دوران کودکی اغلب ساده و روشن است. اما در برخی شرایط می تواند برای والدین پیچیده و چالش برانگیز شود. دکتر روانشناس کودک در حوزه رشد و همچنین مشکلات احتمالی کودک تخصص دارد. این زمینه از روانشناسی این روزها برای خانواده ها کاربرد وسیعی دارد. دکتر روانشناس در تهران یا سایر شهرها، مشکلات کودک از تولد تا سن بلوغ را مورد توجه قرار می دهد. امروزه برخلاف گذشته توجه زیادی به دوران کودکی می شود. کودکی بر خلاف دیدگاه های قدیم یک دوره مجزا از رشد انسان است.
دوره کودکی تاثیر غیر قابل مقایسه ای در زندگی فرد دارد. حتی کوچکترین اتفاق های دوران کودکی می تواند تغییرات وسیعی در بزرگسالی ایجاد کند. در کل، روانشناس کودک به تحقیق، ارزیابی و درمان مشکلاتی رشدی می پردازد. توجه داشته باشید که اگر کودکی تحت درمان روانشناس کودک قرار گیرد الزاما بیمار نیست. بهترین زمان برای حل مشکلات وقتی است که شدت نیافته باشند.
دکتر روانشناس کودک بیش فعال
دکتر روانشناس کودک همچنین با مشکلات خفیف هیجانی، ذهنی یا رفتاری کودک کار می کند. که از جمله می توان اضطراب یا خجالتی بودن را نام برد. همچنین مشکلات جدی تر مثل پرخاشگری، بیش فعالی/نقص توجه و یا مشکلات خلقی نیز موضوع مداخله قرار می گیرند.
همانطور که گفته شد کودکی دوران حساسی است. بنابراین روانشناس کودک نیازمند دانش، صبر و فهم کودک است. روانشناس کودک طیف وسیعی از روش های درمانی را در اختیار دارد. این روشها در یک بافت درمانی حمایت کننده و امن انجام می شوند. به طور کل کودکی نیازهای تعریف شده خود را دارد. برخی از این نیازها با نیازهای بزرگسالی متفاوت هستند. با توجه به نیازهای کودکی، درمان کودک بهتر است بر یادگیری، خصوصیات و رشد فردی متمرکز باشد. برای مثال کودک بیش فعال ممکن است زود بی حوصله شود. در نتیجه شناخت نیازهای کودک بیش فعال به مدیریت رفتاری او کمک بزرگی می کند.
ابعاد روانشناسی کودک
روانشناسی کودک طیف گسترده ای از موضوعات را شامل می شود. این موارد شامل تاثیر ژنتیک بر رفتار تا فشارهای اجتماعی موثر بر رشد می شوند. در زیر به برخی دیگر از این موارد تاثیرگذار بر روانشناسی کودک اشاره می شود.
عوامل اثرگذار محطی
رشد والدین و شیوه های فرزندپروری آنها
اجتماع دربرگیرنده خانواده
صفات شخصیتی
زبان
نقش های جنسیتی
رشد شناختی
رشد جنسی کودک
روانشناسان کودک رشد هریک از عومل فوق را مورد ارزیابی قرار می دهند. دکتر روانشناس به حل مشکلاتی می پردازد که مانع رشد هریک از حوزه های فوق باشد. نقص در یک حوزه می تواند سایر الگوهای رشدی را متاثر کند. روانشناسان کودک سعی در فهم ابعاد مختلف رشد هر کودک دارند. این ابعاد شامل ترجیح سبک یادگیری، پاسخ های هیجانی، خلق و خو و شخصیت کودک می شود. کودکی سن تغییرات سریع است. برای رشد یکپارچه کودک لازم است به نیازهای کودک در هر مرحله از رشد توجه شود. رشد روانشناختی کودک نیز مثل رشد فیزیکی او مراحلی دارد. آگاهی از این مراحل یکی از عوامل تاثیرگذار بر رشد موفق کودک است. شناخت رشد شناختی کودک در سالهای اخیر پیشرفت چشمگیری داشته است. درک و مشاهده دنیا در کنار رشد زبان و حافظه موضوع مطالعات مختلفی قرار گرفته است.
مراحل رشد روانشناختی کودک
اریک اریکسون روانشناسی بود که مراحل رشد کودکی را توصیف کرد. او این مراحل را تا بزرگسالی در تحلیل خود گنجاند. او نیازهای روانشناختی و تعارض احتمالی آنها با عوامل محیطی را مد نظر قرار داد. در هر مرحله از رشد ممکن است نتایج منفی یا مثبتی بدست آید. عبور موفق از هر مرحله احتمال شکل گیری شخصیت سالم در بزرگسالی را افزایش می دهد. شکست در هر مرحله مانع دست یابی به مرحله بعد می شود. در این شرایط شخصیت بزرگسالی ممکن است با چالش های دی روبرو شود. این مراحل عبارتند از:
اعتماد درمقابل بی اعتمادی (تا 2 سالگی)
خود مختاری درمقابل شرم و شک(تا 4 سالگی)
ابتکار درمقابل احساس گناه ( تا 5 سالگی)
پشتکار درمقابل حقارت ( تا 12 سالگی)
هویت درمقابل سردرگمی نقش (تا 18 سالگی)
رشد هیجانی و اجتماعی کودک
رشد هیجانی و اجتماعی کود عمیقا به یکدیگر وابسته هستند. رشد هیجانی کودک به فهم احساسات و ابراز آنها اشاره دارد. احساسات و ابراز آنها در کودک از سنین خیلی کم آغاز می شود. این احساسات شامل ترس، شادی و یا خشم می شود. با بزرگتر شدن کودک احساسات پیچیده تری از قبیل احساس اعتماد به نفس، غرور یا گناه تظاهر پیدا می کنند. رشد هیجانی کودک همچنین شامل تشخیص و فهم احساسات سایرین نیز می باشد. رشد هیجانی بر این اساس تحت تاثیر رشد اجتماعی قرار می گیرد. مهارت های ارتباطی و فرزندپروری والدین تاثیر مستقیمی بر احساسات و هیجانات کودک دارد. هر پاسخی که والدین به احساسات کودک می دهند پیش بینی کننده ابراز آن احساس در آینده خواهد بود. بسته به نوع پاسخ دهی والدین ممکن است برخی هیجانات کودک تقویت شده و یا برخی از آنها ممکن است حتی خاموش شوند.
رشد هیجانی شامل یادگیری معنی احساسات و نیز تاثیرگذاری آنها بر سایرین می شود. این فرایند مهم که در کودکی شروع می شود تا بزرگسالی ادامه میابد. آنچه که احساسات را فراخوانی می کند ممکن است از کودکی تا بزرگسالی تغییر کنند. همچنین شدت هیجانات مورد نیاز برای تجربه نیز ممکن است در بزرگسالی تغییر کنند. به همین دلیل توجه به نیازهای هیجانی کودک اهمیت بسزایی دارد.
برای کودکانی که تنظیم هیجان را در کودکی تجربه نکردند، بزرگسالی می تواند با مشکلات هیجانی از قبیل نارسایی هیجانی همراه باشد. تماسهای چهره به چهره و لمس کردن های آرام ساز، نمونهای از شیوه هایی است که کودک از طریق آنها یاد می گیرد چگونه به محرکهای دریافتی از مردم و تجربیات پاسخ دهد. پیوندهای هیجانی کودکی اولیه بر مغز نقش می بندند و ساختاری را برای الگوهای ارتباطی بعدی در زندگی شکل می دهند.
تشخیص مشکلات کودک
فهم مشکلات و ناراحتی های روانشناختی کودکان آسان نیست. چراکه رشد نرمال کودکی فرایندی با تغییر مداوم است. علائم بیماری های کودک بسته به سن او می تواند متفاوت باشد. همچنین کودک توانایی کمی در بیان احساسات و دلائل رفتارهای خود دارد. برخی از علائم کودک که نیازمند توجه روانشناختی است به ترتیب زیر است:
ناراحتی و ملالت طولانی (بیش از دوهفته)
اجتناب و دوری از تعامل های بین فردی
آسیب به خود یا دیگران
ناآرامی و بیش فعالی
تغییرات ناگهانی در خلق
تغییر در عادات خوردن
از دست دادن وزن
مشکلات خواب
مشکل در توجه و تمرکز
ترس های شدید و غیرمتناسب
وابستگی زیاد به یکی از والدین
درمان های روانشناختی کودک
درمان های روانشناختی کودک طی یک قرن گذشته پیشرفت های مهمی داشته است. این درمان ها به دلیل حساسیت دوران کودکی از اصول و قواعد مشخصی استفاده می کنند. بهبود رفتار و عملکرد کودک تاثیر مستقیمی بر تعادل خانواده دارد. کودکی که تمرکز و توجه بهتری پیدا کند. یا کودکی که به لحاظ بیش فعالی تنظیم مجدد یابد، به آرامش خانواده نیز کمک می کند. به همین دلیل توجه روانشناسی به رشد، تربیت و حل مشکلات کودک اهمیت ویژه ای می دهد. رشد کودک یک زنجیره از توالی متصل به هم هست. بنابراین اقدام به موقع در سنین آغازین منجر به کاهش مشکلات در مراحل بعدی رشد می شود. در برخی کودکان مشکلات طی جلسات به سرعت بهبود میابند. علائم کاهش پیدا می کنند و بر فرصت ها و قابلیت ها نیز تمرکز می شود.
مشکلات هیجانی و شناختی کودک می تواند طولانی مدت شود. در این شرایط کودک کنترل کمی بر رفتار خود خواهد داشت. در کودکی هیجان ها می توانند شدیدتر از بزرگسالی باشند. این شدت یافتگی می تواند منجر به روابط بین فردی متعارض شود. با رسیدگی به موقع می توان از تاثیر منفی هیجان های ناسازگار بر عملکرد شناختی و بالطبع تحصیلی پیشگیری کرد. چانچه کودک ابراز سازگارانه هیجان را یاد بگیرد می تواند سطح بهینه ای از اضطراب یا افسردگی را تجربه کند. در کنار این موارد والدین نیز می توانند از برخی آموزش های مفید در زمینه فرزندپروری استفاده کند. استفاده از مشاوره آنلاین در شرایط خاص مثل فاصله طولانی یا مشکلات رفت و آمد می تواند در این زمینه مفید باشد.
بازی درمانی
بازی درمانی نوعی از درمان است که برای کودک طراحی شده است. به این دلیل که کودک مثل بزرگسال نمی تواند احساسات و افکار خود را انتقال دهد. همچنین صحبت درباره مشکلات برای کودک دشوار است. انجمن بازی درمانی (ATP) بازی درمانی را اینگونه تعریف کرده است. “استفاده سازمان یافته از مدل های نظری در یک بافت بین فردی، که با استفاده از بازی به حل مشکلات روانشناختی و بهبود رشد کمک شود”. بازی درمانی به کودک کمک می کند تا به لحاظ هیجانی تعادل یابند. همچنین بوسیله بازی بدون احساس تهدید و با آرامش می توانند ارتباط برقرار کردن را بیاموزند. بازی درمانگرها از ابزار هنری برای ساخت اسباب بازی و صحنه نمایش استفاده می کنند. آنها به جهت تحریک تجربیات چندوجهی یکپارچه از هنر، بازی و موسیقی بهره می برند.
برای مثال ساخت یک ابزار موسیقی مثل طبل ممکن است به عنوان کاتالیزوری برای ابراز خود از طریق ریتم و صدا مورد استفاده قرار گیرد. ساخت عروسک معمولا به داستان گویی منجر میشود. طراحی یک ماسک چهره ممکن است برای اجرای نمایش یا ایفای نقش بکار رود. کودکان روابط و دلبستگی های خود را بوسیله بازی به دنیای پیرامونشان مرتبط می کنند. بازی، بویژه در حضور دکتر روانشناس کودک باعث آسان سازی بیان خلاقانه می شود. بنابراین زمینه ای برای رشد روانشناختی کودک در نظر گرفته می شود.
بازی درمانی بعضی از اشکال بیان خلاقانه هنر را در بر می گیرد. بخاطر انطباق پذیری و شیوه غیر مستقیم آن بطور واضح بوسیله پژوهش ها تائید شده است. بازی درمانی کودک فرایندی را مهیا می کند که در آن درمانگر به دنیای درونی فرد، جهت جستجوی خود و نیز کشف خود بوسیله بیان خلاقانه، اعتماد می کند.
بازی درمانی برای مشکلات زیر کاربرد دارد (در کودک یا بزرگسال)
برای خانواده ها مشکلات رفتاری و هیجانی کودک آشفتگی ایجاد می کند. در برخی شرایط مشاوره خانواده در تهران برای حل مشکلات توصیه می شود. حتی زمان که درمان افسردگی مد نظر باشد مشارکت همه اعضاء خانواده کمک بزرگی خواهد بود.
دمانس
فقدان یا سوگ
استرس پس از سانحه
وسواس فکری و عملی
مشکلات رشدی
اضطراب
افسردگی
اختلالات یادگیری
بیش فعالی/ نقص توجه
خشم
اوتیسم
مشکل در عزت نفس/ اعتماد به نفس
هوش هیجانی پائین
مشکلات خواب
آزار و تروما
بستری طولانی مدت در بیمارستان
مشکلات تحصیلی
منبع:
