دانهی چیا یک بذر مقوی و پروتئینی است که در سال‌های اخیر مورد توجه علاقمندان تغذیه‌ی سالم قرار گرفته است. این دانه‌ها شباهت زیادی به تخم شربتی و بذر ریحان دارند و شکل به مصرف رساندنشان نیز مشابه یکدیگر است اما از جهت خواص و ارزش غذایی کاملا متفاوتند و هر یک ویژگی‌های منحصر به فردی دارند. اما این بذر پرخاصیت کِی کشف شده و از کجا آمده است؟
ممکن است شما به تازگی اسم دانهی چیا را شنیده باشید و در مورد خواص بی شمارش چیزهایی به گوشتان رسیده باشد اما حقیقت این است که این بذر شگفت‌انگیز، گیاهی باستانی است و قدمت آن به قوم آزتک‌ها که از اقوام بومی مکزیک در آمریکای جنوبی بوده‌اند بازمی‌گردد.
خاستگاه دانه‌های چیا مکزیک است و بومیان این منطقه برای نخستین بار این دانه‌های کوچک و مقوی را کشف کرده و به مصرف رساندند. دانه‌های چیا در عصر باستان، یعنی 3500 سال پیش از این به عنوان غذای مایاهای باستانی، آزتک‌ها و تاراهومارای مکزیکی شناخته شده است. این دانه‌ها گزینه‌ی مناسبی برای حمل در سفر بودند چرا که حجم کمی داشته و نیاز به آماده‌سازی نداشتند.
قوم آزتک‌های مکزیکی غیر از مصرف دانهی چیا، ویژگی‌های منحصر به فرد دیگری نیز داشته‌اند. طبق روایت‌های تاریخی و شواهد به جا مانده از آن دوره، این قوم آدم‌خوار بوده و برای قربانی کردن انسان‌ها جشن خون به راه می‌انداختند. این قبیله‌ی خون‌خوار، همچنین نخستین مردمانی بودند که دانه‌های کاکائو را نوشیدند و شکلات داغ را اختراع کردند.
دانه‌های چیا با نام علمی salvia hispanica از گیاهی گلدار از تیره‌ی نعناع‌ها هستند و برای سلامتی مفیدند. هر اونس دانهی چیا (معادل 28 گرم) 138 کالری دارد و فیبر آن بیشتر از جو، ذرت و برنج است.
این دانه‌های شگفت‌انگیز مقادیر زیادی اسیدهای چرب امگا3 دارند و در کنترل و بهبود بیماری‌هایی نظیر دیابت، اختلالات قلب و عروقی، بیماری‌های سیستم عصبی و بیماری‌های التهابی نقش موثری ایفا می‌کنند.
دانه‌های چیا امروزه به اَشکال مختلفی از جمله روغن و آرد فرآوری شده و به مصرف می‌رسند و در نان و غلات صبحانه کاربرد دارند. دانهی چیا از لحاظ ارزش غذایی حاوی کربوهیدرات، چربی، فیبر غذایی و پروتئین است و آنتی‌اکسیدان و ترکیبات فنلی بالایی دارد.
یکی از کاربردهای دانهی چیا جهت لاغری و کاهش وزن است. از این دانه‌ها در رژیم‌های غذاییِ افرادی که می‌خواهند وزن کم کنند یا ورزشکار هستند استفاده می‌شود. دانه‌های چیا به علت خاصیت جذب آب و بیشتر شدن حجمشان، در معده منبسط شده و باعث ایجاد حس سیری، کنترل اشتها و کمتر غذا خوردن می‌شوند و وزن مصرف‌کننده را کاهش می‌دهند.
مصرف دانهی چیا در یک برنامه‌ی غذایی درست و اصولی کمک شایانی به کاهش وزن و لاغری افراد خواهد کرد. از جمله ویژگی‌های منحصر به فرد این دانه‌های تیره رنگ می‌توان به این موارد اشاره کرد:
40درصد از وزن دانه‌های چیا را فیبر تشکیل داده است و آن را به ماده‌ای سیرکننده تبدیل کرده است. همچنین دانه‌های چیا تا 12برابر وزن خود آب جذب می‌کنند و به شکل ژلاتینی درمی‌آیند و طولانی مدت شما را سیر نگه می‌دارند.
دانهی چیا ماده‌ی کم کالری و پرخاصیتی است. دو قاشق غذاخوری دانهی چیا به صورت خام و خیس‌نکشیده 101 کالری دارد و تمام نیاز شما را به این ماده‌ی غذایی در طول روز تامین خواهد کرد. می‌توانید این دو قاشق را بعد از ترکیب با آب، در طول روز و در وعده‌های مختلف مصرف نمایید.
پروتئین، کلسیم، چربی، منگنز، فسفر، فیبر، ویتامین ب3 و امگا3 همگی در این دل این دانه‌های کوچک نهفته و آن را تبدیل به یک سوپرفود کرده‌اند. خواص فراوان و مواد مغذی موجود در چیا باعث کاهش قند خون و بهبود دیابت نوع2 می‌شود. همینطور این دانه‌ها با همه‌ی کوچک بودنشان حاوی چربی مفید است و موجب افزایش کلسترول خوب و کاهش کلسترول بد در خون می‌شود.
خواص دانهی چیا تنها در دل آن نهفته نیست بلکه ظاهر این دانه و بافت منحصر به فرد آن نیز برای بدن مفید است. این دانه‌های ریز و پرشمار به گوارش و تحرک روده‌ها کمک کرده و موجب بهتر هضم شدن غذا، کاهش نفخ و کاهش احتباس آب در بدن می‌شوند.
غیر از مواردی نظیر کمک به کاهش وزن و خاصیت سیرکنندگی و فیبر بالا و کالری کم، دانهی چیا خواص دیگری نیز دارد که به اثبات رسیده‌اند.
این دانه سرشار از آنتی‌اکسیدان است و باعث جلوگیری از پیری و جوانسازی پوست می‌شود. چین و چروک‌های حاصل از گذر زمان را تا حدی بهبود می‌بخشد و التهاب بدن را کنترل می‌کند. خاصیت خنک‌کنندگی و تسکین التهاباتِ دانه‌های چیا، موجب حفظ سلامت و آرامش و درخشندگی پوست می‌شود.
دانهی چیا به دلیل وجود اسیدهای چرب امگا3 موجب تقویت سد پوستی و مقابله با اشعه‌ی ماوراءبنفش می‌شود. همچنین خاصیت جذب آب این دانه‌ها موجب هیدراته نگه داشتن پوست و درخشندگی و شفافیت این عضو حساس بدن می‌شود.
دانه‌های چیا به دلیل ویتامین و مواد معدنی برای استحکام مو و کاهش ریزش آن نیز مفیدند. بافت ژل‌مانند این دانه‌ها باعث حفظ رطوبت و خاصیت ارتجاعی مو شده و به مرور زمان در صورت تداوم مصرف، موهای زبر و خشک را به موهای ابریشمی و صاف تبدیل می‌کنند.
روی، مس و پروتئین(ال لیزین) موجود در دانه‌های چیا به تقویت مو و گردش بهتر خون در پوست سر و جلوگیری از نازک شدن موها کمک زیادی می‌کند.
هیچ ماده‌ی غذایی در این کره‌ی خاکی نیست که مصرف بیش از حد آن برای سلامتی مضر نباشد. حتی آب هم اگر بیش از اندازه و بی رویه مصرف شود، تهدیدی برای سلامتی محسوب خواهد شد. دانهی چیا نیز از این قاعده مستثنی نیست و مصرف بیش از حد آن می‌تواند عوارضی در پی داشته باشد. البته توجه داشته باشید که دانهی چیا، ریز و کم حجم است و منظور از مصرف مقادیر زیادی از آن، بیش از 40 تا 50 گرم در روز است که مقدار زیادی از این دانه محسوب می‌شود. به هر حال مصرف بی رویه‌ی بذر چیا موجب رقیق شدن خون و پایین نگه داشتن فشار خون می‌شود. مصرف حجم زیادی از چیا می‌تواند با داروهای کاهش فشار خون یا داروهای دیابت و انسولین تداخل ایجاد کند و در عملکرد صحیح این داروها تاثیر بگذارد. همینطور دانهی چیا ممکن است باعث ایجاد حساسیت شده و عوارضی همچون استفراغ، اسهال، خارش لب و زبان از خود به جای بگذارد.
در مصرف دانهی چیا حد تعادل را رعایت کرده و روزانه به طور متوسط 20 گرم از این دانه مصرف کنید.
بذر ریحان درشت‌تر از دانهی چیا است و تخم شربتی از آن ریزتر و براق‌تر است و وقتی خیس می‌خورد رنگ آن متمایل به خاکستری می‌شود. شکل هندسی دانهی چیا بیضی است و در اثر مجاورت با آب، لعابدار شده و به شکل ژلاتینی درمی‌آید. فارغ از شکل ظاهری این دانه‌ها، خواص این سه دانه نیز بسیار با هم متفاوت است. به طور مثال دانهی چیا سرشار از امگا3 است در حالی که بذر ریحان و تخم شربتی فاقد این اسید چرب هستند.
می‌توانید در ابتدای روز 20 گرم دانهی چیا را در آب خیس کرده و پس از لعابدار شدن آن را به مرور در وعده‌ها و میان‌وعده‌هایتان مصرف کنید. دانه‌های خیس‌خورده‌ی چیا را به اسموتی و آبمیوه اضافه کنید یا در سالاد و ماست ریخته و میل کنید. ترکیب دانهی چیا با ماست و جوی دو سر و موز و عسل ترکیب جذاب و مقوی برای صبحانه‌ی رژیمی یا ورزشکاری است.
برگرفته از مجله سلامتی دکتر کرمانی
