مالیات حقوق یکی از بارزترین و رایج‌ترین انواع مالیات در کشور ما است. پرداخت مالیات بارزترین هدف در تئوری‌های مالیاتی است که منجر به توزیع عادلانه درآمد می‌گردد. در نظام مالیاتی کشور، مالیات حقوق جزئی از بخش‌های مالیات بردرآمد است. مالیات بر حقوق در ردیف مالیات‌های مستقیم قرار داشته و با نسبت خاصی از درآمد شخصی تعیین می‌شود.
طبق ماده یک قانون مالیات‌های مستقیم، تمام افراد حقیقی و حقوقی که در داخل کشور با فعالیت اقتصادی، خدماتی و غیره درآمد کسب می‌کنند، مشمول پرداخت مالیات هستند.
مالیات بر حقوق از نظر حجم، ثبات، کارایی و سهولتی که در وصول دارد از اهمیت بسزایی برخوردار است.
در یک دسته بندی کلی مالیات به دو دسته مستقیم و غیرمستقیم تقسیم می‌شود:
طبق ماده ۸۶ قانون مالیات‌های مستقیم (ق.م.م) و تبصره این ماده، مالیات بر حقوق جز مالیات‌های تکلیفی محسوب می‌شود. مالیات تکلیفی بدین معناست که شناسایی مبلغ و پرداخت مالیات حقوق پرسنل به عهده پرداخت‌کننده حقوق (کارفرما) است و پرسنل در قبال مالیات بر درآمد حقوق وظیفه‌ای ندارند.
مالیات و نرخ آن هر ساله یک مسئله مهم برای تما‌می‌مشمولان است و در واقع همه مودیان در ابتدای سال منتظر اعلام بخشنامه مراجع قانونی در خصوص میزان معافیت مالیاتی و چگونگی محاسبه آن هستند. اما در میان همه مودیان و مشمولان، مالیاتِ کارگران و افرادی که در کارخانه‌های تولیدی یا خدماتی کار می‌کنند به دلیل اینکه سطح درامد پایین تری دارند از اهمیت خاصی برخوردار بوده و همیشه مورد توجه رسانه‌‌ها قرار گرفته است.
اینکه نمایندگان کارگران چقدر می‌توانند حقوق کارگران را رعایت کنند و چقدر شرایط اقتصادی و تورم موثر است همه بستگی به کمسیون تعیین کننده مالیات‌ها دارد و در نهایت خروجی این کمسیون الزامات قانونی را به همراه دارد؛ و کارفرمایان موظف می¬شوند قبل از پرداخت حقوق کارگران خود مالیات تکلیفی آن را کسر کرده و باقی مانده حقوق را به حساب آنها واریز نمایند.
طبق ماده ۸۲ قانون مالیات‌های مستقیم درآمدی که شخص حقیقی در خدمت شخص دیگر (اعم از حقیقی یا حقوقی) در قبال تسلیم نیروی کار خود بابت اشتغال در ایران برحسب مدت یا کار انجام یافته به طور نقد یا غیرنقد تحصیل می‌کند مشمول مالیات بر درامد حقوق است.
کلیه افرادی که که به هر شکلی مشغول به کار هستند و حقوق دریافت می‌کنند و بیمه تامین اجتماعی برای آنها لحاظ می‌شود باید بخشی از حقوق دریافتی خود را به عنوان مالیات حقوق به وزرات اقتصاد و دارایی پرداخت نمایند. میزان و پرداخت مالیات حقوق در هر سال متفاوت بوده و طبق بخشنامه‌هایی به کلیه کارفرماها و بنگاه‌های اقتصادی ارسال می‌شود و کارفرما موظف است مالیات تعلق گرفته به حقوق و مزایای کارکنان خود را کسر کرده و مالیات بر حقوق کارکنان را به حساب مشخص شده وزرات امور اقتصادی و دارایی واریز نماید.
برای اطلاع از تمام مواد قانونی مالیات بر درآمد حقوق، لازم است مواد ۸۲ تا ۹۲ قانون مالیات‌های مستقیم مورد توجه قرار گیرد.
با توجه به نوع مکان و پرسنلی که در یک مجموعه مشغول به کار هستند، ممکن است ضرایب معافیت مالیاتی حقوق برای آنها وجود داشته باشد. به همین دلیل سه دسته‌بندی عمده را برای جدوال مالیاتی هر سال پیش‌بینی می شود. جزییات این معافیت‌ها در ادامه بصورت کامل در جدول معافیت‌های مالیاتی شرح داده شده است.
معافیت مالیاتی حقوق دارای ۱۳ بند مختلف است که در ماده ۹۱ ق.م.م بطور شفاف مورد بحث قرار گرفته و در ادامه آورده شده است:
معافیت سالانه حقوق و همچنین نرخ مالیات بر درآمد حقوق سال ۱۴۰۰ (بخشنامه شماره ۳/۱۴۰۰/۲۱۰ مورخ ۱/۲/۱۴۰۰ سازمان امور مالیاتی کشور)
با توجه به مقررات جز (۴) بند (الف) تبصره ۱۲ قانون بودجه سال ۱۴۰۰ کل کشور مقرر می‌دارد:
۱- سقف معافیت مالیاتی موضوع ماده (۸۴) قانون مالیات‌های مستقیم در سال ۱۴۰۰ مبلغ چهارصد و هشتاد میلیون (۴۸۰.۰۰۰.۰۰۰) ریال تعیین می‌شود.
۲- نرخ مالیات بر درآمد کارکنان دولتی و غیر دولتی اعم از حقوق و مزایا (به استثنای قضات و مشمولان تبصره‌های (۱) و (۲) ماده ۸۷ [با توجه به اینکه ماده ۸۷ فاقد تبصره‌های ۱ و ۲ است به نظر می‌رسد که مراد قانونگذار ماده ۸۶ بوده است] قانون مالیات‌های مستقیم و با رعایت ماده (۵۱) قانون اصلاح پاره‌ای از مقررات مربوط به پایه حقوق اعضای رسمی‌هیئت علمی‌آموزشی و پژوهشی شاغل و بازنشسته دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالی مصوب ۱۶/۱۲/۱۳۶۸ با اصلاحات و الحاقات بعدی) و کارانه به شرح ذیل است:
۳- حقوق اعضای رسمی‌هیئت علمی‌دانشگاه‌ها با رعایت ماده ۵ قانون اصلاح پاره‌ای از مقررات مربوط به پایه حقوق اعضای رسمی‌هیئت علمی(آموزشی و پژوهشی) شاغل و بازنشسته دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالی مصوب ۱۶/۱۲۱۳۶۸ با اصلاحات و الحاقات بعدی، با رعایت معافیت‌های مقرر در قانون مالیات‌های مستقیم، در سال ۱۴۰۰ مشمول مالیات به نرخ ده درصد (%۱۰) خواهد بود.
۴- بر اساس ماده (۵) قانون اصلاح پاره‌ای از مقررات مربوط به پایه حقوق اعضای رسمی‌هیئت علمی(آموزشی و پژوهشی) شاغل و بازنشسته دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالی، از درآمد مشمول مالیات اعضای هیئت علمی‌موضوع این قانون حداکثر ده درصد (۱۰%) به عنوان مالیات کسر خواهد شد. با توجه به اینکه در جزء (۴) بند (الف) تبصره ۱۲ مذکور عبارت «کارانه» خارج از موارد استثنا شده مربوط به حقوق اعضای هیئت علمی‌به کار رفته است، بنابراین کارانه دریافتی توسط اعضای هیئت علمی(با رعایت بخشنامه شماره ۵۱۸/۹۸/۲۰۰ مورخ ۲۱/۱۱/۱۳۹۸) مشمول نرخ ده درصد (%۱۰) نبوده و با توجه به میزانی که حقوق و مزایای اعضای هیئت علمی‌دانشگاه‌ها نرخ پلکانی مقرر را پوشش می‌دهد به نرخ بعدی مشمول مالیات خواهد بود.
۵- با توجه به استثنای احکام تبصره‌های (۱) و (۲) ماده ۸۶ قانون مالیات‌های مستقیم از مقررات جزء (۴) بند الف تبصره ۱۲ یادشده، تمامی‌احکام تبصره‌های (۱) و (۲) ماده واحده قانون اصلاح ماده ۸۶ قانون مالیات‌های مستقیم مصوب ۲۷/۴/۱۳۹۶ (اعم از نرخ و…) مطابق مقررات، در سال ۱۴۰۰ کماکان لازم الاجراست.
۶- با توجه به اینکه درآمد حقوق قضات از نرخ‌های مقرر در جزء (۴) بند (الف) تبصره ۱۲ قانون بودجه سال ۱۴۰۰ کشور مستثنی گردیده است، درآمد حقوق قضات در سال یاد شده مشمول مقررات ماده ۸۵ قانون مالیات‌های مستقیم بوده و پس از اعمال معافیت مالیاتی سال ۱۴۰۰ تا ۷ برابر آن (معادل ۳.۳۶۰.۰۰۰.۰۰۰ ریال)، مشمول مالیات به نرخ ده درصد (%۱۰) و نسبت به مازاد آن مشمول مالیات به نرخ بیست درصد (%۲۰) خواهد بود.
مطابق ماده ۸۶ ق.م.م، پرداخت‌کنندگان حقوق هنگام هر پرداخت یا تخصیص آن مکلف‌اند مالیات متعلق را طبق مقررات ماده ۸۵ ق.م.م محاسبه و کسر و تا پایان ماه بعد ضمن تسلیم فهرستی متضمن نام و نشانی دریافت‌کنندگان حقوق و میزان آن به اداره امور مالیاتی محل پرداخت و در ماه‌های بعد فقط تغییرات را صورت دهند.
توجه کنید این مهلت طبق ماده قانونی تا سال گذشته سی روزه بوده است و در قانون جدید آخرین روز ماه بعدی است.
طبق ماده ۱۹۷ ق.م.م در صورت عدم ارسال لیست مالیات بر حقوق، دو درصد (۲%) حقوق پرداختی و در صورت عدم پرداخت مالیات درصورتی‌که مشمول مالیات گردند، بر اساس ماده ۱۹۹ ق.م.م مشمول جریمه‌ای معادل ده درصد (۱۰%) مالیات پرداخت نشده در موعد مقرر و دو و نیم درصد (۲.۵%) مالیات به ازای هرماه نسبت به مدت تأخیر از سررسید پرداخت، خواهد بود.
