بخش مهمی از کار پرورش گوسفند به موضوع خوراک و جیره‌ای که در اختیار گوسفندان قرار می‌گیرد، مربوط میشود. استفاده از یک جیره متعادل، مغذی و مقرون به صرفه سود شغل دامداری را میتواند تا حدود زیادی تضمین کند.
به خاطر اهمیت همین موضوع برای آن دسته از دوستان دامپروری که تمایل دارند بیشتر با انواع جیره غذایی گوسفندان آشنایی پیدا کنند، نکاتی را جمع آوری کردم که امیدوار برای شما عزیزان مفید باشد.
مقدار غذایی که حداقل انرژی و مواد مغذی لازم را برای نگهداری و تعادل حیوان در حال سلامت بدون کاهش و یا افزایش یافتن وزن را ممکن می‌سازد احتیاج نگهداری میگویند و به مقدار غذایی که این احتیاج را تامین میکند جیره نگهداری گفته میشود که بطور روزانه تنظیم میگردد. نگهداری یک نوع حالت استراحت است که در آن میباید حیوان رشد نکند، چاق نشود، آبستن نباشد و بالاخره هیچ نوع محصول دیگری تولید نکند. بطور کلی حیوان در حال استراحت علاوه بر انرژی پروتئین برای ترمیم بافت‌های فرسوده مواد معدنی و ویتامین‌های مختلف برای جایگزینی ویتامین‌ها و مواد معدنی از دست داده شده و همچنین اسیدهای چرب ضروری احتیاج دارد. نگهداری یک نوع حالت استراحت است که در آن میباید از طریقه تغذیه مواد مغذی کافی، هم تعادل غذایی حیوان برقرار و هم سلامت آن تضمین شود.
برای دامدار اطلاع از مقدار احتیاج نگهداری به هیچ وجه لازم و ضروری نیست زیرا که او حیوان را نه از برای نگهداری و تولیدکود، بلکه بمنظور تولید فرآورده‌هایی نظیر گوشت و غیره تغذیه می کند. به عبارت دیگر مقدار غذایی که عملاً دامدار به دام می‌دهد جمع احتیاجات نگهداری به اضافه احتیاج تولیدی آن میباشد و در عمل در حیوانات نشخوار کننده جیره تولید یا نگهداری به تنهایی مفهومی ندارد.
- احتیاج غذایی چاقی یا احتیاجات غذائی پروار گوسفندانی که رشد آنها کامل شده است در دوران رشد در حقیقت ما با یک افزایش پروتئین سروکار داریم که مقدار آن بستگی به شدت رشد دارد. در حالیکه هرچه حیوان مسن تر میشود از سرعت رشدش کاسته شده و با کاهش رشد، تولید پروتئین در اندام نیز کاهش یافته و نیاز دام نیز به پروتئین در جیره غذایی بایستی کاهش داده شود.
بنابراین یک بخش عمده از خوراک مصرفی صرف تولید چربی و ازدیاد آن در بدن حیوان میگردد و با قطع شدن رشد، اگر حیوان با همان مقدار غذایی که در حین رشد دریافت میکرده باز هم تغذیه شود افزایش مقدار چربی خیلی بیشتر خواهد بود در این حالت درصد چربی بدن با سن حیوان نسبت مستقیم داشته و برعکس درصد آب و پروتئین آن نقصان مییابد.
به عبارت دیگر در حیواناتی‌که رشد خود را کامل کرده اند پروار کردن فقط باعث افزایش بافت چربی شده و ذخیره پروتئین و مواد معدنی به مقدار خیلی کم صورت می‌گیرد به همین دلیل میزان احتیاج این حیوانات در موقع پروار به پروتئین خیلی کمتر از پروتئین مورد احتیاج برای حیوانات پرواری در حال رشد است. البته در هر صورت جیره پرواری حیواناتی که رشد کافی کرده‌اند باید حاوی مقدار مناسب پروتئین بوده و نسبت پروتئین به انرژی در جیره غذایی آنها نباید بیش از حدود یک دهم جیره باشد. مقایسه هزینه افزایش وزن در عمل پرواربندی پروار حیواناتی که رشد آنها کامل شده است بیشتر از هزینه افزایش وزن حاصل از عمل رشد میباشد.
در پرواربندی گوسفندان یا گاوهایی که رشد آنها کامل شده است افزایش وزن حاصل در اثر ذخیره چربی در بدن دام میباشد که تولید آن هزینه بیشتری دارد چون مقدار انرژی لازم برای ذخیره یک کیلوگرم
جربی حدود 2.25 برای انرژی لازم برای ساخته شدن یک کیلو پروتئین می باشد.
1- احتیاج به پروتئین برای رشد
هر چه سرعت رشد و نمو و میزان اضافه وزن روزانه بیشتر باشد، نسبت پروتئین جیره به پروتئین بدن حیوان با ترکیبات سازنده بدن افزایش مییابد.
2- احتیاج به انرژی برای رشد
گوسفند، بز یا گاو چون برای ساختن بافت‌های بدن و ایجاد مواد جدید و همچنین تولید حرارت جهت اعمال فیزیولوژیکی بدن احتیاج به انرژی دارند روی این اصل است که در موقع تنظیم جیره باید احتیاج تولید انرژی مورد نیاز بافت اضافه وزن روزانه و همچنین احتیاج نگهداری حیوان را در نظر گرفت. بعلاوه احتیاج حیوان به انرژی بستگی خاصی با ماهیت اضافه وزن حیوان گوشت چربی- پشم دارد
هر چه بر مقدار چربی بدن افزوده گردد، مقدار این احتیاج افزایش پیدا میکند. یعنی با سن حیوان رابطه مستقیم دارد. (بخاطر تبدیل انرژی به چربی)
3- احتیاج به مواد معدنی برای رشد
بطور کلی در حیوانات مختلف مواد معدنی یک رابطه و وابستگی با شدت رشد دارند. مخصوصاً در زمان شدت رشد بخاطر تشکیل بافت استخوانی و تقویت اسکلت بدن میزان مصرف مواد معدنی بالا است.
4- احتیاج به ویتامین برای رشد
ویتامین‌ها بطور مستقیم یا غیر مستقیم در تنظیم اعمال متابولیکی و در پیشرفت رشد حیوانات دخالت دارند.
بررسی لاشه گوسفندان مختلف و مشخص نمودن مواد تشکیل دهنده لاشه میتواند معیار مناسب برای ارزیابی حدود احتیاجات غذایی گوسفند پروار قرار گیرد از عوامل موثر در تنظیم جیره غذایی متوازن با نیاز دام، سن و وزن اولیه دام پروار میباشد. در مثال زیر لاشه خالی از امعاء و احشاء دو گوسفند یا افزایش وزن مساوی و سن و وزن پایه متفاوت مورد مقایسه و بررسی قرار گرفته است. در این مقایسه با توجه به ترکیب لاشه مشخص میشود که نیاز یک بره با وزن 20 کیلوگرم جهت افزایش 10 کیلوگرم گوشت لاشه به مراتب کمتر از یک گوسفند بالغ با وزن 50 کیلوگرم میباشد.
در حالیکه لاشه بره از نظر کیفیت نیز بمراتب متفاوت و برتر از لاشه گوسفند بالغ است.
بطور کلی با افزایش سن حیوان از میزان آب، وزن افزوده کاسته میشود و همچنین از میزان پروتئین آن اندکی کاهش یافته ولی به مقدار چربی به میزان قابل ملاحظه ای قابل توجه ای افزوده میگردد تغییرات مزبور منجر به افزایش انرژی موجود در واحد وزن افزوده حیوان میشود.
در دامپروری اصطلاح پروار کردن بمنظور تسریع مراحل آخر رشد است. مع هذا چنانچه تصور شود که رشد استخوان و ماهیچه بطور جداگانه و طی مراحل زودتری اتفاق میافتد گمراه کننده خواهد بود. تقریباً در تمام حیوانات جوان بخشی از وزن افزوده را چربی تشکیل می‌دهد.
اما نکته مهم و قابل توجه در امر پرواربندی این است که در حیوانات مسن تر بخصوص زمانی که مراحل آخر رشد طی میشود وزن افزوده منحصراً متشکل از چربی است.
تمامی حیوانات گوشتی مدت‌ها قبل از رسیدن به سنی که وزن افزوده آنها را فقط چربی تشکیل دهد باید به بازار عرضه شوند. بدیهی است تولید چربی مطلق در دام مورد پروار به ضرر و زیان پرواربند بوده و اقتصادی نخواهد بود.
مقدار آب موجود در بدن حیوان با سن آن تغییر می‌نماید و با افزایش سن در حین رشد میزان آب کاهش پیدا میکند این کاهش آب در حقیقت در حین رشد جنین شروع میشود و در این مرحله مقدار آب از 92 درصد به 81 درصد می‌رسد و به هنگام تولد نیز کاهش مییابد و به حدود 75-80 درصد می رسد.
مقدار آب در حیوانات جوان بیشتر و با پیر شدن و پیه گرفتن بدن کاهش مییابد.
جیره عبارت است از برطرف کردن احتیاجات غذایی حیوان با برقراری سهمیه غذایی کافی متعادل، سازگار با دستگاه گوارش و تا حد امکان اقتصادی تا دامداران متضرر نشوند.
چون جیره غذایی برای پرورش گوسفند بر مبنای وزن زنده و افزایش وزن روزانه در پرواربندی تعیین میگردد و وزن معیار متغیری است، بنابراین معمولا جیره غذایی دام ها به طور روزانه محاسبه میگردد.
جیره غذایی روزانه متعادل عبارت است از غذایی است که دارای انرژی و مواد مغذی مختلف به مقدار و نسبت درستی بوده و چنانچه به مقدار کافی به حیوان خورانده شود احتیاجات آن را در 24 ساعت به نحوه مطلوب تامین می کند.
و یا بعبارت دیگر جیره غذایی گوسفند عبارت است از مجموعه مواد مغذی مورد نیاز دام در هر 24 ساعت به منظور رفع احتیاجات خود دام (جیره نگهداری و تولید محصول) جیره تولید در گوسفند پرواری اصولی که در جیره نویسی گوسفند پرواری باید در نظر گرفت.
پرواربندان باید جهت تنظیم خوراک و تدوین جیره پرواربندی از طریق مشاوره های لازم با متخصصین دامپروری اقدام نمایند ذیلاً اصول کلی و مقدماتی این موضوع جهت آگاهی ارائه میگردد.
خوراکی که در اختیار گوسفندان قرار می‌گیرد باید در عین مقرون به صرفه بودن، خوش خوراک بودن و بالانس بودن، تمام احتیاجات غذایی گوسفندان را بر طرف کند. برای داشتن چین جیره‌ای می بایست بر اساس نوع پرورش، نژاد، نوع دام و سن حیوانات گله البته با کمک گرفتن از یک متخصص جیره نویس، فرمول مشخص و یکسانی را برای تغذیه گوسفندان در نظر گرفت.
نظر به اینکه تنظیم و محاسبه فرمولهای غذایی مناسب و متعادل مستلزم داشتن اطلاعات علمی و عملی دقیق و پیچیده فنی است لذا پرواربندان بایستی با کمک کارشناسان مطلع در این رشته جیره مناسبی را با مواد غذائی در دسترس و ارزان قیمت تنظیم و تعلیف گوسفندان پرواری خود را با روش دقیق و حساب شده شروع نمایند.
