حسین محب زاده/ دانشجوی دوره‌ی کارشناسی رشته‌ی مهندسی برق دانشگاه صنعتی شریف
شورای صنفی دانشجویان یک نهاد دانشجویی مستقل و برخاسته از رأی دانشجویان است. دامنه‌ی فعالیت شورای صنفی مسائل بسیار خرد مانند تغذیه‌ی روزانه‌ی دانشجویان تا مسائل بسیار کلان مانند عدالت آموزشی را در برمی‌گیرد. شوراهای صنفی دانشجویی هر ساله با برگزاری انتخاباتی آزاد تشکیل می‌شوند و در این مقاله قصد داریم مواد مربوط به انتخابات شوراهای صنفی در آیین‌نامه و شیوه‌نامه‌ی شوراهای صنفی را مورد بررسی قرار دهیم.
طبق ماده‌ی پانزده آیین‌نامه‌ی شوراهای صنفی دانشجویان، انتخابات شورای صنفی با رأی بیست‌و‌پنج درصد کل آراء (کل دانشجویان واحد) رسمیت می‌یابد و شرط انتخاب داوطلبین، کسب نصف به‌علاوه‌ی یک آراء مأخوذه است.
تبصره: در صورت عدم کسب آرای لازم، انتخابات به دور دوم کشیده شده و کسب اکثریت نسبی آرا مأخوذه، ملاک انتخاب افراد خواهد بود.
طبق ماده‌ی یک شیوه‌نامه‌ی شوراهای صنفی دانشجویان، حداقل تعداد نامزدهای تأییدصلاحیت‌شده برای برگزاری انتخابات یک واحد صنفی باید دو برابر اعضای اصلی شورای صنفی آن واحد باشد؛ یعنی برای واحدهایی با جمعیت زیر پانصد نفر حداقل شش نفر نامزد، واحدهایی با جمعیت بین پانصد تا هزار نفر حداقل ده نفر نامزد، جمعیت بین یک‌هزار تا دوهزار نفر حداقل چهارده نفر نامزد و برای جمعیت‌های بالای دوهزار نفر نیز، حداقل هجده نفر نامزد نیاز است که انتخابات برگزار شود.
بنابر موارد ذکرشده به‌طور خلاصه رسمیت انتخابات شورای صنفی در یک واحد دانشکده‌ای یا خوابگاهی مستلزم تحقق سه شرط زیر است: نخست آن که حداقل بیست‌و‌پنج درصد از واجدین شرایط رأی‌دادن در واحد رای دهند. دیگر آن که هر نامزد نصف به‌علاوه‌ی یک آرای ماخوذه را کسب کند. و در نهایت حداقل دوبرابر اعضای اصلی شورا، نامزد تأییدصلاحیت‌شده وجود داشته باشد. از دید آیین‌نامه‌ی شورای صنفی تنها با برقراری سه شرط فوق شورای صنفی مشروعیت دموکراتیک برای فعالیت خواهد داشت؛ اما معیار مشروعیت دموکراتیک در انتخابات شوراها و مجلس‌ها چیست؟ برای پاسخ به این پرسش انتخابات‌های معمول در کشور خودمان را بررسی می‌کنیم:
انتخابات مجلس شورای اسلامی
طبق ماده‌ی هشت قانون انتخابات مجلس شورای اسلامی مصوب تاریخ 7/ 9/ 1378 با اعمال آخرین تغییرات، انتخاب نماینده در مرحله‌ی نخست منوط به کسب اکثریت حداقل یک‌چهارم آرا و همچنین در مرحله‌ی دوم انتخابات میان‌دوره‌ای با کسب اکثریت نسبی به هر میزان است. طبق ماده‌ی نُه چنان چه در مرحله‌ی اول برای یک یا چند نفر از داوطلبان، اکثریت حداقل یک چهارم آرا حاصل نگردید، انتخابات دومرحله‌ای خواهد شد؛ بدین معنا که از میان نامزدهایی که اکثریت حداقل یک‌چهارم آرا را در مرحله‌ی اول به دست نیاورده‌اند، فقط به تعداد دو برابر نمایندگان مورد نیاز از میان کسانی که بیشترین آرا را در مرحله‌ی اول داشته‌اند در انتخابات مرحله‌ی دوم شرکت می‌کنند و در صورتی که تعداد نامزدهای باقیمانده کمتر از دو برابر باشد، تمام آنان در مرحله‌ی دوم انتخابات شرکت خواهند نمود، و طبق تبصره‌ی یک از ماده‌ی نه، اگر تعداد نامزدهای باقیمانده مساوی یا کمتر از نمایندگان مورد نیاز باشد، انتخابات مرحله‌ی دوم انجام نخواهد شد و نامزدی که حداقل یک‌چهارم مجموع آرا را کسب کرده باشد به مجلس راه می‌یابد.
انتخابات شوراهای اسلامی شهر و روستا
طبق قانون تشکیلات، وظایف و انتخابات شوراهای اسلامی کشور ماده‌ی هفده، انتخاب اعضای شورای روستا و شهر به صورت مستقیم و عمومی، با رأی مخفی و اکثریت نسبی آرا خواهد بود.
انتخابات مجلس خبرگان رهبری
طبق ماده‌ی هشت قانون انتخابات مجلس خبرگان رهبری، خبرگان با اکثریت نسبی آرا شرکت‌کنندگان انتخاب می‌شوند.
همان‌طور که مشاهده می‌شود، انتخابات شوراهای صنفی دانشجویان در زمانی به رسمیت می‌رسد که بیست‌و‌پنج درصد کل دانشجویان یک واحد در انتخابات شرکت کنند. در صورتی که چنین مبنایی در انتخابات‌های نهادهای مهمی چون مجلس خبرگان رهبری، مجلس شورای اسلامی و شوراهای اسلامی شهر و روستا وجود ندارد و برای نمونه؛ در انتخابات مجلس حوزه‌ی انتخابیه‌ی تهران، ری، اسلامشهر، شمیرانات و پردیس برای رسمیت انتخابات لزومی ندارد که درصد مشخصی از واجدین شرایط رأی‌دادن در این حوزه‌ی انتخابیه در انتخابات شرکت کنند. حتی در برخی دوره‌های انتخابات مجلس شورای اسلامی در حوزه‌هایی برخی از نمایندگان تنها با حدود پنج درصد آرای واجدین شرایط رأی‌دادن در حوزه‌ی مربوطه، وارد مجلس شدند.
در انتخابات شوراهای صنفی دانشجویان، هر داوطلب باید حداقل نصف به‌علاوه‌ی یک آرای مأخوذه را کسب کند که در انتخابات مجلس شورای اسلامی این مقدار فقط یک‌چهارم آرای مأخوذه است و در انتخابات مجلس خبرگان رهبری و شوراهای اسلامی شهر و روستا نیز اساساً چنین شرطی وجود ندارد.
دامنه‌ی فعالیت شورای صنفی مسائل بسیار خرد مانند تغذیه‌ی روزانه‌ی دانشجویان تا مسائل بسیار کلان مانند عدالت آموزشی را در برمی‌گیرد.
در خصوص تعداد حداقل داوطلبان شرکت‌کننده در انتخابات هم در انتخابات شورای صنفی حداقل باید دو برابر تعداد اعضای اصلی، داوطلب احرازصلاحیت‌شده موجود باشد در صورتی که در انتخابات مجلس شورای اسلامی در این حالت کسانی که بیست‌و‌پنج درصد آرای مأخوذه را کسب کرده باشند به مجلس راه می‌یابند و در انتخابات شوراهای شهر و روستا و مجلس خبرگان نیز چنین قانونی وجود ندارد؛ حتی در برخی دوره‌ها در انتخابات خبرگان در برخی حوزه‌ها، فقط یک داوطلب تأییدصلاحیت‌شده موجود بوده که به مجلس خبرگان هم راه پیدا کرده است.
بی شک مجلس شورای اسلامی، شوراهای شهر و روستا و مجلس خبرگان در معادلات کلان کشور تأثیرگذارند و نمایندگان آن‌ها برای یک ملت تصمیم خواهند گرفت؛ حال بر اساس کدام منطق، انتخابات شوراهای صنفی دانشجویان که تنها در یک دانشکده یا دانشگاه فعالیت می‌کنند باید از انتخابات این مجلس‌ها و شوراها سخت گیرانه‌تر باشد؟ این حجم از سختگیری و معیارهایی بی‌اساس برای تعیین مشروعیت دموکراتیک در آیین‌نامه‌ی شورای صنفی دانشجویان نشان از رویکردی مغرضانه نسبت به نهاد شورای صنفی به عنوان یک نهاد مستقل دارد، رویکردی که سعی در عقیم‌سازی، تضعیف و حذف این نهاد مهم دانشجویی دارد؛ گرچه این سختگیری‌ها به انتخابات شورای صنفی محدود نمی‌شود بلکه ترکیب ناعادلانه‌ی کمیته‌ی نظارت بر انتخابات، شورای نظارت مؤسسه و شورای مرکزی نظارت، بخش مهم دیگری از این سختگیری‌ها هستند.
این حجم از سختگیری و معیارهایی بی‌اساس برای تعیین مشروعیت دموکراتیک در آیین‌نامه‌ی شورای صنفی دانشجویان نشان از رویکردی مغرضانه نسبت به نهاد شورای صنفی به عنوان یک نهاد مستقل دارد.
با این حال این نگاه و رویکرد، تنها مختص شورای صنفی دانشجویان نیست؛ در کشور ما هنوز تشکل‌ها، انجمن‌ها و شوراهای صنفی دانشجویان، کارمندان، کارگران، معلمان و دیگر اقشار جامعه برخلاف بسیاری از کشورهای توسعه‌یافته هنوز جایگاه اجتماعی خود را نیافته‌اند و فعالیت صنفی با مشکلات عدیده‌ای روبرو است؛ اما آگاهی آحاد جامعه از حقوق خود، گامی مهم برای آغاز این راه است.
برای ورود به کانال پیام‌رسان تلگرام دوهفته‌نامه‌ی دانشجویی «داد» کلیک کنید.
