سال پیش که بنا شد رویدادی را با موضوع کارآفرینی در علوم پایه برگزار کنیم، به پیشنهاد افراد مختلف به ویژه صاحبنظران فضای جدیدِ کارآفرینی و نوآوری، به دنبال اسم مناسبی برای این رویداد بودم. بارش‌های فکری مختلف و مشورت‌های متعدد ما را به کلمه «ساینترو» رساند. با اینکه بهترین انتخاب بود، مدت‌ها تردید داشتم از علنی کردن این اسم و واژه ترکیبی جدید.
به‌عنوان یک ایرانی فارسی زبان از بچگی به زبان مادری‌ام علاقه خاص و ویژه‌ای داشتم و همچنان دارم. در کل یادگیری زبان‌های مختلف و دانستن پیچیدگی هر کدام از آنها برایم لذت‌بخش است و این علاقه به زبان فارسی مانع نشده که سراغ سایر زبان‌ها نروم. چیزی که برایم مهم است به کار بردن هر زبان در مکان و زمان مختص به خود آن زبان است.
اما سوالی که مدت‌هاست ذهنم را به خود مشغول کرده این است؛ آیا زبان علم، زبان انگلیسی است؟
این جمله را اولین بار در دوره ارشد از دکتر منتخب استاد فیزیک دانشگاه شیراز شنیدم، اما از همان موقع هم با این جمله موافق نبودم. مدت‌هاست که می‌خواهم روی این موضوع بیشتر مطالعه کنم، اما مثل خیلی مسائل مورد علاقه‌ام موکول شده به بعد. اجالتا در این‌باره یک ویدئوی تد را ببینید.
جمعه هفته پیش، پس از برگزاری رویداد سای‌کام در کنار دوستان خوب ساروسی، دکتر منصوری یادداشتی را با عنوان «ترویج علم، ارتباطات علم و سای‌کام» منتشر کرد. او در این متن انتخاب اسم رویداد را به خوبی نقد کرده است. متن کامل این یادداشت را می‌توانید در اینجا بخوانید.
با احترام به استاد، تا حد خیلی زیادی من هم با ایشان موافقم. به لحاظ اینکه زبان فارسی از بین نرود و یا در یک زبان بیگانه حل نشود.
اما واژه‌سازی مسئله‌ای است متفاوت با ترجمه و معادل‌سازی برای کلمات و ترکیب‌هایی که وجود دارند. مثلا اگر می‌گفتیم رویداد «ارتباطات علمی» باز هم سوال بود که یعنی چه، در ثانی اسم نیست و فقط یک ترکیب است، مگر اینکه بگوییم «علمارت» یا مثلا ترکیبی از ارتباط+علم یا ترکیبی از حروف اول آنها. البته سای‌کام به معنای رابط علم آمده و نه ارتباطات علمی که در این صورت میشود به «رالم» و غیره فکر کرد و یا اصلا خلاقیت جدیدی به خرج بدهیم و به سبک انگلیسی‌زبان‌ها اسم‌های جدید را نسازیم بلکه خودمان ابتکار داشته باشیم در ارائه واژگان جدید. که اگر می‌خواهیم واژگان جدید کاملا فارسی باشند و از طرفی زیبایی و خوش لحنی خاص خود را نیز حفظ کنند، به طوری که راحت تلفظ شوند و همگان آن را به کار ببرند، لازم است که شیوه رایج واژه‌سازی در زبان انگلیسی را کنار بگذاریم و خودمان طرحی نو دراندازیم. قطعا در ساخت اسامی جدید، زیبایی و اقبال عمومی یک اصل انکارناپذیر است. عاملی که باعث شد ما نیز ساینترو را با اینکه فارسی نیست، انتخاب کنیم و به کار ببریم.
از اینها گذشته وقتی همه چیز ما از یک زبان بیگانه وام می‌گیرد و حتی تفکر ما هم تحت تاثیر قرار گرفته یا وابسته میشود به یک زبان، راحت نیست که با ترجمه‌ی صرفا یک سری واژه‌ها مفاهیم را کاملا فهمید و درک کرد. در همین متن دکتر منصوری مثال‌هایی بود از قبیل هموردا و ناوردا، هنوز هم برای من به کار بردن اینها راحت نیست. بدتر از همه اینکه کتاب‌های مدرسه را با به اصطلاح ترجمه‌ی واژه‌ها پر کردیم و سختی یادگیری فیزیک و ریاضی و علوم رو دو چندان کرده‌ایم برای بچه‌ها و این خود باعث میشود روز به روز از علم دور شوند چرا که آن را نمی‌فهمند. می‌گویم به اصطلاح، چرا که اغلب معادل‌های ارائه شده دقیق نیستند و نمی‌توانند حق مطلب را ادا کنند. بدتر از آن اینکه همین بچه‌ها وقتی وارد دانشگاه می‌شوند کلا با یک دنیای ناشناخته روبه‌رو هستند که ارتباط برقرار کردن بین دانسته‌های قبل و بعدشان را سخت می‌کند.
اما به نظر من این بحث مهم و مفصلی است که حتما باید ریشه‌ای به آن فکر کرد و راه‌حل داد.
به نظر من اتفاق‌های خوشایند تنها و تنها زمانی رخ می‌دهد که سطح مطالعه و سواد علمی تک تک افراد جامعه ما بالاتر برود، مخصوصا آشنایی ما با واژه‌های اصیل فارسی بیشتر شود و تنها در این صورت است که با ورود واژه‌ای جدید یا مفهومی جدید از زبان‌های دیگر سردرگم نمی‌شویم و سریع معادل‌های فارسی زیبایی را تک تکِ ماها می‌سازیم، بدون اینکه لازم باشد افرادی به ما دیکته کنند و یا نهادی با بودجه‌های زیاد برای فرهنگسازی استفاده از معادل‌ها و ترویج زبان فارسی وجود داشته باشد.
