه الشر جزوعا و اذا مسه الخیر منوعا» … ئه‌ڤا ڕاستیه‌که گشتی یه. ئه‌گه‌ر ژی هکمه‌کی دورست به حکمه‌کی گه‌له‌مپه‌ری ل سه‌ر مرۆڤانە، لێبه‌لێ جهێوازیا مه ب هه‌ڤوودو را نیشان ناده.
ئه‌م، د ڕۆمانێ دا ڤێ جهێوازیێ دبینن؛ ئه‌م دبینن کو مرۆڤان ته‌ڤی هه‌بوونا به‌ر و لایێن هه‌ڤبه‌شیا هندک و پڕ ئا کو وان دگه‌ل هه‌ڤوودو هه‌نه، هه‌ر یه‌کێ جیهانه‌که خوه یا تایبه‌ت هه‌نه کو هه‌مپایا وێ نکاره وه‌ره شبیکرن و ئافراندن. ژ ڤێ هێلێ ڤا، خزمه‌تا کو ڕۆمان بۆ خوه‌ناسین و مرۆڤناسیێ دکه، ب جاران به‌رفره‌هتر ژ یا فه‌لسه‌فه‌یێ یه.
ئه‌م وه‌ک مرۆڤ به‌رۆڤاژی حه‌بێن ئاسپرینێ کو ملیاره‌که وان ژی ده‌ما دهێن به‌رهه‌مانین وه‌کی هه‌ڤن، ناشبن هه‌ڤوودو؛ ئه‌گه‌ر که‌سه‌ک ڤێ گومانێ بکه کو ئه‌م مرۆڤ وه‌کی هه‌ڤن، ب ڕاستی هایا وی ژ ناسکرنا مرۆڤان تونه و بێیی کو زانینا خوه ل سه‌ر مرۆڤان هه‌به، تووشی نه‌زانیه‌که هه‌ڤدودانی ده‌ر حه‌قێ مرۆڤان بوویه. یانی نه ته‌نێ مرۆڤ ناس ناکه، هایا وی ژ نه‌زانیا خوه ژی تونه. کو ئه‌م بخوازن نه‌زانیا هه‌ڤدودانی ڤه‌گوهه‌ره زانستێ، دڤێ ده‌ست ژ گشتیبێژیێ بکشینن و بهێن و نیشان بدن کو هه‌ر مرۆڤه‌کی چاره‌نووسا خوه یا تایبه‌ت هه‌یه، د هه‌مان ده‌مێ دا کو خوه‌دی سرشته‌که هه‌ڤبه‌ش ژی دگه‌ل مرۆڤێن دنە.
خوه‌ندنا ڕۆمانێ هه‌ر جار مه ڕاستی یه‌ک، دو، سێ و N مرۆڤێن دن ئێن بێهه‌مپا تینه. وسا نینه کو هه‌ر که‌س وێرا به، هه‌ڤده‌م مه‌رد و به‌خشه‌نده ژی به؛ تو وه‌ره دا ئه‌ز وێرایێ ده‌خه‌س و په‌خیل ژی نیشانی ته بدم. ب ڤی ڕه‌نگی، نه وسا یه هه‌ر به‌خشه‌نده‌یه‌ک وێرا ژی به، ئه‌ز به‌خشه‌نده‌یێ بزدۆنه‌ک ژی ڕایی ته ددم. ڕۆمان گشت هه‌ڤگرتنێن کو ئه‌م گومان دبن د تایبه‌تمه‌ندیێن مرۆڤی دا هه‌نه ته‌ڤلهه‌ڤ دکه و نیشانی مه دده کو ئه‌ڤ هه‌ڤگرتن وه‌هم و خه‌یالن. ئه‌م وسا دفکرن کو ناڤبه‌را ده‌وله‌مه‌ندی و دلره‌قیێ، ناڤبه‌را به‌له‌نگازی و ساده‌تیێ، ناڤبه‌را ڕاستبێژی و به‌خشه‌نده‌تیێ تێکلی و هه‌ڤگرتن هه‌یه؛ لێ قه‌ت، ب ت ئاوایی وسا نینه. ڕۆمان هه‌ڤگرتنێن واته‌دار کو ئه‌م ژ به‌ر گشتبینیێن بله‌زووبه‌ز د هشێ خوه دا چێ دکن، ته‌ڤلهه‌ڤ دکه.
ب نێرینا من ته‌نێ ڕۆمانە کو جهێره‌نگیا مرۆڤان نیشان دده.
مه‌لکیان ل جهه‌کی دن به‌رسڤ دده ڤێ پرسا «ده‌یانی» کو دبێژه: «به‌ریا ڤێیا ل گۆتووبێژه‌که دن دگه‌ل ته من هه‌ڤۆکه‌ک ژ جه‌نابێ ته بهیست ل سه‌ر ڤێیا کو ڕۆمان دینێ جیهانا نووژه‌نە. ئه‌ڤ دکاره شرۆڤه‌یه‌که خوه یا دوورکیمی هه‌به کو سینه‌ما، ڕۆمان ئان فووتبۆل - ژ به‌ر کارایییێن کو هه‌نه - دینێ جیهانا نووژه‌نە. چارلێز تایلۆری ژی گۆتنه‌که وه‌که ڤێیا ل به‌شا داویێ یا پرتووکا «جهێره‌نگیا دین ل سه‌رده‌ما مه« دبێژه. گه‌لۆ ئه‌ڤا کو جه‌نابێ ته ڕۆمانێ وه‌ک دینێ جیهانا نووژه‌ن دزانه، هه‌مان گۆتنا تایلۆرە کو ئاماژه‌یی ئایینیبوونا کریارنه مینا خوه‌ندنا ڕۆمانان ئان ته‌ماشه‌کرنا پێشبرکا فووتبۆلێ یان چوویینا بۆ سینه‌مایێ دکه یان شرۆڤه‌یه‌که ته یا جهێواز هه‌یه؟»
مه‌لکیان:
د ڕاستیێ دا سێ کارایییێن دین ژ بۆ مرۆڤ هه‌بوون.
یه‌ک؛ ئه‌ڤا کو نه‌خشه‌یا جیهانا بوونایه‌تیێ نیشانی مرۆڤ ددا. نه‌خشه‌یه‌که گه‌ڵه‌کی گه‌ڵه‌کی گه‌ڵه‌کی بچووک ب هه‌مان ئه‌سه‌هیا جیهانا مه‌زن.
دو؛ ڕه‌وشا مرۆڤ ل جیهانێ نیشان ددا. یانی؛ کو جیهان ڤا به، ڤێجا مرۆڤ ل کی ده‌را جیهانێ یه.
سێ؛ ل گۆری نه‌خشه‌یا کو ژ جیهانێ ڕابه‌ر دکر و جیگه‌ها کو بۆ مرۆڤ دیار دکر، ڕێ نیشانی وی ددا و دگۆتێ کو تو ل ڤری و وها تێ دا بمه‌شه. ئه‌ڤنا سێ کارکه‌ردێن دین د زه‌مانا قه‌دیم دا بوون. لێ ئه‌ڤ سێ کارکه‌رد د ڕه‌وشا به‌رجه‌ڕباندنێ دا دگۆتن. ژ بۆ دین، ڕاستی ئاشکرا بوو و لۆما ب هه‌مان ئاشکراتیا کو ڕاستی ددیت، دگۆت جیهان ئه‌ڤا یه، جیگه‌ها مرۆڤ ل جیهانێ ئه‌ڤا یه و ڕه‌وشت و ڕه‌فتارا گونجانی مرۆڤ ل ڤێ جیگه‌ها کو وی ل جیهانێ هه‌یه، ئه‌ڤا یه.
باوه‌را من ئه‌ڤا یه کو ڕۆمان ژی ڤان سێ کاران بۆ مرۆڤ دکه، لێ ب شێوازه‌که تام ئه‌زموونمه‌دانه.
ڕۆمان نیشانی مرۆڤ دده کو جیهان چ یه. جیگه‌ها مرۆڤ ل جیهانێ چ یه و چاوا مرۆڤ دڤێ تێ دا بمه‌شه و ته‌ڤ بگه‌ره.
* وه‌رگه‌ر (ژ گۆتنێن مسته‌فا مه‌لکیان)
شه‌می - ۲٥ێ گولانێ ۲۰۲٤ئان
