مهتاب محمودی/ دانشجوی مقطع کارشناسی رشته‌ی جامعه‌شناسی دانشگاه تهران
اهداف همه‌ی دانشجویان از فعالیت در تشکلهای دانشجویی، نشریات دانشجویی، کانون‌های فرهنگی، انجمن‌های علمی و شوراهای صنفی یکسان نیست. اما تلاش برای افزایش آگاهی خود و دیگر دانشجویان، تمرین و یادگیری کار گروهی و مطالبه‌گری از جمله اهداف مشترک غالب فعالان دانشجویی است.
فعالیت در تشکلهای دانشجویی فرصتی مناسب برای تمرین و یادگیری فعالیت‌های اجتماعی، سیاسی، فرهنگی است. این فرصت برای دانشجویان دختر اهمیت بیشتری پیدا می‌کند. چرا که دانشگاه به عنوان عرصه‌ای که نابرابری‌ها و موانع حقوقی کمتری نسبت به دیگر عرصه‌ها برای زنان دارد، می‌تواند بستری مناسب برای نقش‌آفرینی بیش‌تر زنان در فعالیت‌های سیاسی و اجتماعی باشد. از سوی دیگر به دلیل موانع و محدودیت‌های فراوان و عدم وجود تشکلهای مستقل زنان که بتوانند مطالبات زنان را به طور خاص و جدی پیگیری کنند، تشکلهای دانشجویی می‌توانند بستری مناسب برای فعالیت در حوزه زنان باشند.
با این حال، نگاهی گذرا به ترکیب جنسیتی تشکلهای دانشجویی نشان می‌دهد با وجود افزایش سهم زنان از صندلی‌های دانشگاه‌های سراسر کشور، دختران دانشجو حضور پررنگی در فعالیت‌های دانشجویی در قالب تشکلهای سیاسی ندارند. هرچند طی سال‌های اخیر و با شکل‌گیری کمیته‌های زنان در انجمن‌های اسلامی تعداد دختران فعال نسبتا بیش‌تر شده، اما به‌لحاظ کیفی حضور دختران هم‌چنان کمرنگ است. به‌طوری که دبیری یک دانشجوی دختر در یک تشکل دانشجویی، اتفاقی عجیب قلمداد می‌شود. این درحالی‌ست که در ساختار قانونی غالب تشکلهای دانشجویی منعی برای حضور دختران وجود ندارد و نابرابری حقوقی و قانونی دیده نمی‌شود. پس دستان کدام قوانین نانوشته، چهره تشکلهای دانشجویی را این‌گونه مردانه می‌آراید؟ حضور نسبتا کمرنگ دختران در فعالیت‌های دانشجویی معلول عوامل گوناگونی‌ست که بر هم اثر گذاشته و می‌توانند یکدیگر را بازتولید کنند. در ادامه به بررسی اجمالی برخی از این عوامل می‌پردازیم.
دختران توجه کمتری به مسائل سیاسی دارند
نتایج پژوهشی در زمینه‌ی بررسی مقایسه‌ای مشارکت سیاسی دانشجویان دختر و پسر در دانشگاه‌های شهر تهران، نشان می‌دهد زنان علاقمندی سیاسی کمتری در مقایسه با مردان دارند و فعالیت‌های سیاسی آنان، کم‌تر از مردان جنبه‌ی فعالانه دارد. این نتیجه موید نتایج تحقیقاتی است که پیش از آن با تاکید بر جنسیت انجام شده‌اند. نتایج این تحقیقات گویای کم‌علاقگی زنان به مسائل سیاسی است. در آمارهای متعدد به طور متوسط یک سوم زنان اعلام داشته‌اند که سیاست به زندگی آنان ربطی ندارد. علاقه‌ی زنان تحصیل‌کرده دانشگاهی به سیاست به اندازه‌ی متوسط علاقه مردان بوده است. این یافته‌ها به این معناست که پسران به دلایل گوناگون بیش‌تر از دختران در محیط بیرون از خانه حضور دارند و از امکانات بیشتری برای کسب خبر و اطلاعات سیاسی برخوردارند. لذا زودتر از دختران نسبت به مسائل اجتماعی و سیاسی حساس می‌شوند. از سوی دیگر به دلیل ارزش‌های مردسالار حاکم بر جامعه، سیاست مردانه تلقی می‌شود و پسران آن را موضوعی متعلق به خود می‌دانند و با علاقمندی بیشتری به آن توجه نشان می‌دهند. از این رو هم امکانات و هم انگیزه‌ی لازم را برای یک مشارکت فعالانه در اختیار دارند. دختران تحت تاثیر باورها و ارزش‌هایی که طی قرون متمادی با آموزش‌های رسمی و غیررسمی تقویت و تثبیت می‌شوند، حوزه‌ی سیاست را متعلق به خود نمی‌دانند و انگیزه‌ی کمتری برای مشارکت سیاسی دارند. (چابکی، ۱۳۸۱)
دیگری‌دانستن زنان و عدم اعتماد به توانمندی‌هایشان، همان‌گونه که می‌تواند مانع از فعالیت و رشد زنان در عرصه‌های مدیریتی شود، می‌تواند در فعالیت دانشجویی آنان نیز مانع ایجاد کند.
با این حال به عقیده‌ی نگارنده حضور کم‌تر دختران در تشکلهای دانشجویی دلایل دیگری نیز دارد که در ادامه به بررسی آن‌ها می‌پردازیم.
همه با هم برابرند، اما برخی برابرترند
احتمالا پاسخ بیش‌تر فعالان دانشجویی به این سوال که «آیا به برابری جنسیتی اعتقاد دارید؟»، مثبت باشد. اما مردسالاری آن‌چنان در فرهنگ ما ریشه دوانده که ردپای آن در رفتار و گفتار و اندیشه‌ی قشر جوان، تحصیل‌کرده و به‌اصطلاح روشن‌فکر جامعه نیز دیده می‌شود. بسیاری از موانعی که زنان در فعالیت سیاسی و در عرصه‌های مدیریتی با آن روبه‌رو هستند، در فعالیت دانشجویی نیز وجود دارد. سقف شیشه‌ای در تشکلهای دانشجویی شاید نازک‌تر از سقف شیشه‌ای در فضای سیاسی کلان کشور باشد، اما هم‌چنان پابرجاست.
دیگری‌دانستن زنان و عدم اعتماد به توانمندی‌هایشان، همان‌گونه که می‌تواند مانع از فعالیت و رشد زنان در عرصه‌های مدیریتی شود، می‌تواند در فعالیت دانشجویی آنان نیز مانع ایجاد کند. گواه این امر تعداد بسیار کم دختران در شوراهای مرکزی تشکل‌ها و به ویژه در جایگاه دبیری‌ست. دختران عضو تشکل‌ها، باید با تلاشی مضاعف توانایی‌های خود را به هم‌دانشگاهی‌های مذکر خود اثبات کنند. همین امر باعث می‌شود اعتمادبه‌نفس دختران تضعیف شده و نسبت به ادامه‌ی فعالیت بی‌انگیزه شوند.
زنان، زیر ذره‌بین
از ابتدای فعالیت سیاسی دانشجویان در ایران در دهه‌ی بیست تا کنون، فعالیت دانشجویی همواره با هزینه و سرکوب همراه بوده است. به دلایل مختلف فرهنگی، اجتماعی، سیاسی هزینه‌ی فعالیت سیاسی برای زنان بیش‌تر از مردان است. از طرفی فعالیت دانشجویان در تشکلهای دانشجویی باعث می‌شود بیش‌تر در دانشگاه شناخته و مطرح شوند. کم‌تربودن تعداد دختران فعال نسبت به پسران باعث می‌شود آن دختر مورد توجه بیشتری قرار گرفته و حساسیت بیشتری برانگیزد. مسائل حاشیه‌ای چون پوشش، می‌تواند هزینه‌ی فعالیت دانشجویی برای دختران را بیش‌تر کند. برخی از دختران به دلیل همین حساسیت‌ها وارد فعالیت دانشجویی در تشکلهای سیاسی نمی‌شوند و یا در صورت ورود، تمایلی به ادامه‌ی فعالیت به طور جدی ندارند.
چالش‌های کمیته‌های زنان
سابقه‌ی پرداختن به مسائل زنان در دانشگاه چندان طولانی نیست. در واقع توجه به زنان و مسائلشان، محصول تغییر رویکرد دفتر تحکیم وحدت پس از سال هشتادوچهار و توجه بیش‌تر به مسائل اجتماعیست. به دنبال این تغییر رویکرد، بحث تشکیل کمیسیون زنان و حقوق بشر مطرح شد. در همان سال کمیسیون زنان دفتر تحکیم هم‌زمان با روز جهانی مبارزه با خشونت علیه زنان آغاز به کارکرد. فعالیت گسترده‌ی جنبش زنان در آن سال‌ها باعث شد کمیسیون زنان نیز رشد خوبی داشته باشد. این کمیسیون تلاش کرد از ایجاد و فعالیت کمیته‌های زنان در انجمن‌های اسلامی دانشگاه‌ها و انتشار نشریات در حوزه‌ی زنان حمایت کند. با تلاش اعضای کمیسیون و حمایت انجمن‌ها و دفتر تحکیم از یک سو و تلاش فعالان حوزه‌ی زنان از سوی دیگر موضوعاتی چون سهمیه‌بندی جنسیتی، آزار جنسی دختران دانشجو توسط برخی از مسئولان و … مورد توجه افکار عمومی قرار گیرد. در نتیجه‌ی این فعالیت‌ها وضعیت زنان در تشکلهای دانشجویی بهبود یافت و دختران بیشتری به شورای مرکزی انجمن‌ها راه یافتند. هم‌چنین به دنبال فعالیت‌های کمیسیون‌های زنان انجمن‌ها، آگاهی و حساسیت جنسیتی در میان دانشجویان و به‌ویژه فعالان دانشجویی افزایش یافت.
پس از بازگشایی انجمن‌های اسلامی در دولت یازدهم، کمیته‌های زنان در بسیاری از انجمن‌ها احیا شدند و فعالیت خود را از سر گرفتند. اما فعالیت‌های کمیته‌های زنان اغلب با دو چالش جدی روبه‌رو بوده است. سخت‌گیری‌های مسئولان دانشگاه اتفاق جدید و عجیبی نیست و فعالان دانشجویی در حوزه‌های مختلف همواره با آن دست به گریبان بوده‌اند. اما به نظر می‌رسد در حوزه زنان این حساسیت‌ها و سخت‌گیری‌ها به‌مراتب بیش‌تر باشد. علاوه بر حساسیت‌ها و فشارها از سوی مسئولان دانشگاه‌ها و نهادهای بیرون دانشگاه، فعالیت در این حوزه در انجمن‌های اسلامی با چالش‌هایی درون ساختار تشکیلاتی انجمن‌ها همراه بوده و هست تا جایی که برخی از دانشجویان پسر بر انحلال کمیته‌های زنان انجمن‌ها اصرار داشتند.
برای ورود به کانال پیام‌رسان تلگرام دوهفته‌نامه‌ی دانشجویی «داد» کلیک کنید.
