پرتو درمانی به اختصار RT ،RTx یا XRT گفته شده و با استفاده از پرتوهای یونیزه کننده انجام می‌شود، به طور کلی به عنوان بخشی از درمان سرطان برای کنترل یا از بین بردن سلول‌های بدخیم و توسط یک شتاب دهنده خطی ارائه می‌شود. پرتو درمانی ممکن است در برخی از انواع سرطان و در یک ناحیه خاص از بدن، قابل درمان باشد. گاهی از پرتو درمانی به عنوان درمان کمکی برای جلوگیری از عود تومور پس از جراحی استفاده می‌شود.
پرتو درمانی به دلیل توانایی در کند کردن رشد سلول‌ها، معمولاً به صورت مستقیم روی تومور سرطانی اعمال می‌شود. تابش یونیزه با آسیب رساندن به مولکول DNA بافت سرطانی منجر به مرگ سلول‌های آن می‌شود. پرتوهای تابشی برای محافظت از بافت‌های طبیعی (مانند پوست یا اندام‌هایی که تابش باید از آن‌ها عبور کند) از چندین زاویه به تومور تابانده می‌شوند و به این ترتیب دوز جذب شده بسیار بیشتری نسبت به بافت سالم دریافت می‌کنند.
نحوه استفاده از پرتو درمانی به نوع تومور، محل، مرحله و همچنین سلامت عمومی بیمار بستگی دارد. تابش کامل بدن (TBI) یکی از روش‌های پرتو درمانی است که برای آماده سازی بدن برای پیوند مغز استخوان استفاده می‌شود. براکی تراپی که در آن یک منبع رادیواکتیو در داخل یا کنار ناحیه‌ای که نیاز به درمان دارد قرار می‌گیرد.
در براکی تراپی طی مراحل درمان سرطان‌هایی مانند سرطان پستان و پروستات، در معرض قرار گرفتن بافت سالم را به حداقل می‌رساند. پرتو درمانی در شرایط غیر بدخیم از جمله درمان عصب سه قلو، نوروم آکوستیک، بیماری چشم ناشی از تیروئید، ناخنک، تومور سلول ژانت در غلاف تاندون و جلوگیری از رشد اسکار کلوئیدی، تنگی عروق و استخوان‌سازی هتروتوپیک کاربرد دارد.
قبل از پرتو درمانی میزان حساسیت بافت تومور به اشعه و قدرت آن در درمان سرطان قابل اندازه گیری است. به عنوان مثال، سرطان خون با پرتودرمانی قابل درمان نیست. سرطان لنفوم در یک ناحیه خاص، ممکن است کاملاً با پرتو درمانی قابل درمان باشد. بسیاری از تومورهای شایع و متوسط در مراحل اولیه به طور معمول با پرتو درمانی درمان می‌شوند. به عنوان مثال سرطان پوست غیر ملانوم، سرطان سر و گردن، سرطان پستان، سرطان دهانه رحم، سرطان مقعد و سرطان پروستات.
سرطان‌های متاستاتیک به طور کلی با پرتو درمانی قابل بهبود نیستند زیرا درمان سرطان انتشار یافته با کاربرد اساسی این درمان مغایرت دارد. قبل از آغاز پرتو درمانی، سی تی اسکن برای شناسایی تومور و ساختارهای طبیعی اطراف انجام می‌شود. موقعیت‌یابی در این مرحله بسیار مهم است زیرا بیمار باید در هر بار درمان در موقعیت یکسانی قرار گیرد. بسیاری از دستگاه‌های موقعیت‌یاب به این منظور ساخته شده‌اند. پاسخ تومور به پرتودرمانی به اندازه آن نیز مربوط است.
به دلیل رادیولوژی پیچیده، تومورهای بسیار بزرگ کمتر از تومورهای کوچکتر یا میکروسکوپی به تابش پاسخ می‌دهند. از استراتژی‌های مختلفی برای غلبه بر این مشکل استفاده می‌شود. رایج‌ترین روش، جراحی و برداشتن تومور قبل از پرتودرمانی است. این امر معمولاً در درمان سرطان پستان با برداشتن موضع گسترده یا ماستکتومی و به دنبال آن پرتودرمانی کمکی انجام می‌شود. روش دیگر، کوچک کردن تومور با شیمی درمانی نئوادجوانت قبل از پرتودرمانی رادیکال است.
روش سوم، افزایش حساسیت به اشعه، با تجویز داروهای خاص طی دوره پرتودرمانی است. نمونه‌هایی از داروهای حساس به پرتوی سیس پلاتین، نیمورازول و استوکسیماب هستند. تأثیر پرتو درمانی بین انواع مختلف و گروه‌های مختلف سرطان متفاوت است. به عنوان مثال برای سرطان پستان پس از جراحی محافظتی، پرتو درمانی میزان عود بیماری را به یک دوم کاهش می‌دهد.
انکولوژی پرتوی، یکی از شاخه‌های تخصصی پزشکی برای تجویز پرتودرمانی است و با رادیولوژی یعنی استفاده از پرتو در تصویربرداری پزشکی و تشخیصی متمایز است. گاهی پرتودرمانی با هدف درمان یا به عنوان درمان کمکی یا برای تسکین علائم استفاده شود. همچنین ترکیب پرتودرمانی با جراحی، شیمی درمانی، هورمون درمانی، ایمونوتراپی یا ترکیبی چندگانه از این روش‌ها معمول است.
رادیوبیولوژی یا زیست‌شناسی پرتوی رشته‌ای از علوم پزشکی بالینی است که در آن عملکرد تابش یونیزان بر موجودات زنده، به ویژه اثرات پرتوی بررسی می‌شوند. اشعه یونیزه به طور کلی برای موجودات زنده مضر و به طور بالقوه کشنده است. شایع‌ترین تأثیرات قرار گرفتن در معرض اشعه، القا سرطان با یک دوره نهفته از سال‌ها یا دهه‌ها پس از مواجهه است.
دوزهای بالای تابش اشعه، باعث سوختگی چشم‌گیر یا حتی مرگ از طریق سندرم پرتوی حاد شود. اما از دوزهای کنترل شده اشعه با طول موج خاص، برای تصویربرداری و رادیوتراپی در درمان سرطان و تیروتوکسیکوز استفاده می‌شود.
پرتو درمانی به خودی خود بدون درد است. بسیاری از درمان‌های تسکینی با دوز کم (به عنوان مثال، پرتودرمانی متاستازهای استخوانی) حداقل عوارض جانبی را ایجاد می‌کنند یا هیچ عارضه جانبی ندارند. اگرچه درد کوتاه مدت را می‌توان در روزهای بعد از درمان به دلیل فشار ادم بر اعصاب ناحیه تحت درمان تجربه کرد. دوزهای بالا عوارض جانبی متفاوت و حادی در طول درمان، ماه‌ها یا سال‌های پس از آن (عوارض جانبی طولانی مدت) یا پس از درمان مجدد (عوارض جانبی تجمعی) ایجاد می‌کنند.
ماهیت، شدت و طول مدت عوارض جانبی به اندامی که تابش را دریافت کرده، نوع تابش، دوز، شیمی درمانی همزمان و سلامت عمومی بیمار بستگی دارد.
اشعه یونیزان برای موجودات مضر و بالقوه کشنده است. بیشترین عارضه جانبی ناشی پرتو درمانی به دو دسته کلی دسته‌بندی می‌شوند:
بیشتر عوارض جانبی پرتو درمانی، قابل پیش‌بینی هستند و معمولاً به ناحیه تحت درمان محدود می‌شوند. از طرفی نوع و شدت عوارض وابسته به دوز هستند به عنوان مثال، دوز بالا برای درمان سرطان سر و گردن، می‌تواند با عوارض قلبی عروقی، اختلال عملکرد تیروئید و هیپوفیز همراه باشد. پرتودرمانی مدرن با هدف کاهش عوارض جانبی و کمک به بیمار در درک و مقابله با عوارض غیر قابل اجتناب انجام می‌شوند.
از جمله عوارض جانبی رایج گزارش شده در پرتو درمانی موارد زیر هستند:
اگر این مطلب بی شما مفید بوده است، آموزش‌های زیر نیز به شما پیشنهاد می‌شوند:
