نریمان امینی/ دانشجوی دوره‌ی کارشناسی رشته‌ی زیست شناسی دانشگاه سراسری آمل
برای درک بهتر ویروس کرونا اول سعی میکنیم با ساختار آن آشنا شویم. در ابتدا بررسی میکنیم که ویروس چیست؟ و چه ساختارهایی دارد؟ ویروس کلمه‌‌ای است که ریشه‌ی آن venom و به معنی سم و زهر بوده و درمواردیبه جای کلمه‌ی virus، كلمات viroid و nucleocapsid نيز استفاده میشود. ویروس قطعه‌ای از نوکلئیک‌اسید است که درون یک پوشش پروتئینی کپسید محصور شده است. Nucleocapsid شامل مجموع نوکليک‌اسيد و پروتئین و viroid شكل فعال ویروس و یک واحد عفونی کامل است.
تاریخچه: دانشمندان در سال 1880 میلادی متوجه شدند، ویروس‌‌ها عواملی هستند با قابلیت عبور از فیلترهای میکروب‌شناسی. برای میکروب‌‌ها اندازه‌‌ای بین 0 / 2 تا 200 میکرون بيان شد. یکی از راه‌‌هایی که برای کم‌کردن بار میکروبی استفاده میشود، این است که از یک سری فیلترهایی استفاده کنیم که قطر میکروب‌‌ها بزرگتر از فیلتر مورد نظر باشد. (پس در صورت استفاده از ماسک باید فلیتر ماسک در این بازه باشد.) اولین ویروسی که با این خصوصیت شناخته شد، ویروس مربوط به عامل بیماری دهان بود. اولین ویروس با خاصیت قابل‌فیلتر که می‌‌توانست در انسان ایجاد بیماری کند، ویروس تب زرد بود که حدود سال 1901 میلادی توسط والتر رید شناسایی شد.
ژنوم ویروس‌‌ها یا از جنس RNA است، ویا از جنس DNA. پس ویروسی که هم DNA و هم RNA داشته باشد، وجود ندارد. پوششی پروتئینی در اطراف ژنوم ویروس‌‌ها، به نام کپسید وجود دارد. اطراف برخی از ویروس‌‌ها یک لایه اضافی خارجی از جنس لیپید، به نام envelope هم وجود دارد. از خصوصیات دیگر ویروس‌‌ها، عوامل بیماری‌زایِ درون سلولیِ اجباری هستند؛یعنی در خارج از سلول نمی‌‌توانند بیماری‌زا باشند. نیاز شدید ویروس‌‌ها به سلول میزبان به دلیل فقدان ریبوزوم است. ولی در خارج از بدن بسته به نوع ویروس میتوانند زنده بمانند.
تکثیر ویروس‌‌ها
چرخه‌ی لیزوژنی: گاهی ویروس بعد از دخول به سلول، پس از طی مراحل اولیه و آزاد شدنِ ژنوم یا اسیدنوکلئیک، به جای تولید ژنوم و پروتئین ویروس، خود را درون کروموزومِ میزبان جای میدهد که در این حالت به آن پرو-ویروس می‌گویند. با هر بار تقسیم سلولی، پرو-ویروس نیز تقسیم میشود. در این نوع چرخه، بدون آنکه سلول میزبان تخریب شود، ژنومِویروسی تکثیر میشود که گاهی این مرحله بدون آنکه سلول میزبان تخریب شود، به تولید ویروس کامل پرداخته و ویروسهای نوزاد را به خارج سلول هدایت میکند.
چرخه‌ی لیتیک: دراین مرحله سلول میزبان، پس از انجام تکثیر ویروس، به کلی تخریب میشود. از این راه ویروسهای زیادی از سلول میزبان آزاد میشوند.
حالا که شناخت جزئی از ویروس پیدا کردیم به ویروس مد نظر بپردازیم. ویروس کرونا از ویروس سرماخوردگی معمولی تا عامل بیماری‌های شدیدتری همچونSARS ، MERS و COVID-19 را شامل میشود. کروناویروس‌ها در سال ۱۹۶۵ کشف شدند و مطالعه روی آنها به طور مداوم تا اواسط دهه‌ی ۱۹۸۰ ادامه داشت. این ویروس به طور طبیعی در پستانداران و پرندگان شیوع پیدا میکند، با این حال تاکنون هفت کروناویروس انسانی کشف شده‌است که از انواع آن به SARS-CoV،MERS-CoV و SARS-CoV-2 می‌‌توان اشاره کرد. گاهی برخی از کروناویروس‌ها به دستگاه تنفسی حمله میکنند و گاهی علائم خود را در روده و معده افراد نمایان میکنند. علائم ویروس کرونا در ریه، معمولاً در سرماخوردگی‌های عادی و نوعی سرماخوردگی ترشح‌‌آور به نام پِنومونیا ظاهر میشود که در بیشتر افراد با سرماخوردگی ملایمی همراه است. در این دسته چهار کروناویروس کشف شده است. واژه "کروناویروس" از کلمه لاتین «corona» یا کلمه یونانی «κορώνη» به معنی تاج یا هاله گرفته شده‌است. کرونا ویروسی را که امروز ما با آن دست و پنجه نرم میکنیم،COVID-19 می‌‌نامند که از ویژگی‌‌های آن به (+)ssRNA می‌‌توان اشاره کرد؛ به این معنی که ژنوم از نوع RNA Single Stranded (تک رشته) است و Polarity مثبت دارد. به RNAهایی که به صورت تک رشته و Segmented هستند، Polarity مثبت دارند؛ یعنی به آنها این اجازه رامی‌‌دهد که وقتی در شرایط مساعد تكثير قرار گرفتند، سریع تکثیر شوند.ویروسهای با Polarity مثبت، زودتر به فرم عفونی تبدیل میشوند.
حال بخش مهم برای اکثر خوانندگان، چه عواملی باعث از بین رفتن این ویروس میشود؟ در حال حاضر واکسنی برای ویروس COVID-19 موجود نیست اما راه‌‌های پیشگیری از بیماری وجود دارد که بیشتر منجر به از بین رفتن envelope آن میشود.
ویروس کرونا از ویروس سرماخوردگی معمولی تا عامل بیماری‌های شدیدتری همچونSARS ، MERS و COVID-19 را شامل میشود. کروناویروس‌ها در سال ۱۹۶۵ کشف شدند و مطالعه روی آنها به طور مداوم تا اواسط دهه‌ی ۱۹۸۰ ادامه داشت.
• مقاومت یا حساسیت به عوامل فیزیکی و شیمیایی (مثلاً ویروسهای دارایenvelope را می‌‌توان با الکل از بین برد. چون envelope از جنس لیپید بوده و در الکل حل میشود.)
• ویروسهای دارای envelope نسبت به بقیه‌ی ویروس‌‌ها، حساسیت بیشتری به دما دارند. می‌‌توانیم بگوییم چربی در اثر گرما آب میشود.
• تاثیر نور UV: با تاباندن نور UV بر موجودات میکروسکوپی مثل باکتری‌‌ها و ویروس‌‌ها، یک اتفاق مشترک می‌‌افتد. دایمر thymine–thyme ايجاد و باعث غیرفعال گردیدن ژنوم ویروس و باکتری میشود. ( به جز UV، از اشعه‌ی گاما هم برای ضد عفونی‌کردن استفاده میشود.)
• پس از ورود ویروس، تروفیسم مربوط به خود بدن با دفاع ایمنی ذاتی و اختصاصی وارد عمل میشود. فاکتورهای ایمنی ذاتی؛ پوست، مخاط، سلول‌‌های NK و KILLER و اینترفرون‌‌ها هستند. اینترفرون‌‌ها دسته‌‌ای از گلیکوپروتئین‌‌ها هستند که در سلول‌‌های آلوده به ویروس سنتز میشوند.
نکات فوق به ما اطمینان میدهد که آنقدر هم در مقابل ویروس‌‌ها بی‌‌دفاع نیستیم!
چند نکته‌ی دیگر درباره‌ی COVID-19:
• ویروس کرونا می‌‌تواند در محیط اطراف و حتی بیمارستان‌ها از طریقتماس با دستگیره‌ی در، تخت، دکمه‌‌ها، میز‌ها، لبه‌ی تخت و دست زدنبه سطوح پلاستیکی و فلزی دیگری که در تماس مستقیم با فرد بیمارهستند، باتوجه به اینکه اغلب از جنس فلز و پلاستیک ساخته میشوند،منتقل شود. همچنین یافته‌‌ها نشان میدهد رطوبت بالای هوا، طول عمرویروس کرونا را افزایش میدهد. این مطالعات بیان میکنند کهکروناویروس‌ها میتوانند روی سطوح مختلف، به طور میانگین، بینچهار تا پنج روز زنده بمانند. برخی از آنها نیز میتوانند تا ۹ روزخارج از بدن و در دمای اتاق دوام بیاورند.
• این ویروس طبق آمار جهانی در کودکان و نوجوان‌‌ها اثر بسیار کمی دارد، علت آن به درستی کشف نشده است اما حدس بر این است که سیستم ایمنی و سلول‌‌های NK وKILLER در بدن آنها، اثر سریع‌‌تر و قویی‌‌تری نشان می‌‌دهند.
• تکثیر COVID-19 به روش لیتیک است.
برای ورود به کانال پیام‌رسان تلگرام دوهفته‌نامه‌ی دانشجویی «داد» کلیک کنید.
