بطور کلی در تفسیر آیات قرآن، امور معنوی و فقهی موورد توجه قرار میگیرد، اما از آنجایی که قرآن کتابی ست که تمام زمینه های مربوط به حیات انسان را در بر میگیرد، لازم است در تفسیر معانی آن نیز نگاه خود را گسترش داد. یکی از مهترین جنبه های مطالعه قرآن نیز، بررسی علمی موضوعات آن است.
متن حاضر با هدف بررسی کاربرد کلمات " آسمان " و " زمین " در قرآن است.
در قرآن کریم، کلمه آسمان ۳۴۹ بار تکرار شده است ، این کلمه، به هر دو صورت مفرد ( آسمان) و جمع (آسمان ها) ذکر شده است ، و یا همراه قید «هفت آسمان» تکرار شده است .
با بررسی مفاهیم و روند کلی موضوع سوره در آیاتی که آسمان، بصورت جمع ذکر شده است «آسمانها» :
تقریبا هر بار که کلمه آسمان بصورت جمع قرار گرفته است، موضوع آیه درباره قدرت و تسلط خداوند متعال در آفرینش جهان هستی ست :
آیه ۲۵۵ سوره بقره :
«خدای یکتا که جز او هیچ معبودی نیست، زنده و قائم به ذات است، هیچ گاه خواب سبک و سنگین او را فرا نمی گیرد، آنچه در آسمان ها و آنچه در زمین است در سیطره مالکیت و فرمانروایی اوست. کیست آنکه جز به اذن او در پیشگاهش شفاعت کند؟ آنچه را پیش روی مردم است و آنچه را پشت سر آنان است می داند. و آنان به چیزی از دانش او احاطه ندارند مگر به آنچه او بخواهد. جایگاه او آسمان ها و زمین را فرا گرفته و نگهداری آنان بر او گران و مشقت آور نیست؛ و او بلند مرتبه و بزرگ است»
آیه ۶۵ از سوره مریم :
«پروردگار آسمان ها و زمین و آنچه میان آن دو قرار دارد؛ پس او را بِپرَست و بر پرستیدنش شکیبا باش. آیا برای او همنامی می دانی؟»
آیه ۲۶ از سوره الکهف :
«بگو: خدا به مدتی که ماندند داناتر است، غیب آسمان ها و زمین ویژه اوست، چه بینا و چه شنواست، برای اهل آسمان ها و زمین سرپرست و یاوری جز او نیست و احدی را در فرمانروایی اش بر جهان هستی شریک نمی گیرد.»
اما اگر به آیاتی که کلمه آسمان بصورت مفرد به کار رفته است توجه کنیم ، متوجه می‌شویم که این آیات درباره زمین، مردم زمین و پدیده های زمینی که روی آن زندگی میکنیم اشاره دارد :
آیه ۱۹۱ از سوره آل عمران :
«آنها که در هر حالت، ایستاده و نشسته و خفته خدا را یاد کنند و دائم در خلقت آسمان و زمین بیندیشند و گویند: پروردگارا، تو این دستگاه با عظمت را بیهوده نیافریده‌ای، پاک و منزهی، ما را به لطف خود از عذاب دوزخ نگاهدار؛»
آیه ۹ از سوره سبأ :
«آیا به آنچه از آسمان و زمین پیش رو و پشت سر آنان است، ننگریستند، ما اگر بخواهیم آنان را در زمین فرو می بریم یا پاره هایی از آسمان را بر سرشان می افکنیم؛ بی تردید در این برای هر بنده بازگشت کننده، نشانه ای ست»
آیه ۳۵ از سوره الأنعام :
«و اگر روی گرداندن آنان بر تو سنگین و دشوار است، اگر بتوانی نقبی در زمین، یا نردبانی برای راه یافتن در آسمان بجویی تا معجزه ای دیگر برای آنان بیاوری؛ و اگر خدا می خواست همه آنان را به راه هدایت گرد می آورد؛ پس هرگز از بی خبران مباش.»
آیه ۲۲ از سوره البقرة :
«آن پروردگاری که زمین را برای شما بستری گسترده و آسمان را سقفی برافراشته قرار داد و از آسمان، آبی نازل کرد و به وسیله آن از میوه های گوناگون، رزق و روزی برای شما بیرون آورد؛ پس برای خدا شریکان و همتایانی قرار ندهید در حالی که می دانید. »
و سوره طه آیه ۵۳ :
«همان خدایی که زمین را آسایشگاه شما قرار داد و در آن راهها برای شما پدید آورد؛ و هم از آسمان آب نازل کرد تا به آن آب آسمانی انواع نباتات مختلف از زمین برویانیدیم.»
هم چنین در قرآن آیاتی نیز وجود دارد که کلمه آسمان ، بصورت مفرد و جمع به کار رفته است ، و کاربرد آنها نیز مشابه موارد مذکور می باشد، نکته ی مهم این است که تقریبا در تمام آیاتی که در آن از هر دو نوع مفرد و جمع کلمه آسمان بکار رفته است، دارای یک الگوی تکرار می باشند، این الگو به صورت زیر است:
«آسمانها و زمین ...+ آسمان( و یا مفاهیمی درباره آسمان ) (+ زمین و یا مفاهیمی درباره زمین)
به مواردی از این آیات توجه بفرمایید:
آیه ۳۲ از سوره الابراهیم :
«خداست که آسمان ها و زمین را آفرید، و از آسمان آبی نازل کرد، و برای شما به وسیله آن از محصولات و میوه های گوناگون روزی بیرون آورد، و کِشتی ها را مسخّر شما قرار داد تا به فرمان او در دریا روان شوند، و نیز نهرها را مسخّر شما کرد.»
(آسمان ها و زمین ...+ آسمان + رشد گیاهان از زمین )
و یا در آیه ۱۶۴ از سوره البقرة:
«بی تردید در آفرینش آسمان ها و زمین و رفت و آمد شب و روز و کشتی هایی که در دریاها به سود مردم روانند و بارانی که خدا از آسمان نازل کرده و به وسیله آن زمین را پس از مردگی اش زنده ساخته و در آن از هر نوع جنبنده ای پراکنده کرده و گرداندن بادها و ابرِ مسخّر میان آسمان و زمین، نشانه هایی است برای گروهی که می اندیشند.»
(آسمان ها و زمین ...+ آسمان +زمین)
و یا در آیه ۴۴ از سوره العنکبوت :
«خدا آسمانها و زمین را به حق آفریده و در این خلقت آسمان و زمین آیت و نشانه‌ای برای اهل ایمان کاملا پدیدار است.»
( آسمان ها و زمین ... + آسمان+زمین)
اگر بخواهیم مثالی را به در زبان فارسی با این الگو پیدا کنیم ، میتوانیم این گونه بگوییم:
«سقف های زیادی برای آپارتمان ساخته ام ، که سقف خانه ی شما نیز جزو آن است»
«برنامه های زیادی را برای کامپیوتر طراحی کرده ام ، که برنامه شما نیز دارای این ویژگی ها هست »
با توجه به این نوع آیات، منطقی است که تصور کنیم که منظور از بکار بردن کلمه ی آسمان به هر دو صورت مفرد و جمع و با این الگو در قرآن ، آسمان متعلق به زمین را یکی از آسمان های دیگر معرفی نموده است ، که میتوان استدلال کرد اشاره به آسمان ها به این منظور است که زمین های دیگری ، همچون زمین ما که بستر حیات را مهیا کرده است وجود دارد. یعنی در جهان هستی ، سیاراتی که مانند زمین امکان حیات را برای موجودات زنده فراهم می‌کنند وجود دارد .
نظریه حیات در سیارات دیگر امروزه توسط جوامع علمی نیز مطرح شده و تلاش های بسیاری نیز برای جستجوی حیات فرازمینی صورت گرفته است .و بسیاری هم هنوز در حال انجام است. این موضوع بدین معناست که دلایل و شواهد کافی برای اثبات این نظریه حیات در کهکشان های دیگر وجود دارد و لازم است که با مشاهدات تجربی آن را ثابت کرد.
