هرروندی در شرکت های داروسازی مطابق با یک استاندارد یا فرایند برنامه ریزی شده از قبل انجام میشه. وقتی کاری خارج از این روند رخ بده میگیم عدم انطباق یا Deviation رخ داده. ( قبلا OOS رو توضیح دادم اینجا اشاره میکنم که OOS هم نوعی عدم انطباق هست.) به طور مثال مطابق با استاندارد در انبار دارویی مواد باید با فاصله حداکثر 10 سانتی متر از کف زمین قرارداده بشن. حالا اگر این فاصله رعایت نشه عدم انطباق رخ داده. البته گاهی ممکنه عدم انطباق به صورت برنامه ریزی شده و با اطلاع مدیران کیفی رخ بده. یعنی بنا به دلایلی مدیران کیفی بعد از بررسی های لازم و انجام مدیریت ریسک و کنترل فرایند به طور مداوم، به این نتیجه برسن که برای مدت کوتاهی مواد با فاصله ای خارج از استاندارد تعیین شده از کف زمین در انبار نگهداری بشن. به این نوع عدم انطباق، عدم انطباق برنامه ریزی شده یا Planed Deviation گفته میشه.
مدیریت عدم انطباق بسیار مهمه. قبلا عنوان کردیم که یکی از بندهای مهم GMP انجام بازرسی های منظم هست. یکی از اهداف انجام این بازرسی ها مشخص شدن عدم انطباقهاست که باید در گزارش بازرسی حتما این موارد قید بشه. عدم انطباق ها حتما باید به محض تشخیص در هر زمانی توسط هر فردی که متوجه میشه ثبت بشه و به اطلاع مدیر تضمین کیفیت و مسئول فنی رسونده بشه.
عدم انطباق ها از نظر شدت اثر بر فرایند و روند کار به سه دسته minor, major, critical طبقه بندی میشن.
نوع minor یعنی عدم انطباق رخ داده تاثیر مهم و شدیدی بر فرایند یا کیفیت محصول نداره و محصول عرضه شده به بیمار ناشی از این خطا خطر جدی برای بیمار ایجاد نمیکنه. ( مانند تمیز کردن فضای انبار توسط فرد با آموزش ناکافی.)
نوع major بعنی خطای رخ داده اثر مهم بر کیفیت محصول و فرایند داشته و مستقیم روی بیمار هم اثر خواهد داشت.( مانند استفاده از روش استاندارد غیر تائید جهت آنالیز ماده اولیه یا محصول)
نوع critical یعنی خطای رخ داده اثر بسیار مهمی بر فرایند و کیفیت محصول داشته و میتونه منجر به بروز مرگ یا اسیب جدی به بیمار بشه.(مانند استفاده از ماده اولیه تاریخ گذشته در تولید محصول)
با انجام ریسک آنالیز مشخص میشه خطای رخ داده جز کدوم طبقه قرار میگیره.( در پستهای قبلی ریسک آنالیز یا مدیریت ریسک های کیفیتی توضیح داده شده.)
اقدامات اصلاحی و پیشگیرانه یا (Corrective Action and Preventive Action CAPA ):
وقتی خطا یا Deviation یا OOS در شرکت اتفاق افتاد مهم این هست که علت اتفاق و اینکه چه عاملی موجب بروز خطا شده مشخص بشه( Root cause) ، در صورت امکان ، اقدام اصلاحی یا Corrective action انجام بشه و راهکارهایی برای جلوگیری از بروز مجدد این اتفاق در نظر گرفته بشه.( Preventive action).
مثلا در مثال قبل که عنوان شد مواد در انبار با فاصله درست از کف نگهداری نمیشوند :
1) بررسی بشه چرا این اتفاق افتاده( root cause investigation) مثلا یکی از دلایل میتونه این باشه که کارگر انبار در این زمینه اطلاعات کافی نداشته.
2) بعد باید اقدام اصلاحی انجام بشه یعنی مواد در فاصله درست از کف گذاشته بشن. ( Corrective action)
3) به کارگر انبار اموزش لازم داده بشه و در فواصل زمانی مشخص این آموزشها تکرار بشه.( preventive action)
بخش کیفی شرکتهای مختلف از ابزار های متفاوتی برای تحقیق در خصوص تشخیص علت بروز خطا استفاده میکنن مانند :
روش استخوان ماهی یا Fish bone: در این روش چیزهایی که میتونه منجر به بروز خطا بشه بررسی میشه.
متد 5 چرا یا 5why:
در این متد با 5 بار پرسیدن چرا (why) و جواب دادن به هر کدوم سعی میشه تا علت بروز مشکل مشخص بشه.
ممکنه شرکتها از روشهای دیگری برای تشخیص علت خطا مانند روش دیاگرام درختی و غیره هم استفاده کنند.
مهم این هست که تمامی پروسه CAPA حتما ثبت و بایگانی بشه . هر چند وقت باید اثربخشی روش اجرا شده به عنوان اقدام اصلاحی بررسی بشه که آیا موفق عمل کرده و مشکل رو برطرف کرده و آیا اقدام پیشگیرانه موجب جلوگیری از بروز خطا به طور کامل شده یا خیر. در شکل زیر به طور خلاصه فرایند CAPA آورده شده:
ریکال یا فراخوانی محصول:
پروسه ای هست که محصول تولیدی بعد از عرضه به بازار به علت بروز مشکل و یا نقصان از لحاظ کیفیت، کارایی و ایمنی بر اساس الزامات قانونی باید سریعاً از بازار دارویی جمع آوری بشه و تحت بررسی قرار بگیره و در مورد خروج دائمی آن از بازار دارویی و یا انجام اصلاحات و برگشت آنها به بازار دارویی تصمیم گیری بشه. گزارش نقص کیفی موجود در یک فرآورده دارویی ممکنه از منابع متعددی شامل، بیمارستان ها و داروخانه ها، متخصصان حوزه سلامت و یا از سوی جامعه به واحد شکایات و ریکال در شرکت رسیده بشه. براساس نوع مشکل و شدت خطرش برای بیمار ریکال به 3 درجه طبقه بندی میشه.
- ریکال بحرانی: شامل فرآورده های دارویی با نواقص بحرانی و خطرناک بوده به گونه ای که می تونه به طور بالقوه تهدید کننده زندگی مصرف کننده باشه (مانند آلودگی میکروبی فرآورده های تزریقی استریل یا فرآورده های چشمی و یا استفاده از ماده موثره مشکل دار در محصول) و منجر به بروز خطر جدی برای سلامتی/عوارض ناخواسته یا حتی مرگ بشه. اگر نقص دارویی در این گروه طبقه بندی گردد، شرکت مسئول صدور هشدار سریع (طی 24 ساعت) و ریکال آن فرآورده است.
ریکال اصلی (ماژور): شامل فرآورده هایی است که می تونه سبب ایجاد مشکلات سلامتی به صورت موقت و یا عوارض جانبی برگشت پذیر و نقص در درمان بشه، اما در گروه ریکال بحرانی قرار نمی گیره مانند عدم انطباق مشخصات با خصوصیات فرآورده (قدرت دارویی، پایداری، وزن/حجم پر شدن). در این نوع ریکال باید ظرف مدت 24-48 ساعت اطلاع رسانی جهت اطلاع رسانی جهت جمع آوری انجام شده و گزارش آن به اداره کل نظارت و ارزیابی دارو ارسال شود.
ریکال مینور یا سایر موارد: این گروه ممکن است منجر به بروز خطر در سلامتی مصرف کننده نشود، اما جمع آوری این فرآورده های دارویی از بازار ممکن است به دلایل دیگری انجام شود (مانند فراموش کردن درج تاریخ انقضاء یا شماره سری ساخت ) این نوع ریکال باید ظرف مدت پنج روز کاری اطلاع رسانی جهت جمع آوری را انجام داده و گزارش آن به اداره کل نظارت و ارزیابی دارو ارسال بشه.
