پیش از هر چیز باید بپرسیم که آیا جستار فرمی در نوشتن است؟!
جستار برابر است با لغت essay در ادبیات انگلیسی که از لغت essai در ادبیات فرانسه مشتق شده و در حالت فعلی و معاصر essayer به معنای تلاش کردن و کوشیدن و آزمودن است. مثلا برای روش سعی و خطا، امتحان لباس، آزمایش هسته‌ای و پرواز آزمایشی کاربرد دارد. من جستجو کردم، واقعا برای آزمایش هسته‌ای کاربرد دارد!
جستارنویسی تلاش برای آزمودن است، آزمایش اکتشافی برای درک موهوم ماهیت‌های موهوم؛ تلاش برای رمزگشایی از بند بند خاک، نمایش کاویدن درون... اجازه بدید کمی ساده‌تر بیان کنم:
جستار در فعل جستارنویسی و در ذهن نویسنده‌اش نوعی تأمل فلسفی در ایده‌ی مورد نظر است؛ اندیشیدن با نوشتن و در حین نوشتن است. همچون طراحی از یک مدل زنده یا یک شی، نویسنده در هنگام نوشتن جستار، دست به شناخت «ابژه» می‌زند. تفاوتش با طراحی این است که به پوسته‌های درونی‌تر ابژه هم اگر بتواند راه باز کرده و با تفکر می‌کاودش. شاید بپرسید این بیشتر «روش» است تا «فرم». بله، جستار فرمی تقلیدی نیست، فرمش در روش است. تلاشی در میانه بودن و نبودن برای فردیتی که با طرفین هر موضوع می‌جنگد. می‌جنگد و می‌کاود تا مفهوم خود را بیابد.
لینک مشاهده و خرید کتاب رها و ناهشیار می‌نویسم
جستار تحقیق نیست، پژوهش نیست، تأمل است و ثبت این تأمل جستارنویسی نام دارد. جستار تلاشی برای شنیدن صدای خود است؛ فهم اندیشه‌ی نهفته پیرامون اشیا، موضوعات و مباحث است.
پس جستار فرم ظاهری ندارد. اگر بشود گفت که نمی‌شود، باید گفت فرم مضمونی دارد. مضمونی که در تلاش برای جای گرفتن در فرم است. خود این تلاش ماهیت جستار است: «پنهانی» در تلاش برای هویدا شدن، روحی در تلاش برای تجسد، اندیشه‌ای در تلاش برای صف کشیدن در خط کلمات؛ البته پیرامون ابژه‌ای که هرچیزی می‌تواند باشد. این‌جاست که می‌گوییم جستار همچون نظریه، ابطال‌پذیر نیست. اصلا نظریه نیست؛ تلاش است، تجربه‌کردن است، زیستن است. این‌گونه است که نویسنده جستار زمانی که جستاری می‌نویسد می‌تواند درباره جستارش به عنوان ابژه، جستاری دیگر بنویسد.
خود این متن هم جستاری درباره یک ایده است. ایده‌ای سیال به نام جستار. پس جواب سؤال ابتدای متن این است که جستار فرمی در نوشتن است. فرمی برای تأمل و اشتراک این تأمل در قالب متنی که تلاشی برای تأمل در موضوع بوده است. شاید بگویید جستار برای انتشار خیلی شخصی‌ست. بله، خیلی شخصی‌ست، برهنه‌ترین وجهه‌های شخص در موضوع است. تلاشی برای بازنمایی خود اندیشه، تفکر و تأمل.
این تنها یک مقدمه ی کوچک برای آشنایی با جستار نویسی بود. چنانچه به این سبک نوشتاری علاقه‌مندید، توصیه می‌کنیم حتما کتاب «رها و ناهشیار می‌نویسیم» به قلم ادر لارا را مطالعه کنید.
