صندوق‌های پژوهش و فناوری در ایران و مقایسه با نمونه‌های بین‌المللی

صندوق‌های پژوهش و فناوری در ایران نهادهایی هستند که با هدف حمایت از پژوهش، نوآوری، و تجاری‌سازی فناوری تأسیس شده‌اند. این صندوق‌ها که بر اساس قوانینی مانند ماده ۱۰۰ برنامه سوم و ماده ۴۵ برنامه چهارم توسعه شکل گرفته‌اند، از طریق ارائه تسهیلات مالی، صدور ضمانت‌نامه، و سرمایه‌گذاری خطرپذیر به شرکت‌های دانش‌بنیان و فناور کمک می‌کنند. این مدل با مشارکت دولت و بخش خصوصی عمل می‌کند و نقش مهمی در توسعه اکوسیستم نوآوری ایران ایفا می‌کند. اما آیا این صندوق‌ها مشابهی در سطح جهانی دارند؟ در این مقاله به بررسی این موضوع و پیشنهاد معادل انگلیسی برای نام این صندوق‌ها می‌پردازیم.

مشابه‌های بین‌المللی

صندوق‌های پژوهش و فناوری ایران شباهت‌هایی با مدل‌های بین‌المللی دارند، اما تفاوت‌هایی نیز به دلیل شرایط بومی و ساختار اقتصادی کشور مشاهده می‌شود. در ادامه به برخی از این مشابه‌ها اشاره می‌کنیم:

1. صندوق‌های سرمایه‌گذاری خطرپذیر (Venture Capital Funds):
   در کشورهایی مانند ایالات متحده و بریتانیا، صندوق‌های سرمایه‌گذاری خطرپذیر به حمایت از استارتاپ‌ها و شرکت‌های نوآور می‌پردازند. این صندوق‌ها اغلب توسط بخش خصوصی یا ترکیبی از سرمایه دولتی و خصوصی (مانند SBIC در آمریکا) اداره می‌شوند. با این حال، در ایران نقش دولت در تأسیس و تأمین مالی این صندوق‌ها پررنگ‌تر است.
2. برنامه‌های دولتی حمایت از نوآوری:
   در کره جنوبی (KOTEC) و سنگاپور (Enterprise Singapore)، نهادهایی برای پشتیبانی از نوآوری و شرکت‌های کوچک و متوسط وجود دارند که خدماتی مشابه صندوق‌های ایرانی ارائه می‌دهند. تفاوت اصلی این است که این برنامه‌ها در اکوسیستم‌های صنعتی هماهنگ‌تر عمل می‌کنند، در حالی که در ایران فعالیت‌ها گاهی پراکنده‌تر است.
3. صندوق‌های پژوهش و توسعه (R&D Funds):
   برنامه‌هایی مانند Horizon Europe در اتحادیه اروپا بودجه‌ای برای پژوهش و نوآوری فراهم می‌کنند، اما بیشتر بر اعطای گرنت متمرکزند تا سرمایه‌گذاری یا ضمانت‌نامه، که در ایران بخشی از خدمات صندوق‌هاست.
   
4. صندوق‌های توسعه فناوری در کشورهای در حال توسعه:
   در هند (TDB) و برزیل (FINEP)، نهادهایی با هدف تقویت فناوری بومی و کاهش وابستگی به خارج ایجاد شده‌اند که از نظر هدف‌گذاری به مدل ایرانی نزدیک هستند.

اعطای گرنت به معنای ارائه کمک مالی بلاعوض است. واژه "گرنت" (Grant) در زبان انگلیسی به بودجه یا کمک مالی‌ای اشاره دارد که معمولاً از سوی دولت، سازمان‌ها، یا نهادهای خیریه به افراد، شرکت‌ها، یا پروژه‌ها اختصاص می‌یابد، بدون اینکه انتظار بازپرداخت آن وجود داشته باشد. در زمینه پژوهش و توسعه (R&D)، اعطای گرنت یعنی تأمین مالی پروژه‌های تحقیقاتی یا نوآورانه به‌صورت غیربازپرداخت‌پذیر، با هدف حمایت از پیشرفت علمی و فناوری.
به عنوان مثال، در برنامه‌هایی مثل Horizon Europe که در متن ذکر شد، اتحادیه اروپا گرنت‌هایی به پژوهشگران و شرکت‌ها اعطا می‌کند تا هزینه‌های تحقیقاتشان را پوشش دهند، بدون اینکه این پول را به صورت وام یا سرمایه‌گذاری با انتظار سود برگردانند. این روش با تسهیلات مالی یا سرمایه‌گذاری خطرپذیر (که معمولاً بازپرداخت یا بازگشت سرمایه دارند) متفاوت است و بیشتر جنبه حمایتی و تشویقی دارد.

تفاوت‌ها و ویژگی‌های بومی

صندوق‌های پژوهش و فناوری ایران ترکیبی از مدل‌های جهانی را با ویژگی‌های محلی درآمیخته‌اند. نقش برجسته دولت، تمرکز بر نیازهای داخلی و شرکت‌های دانش‌بنیان، و ارائه خدمات متنوع (از تسهیلات تا سرمایه‌گذاری) این صندوق‌ها را از بسیاری از نمونه‌های خارجی متمایز می‌کند. در واقع، این نهادها نه کپی‌برداری مستقیم از یک مدل خاص، بلکه محصولی متناسب با شرایط ایران هستند.

پیشنهاد معادل انگلیسی

برای معرفی این صندوق‌ها در سطح بین‌المللی، انتخاب نامی مناسب اهمیت دارد. با توجه به کارکرد و اهداف آن‌ها، چند گزینه قابل بررسی است:

• Research and Technology Fund (RTF): ساده، دقیق و متداول؛ به حوزه پژوهش و فناوری اشاره دارد.
• Innovation and Technology Fund (ITF): بر نوآوری تأکید می‌کند.
• Science and Technology Development Fund (STDF): جنبه توسعه را برجسته می‌کند.
• Technology Research and Investment Fund (TRIF): به سرمایه‌گذاری نیز اشاره دارد.
• Knowledge-Based Technology Fund (KBTF): با توجه به حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان، گزینه‌ای مرتبط است.

از میان این گزینه‌ها، "Research and Technology Fund (RTF)" به دلیل سادگی و انعکاس دقیق مأموریت این صندوق‌ها، مناسب‌ترین معادل به نظر می‌رسد. این نام در عین حال در سطح جهانی قابل‌فهم و پذیرفته‌شده است.

نتیجه‌گیری

صندوق‌های پژوهش و فناوری ایران با وجود شباهت به مدل‌هایی مانند صندوق‌های سرمایه‌گذاری خطرپذیر یا برنامه‌های توسعه فناوری در جهان، هویتی بومی دارند که با نیازها و ساختار اقتصادی کشور سازگار شده است. پیشنهاد نام "Research and Technology Fund" می‌تواند راهی برای معرفی این نهادها در عرصه بین‌المللی باشد، در حالی که ویژگی‌های منحصربه‌فرد آن‌ها را نیز حفظ می‌کند. این ترکیب از الهام‌گیری جهانی و انطباق محلی، ظرفیت این صندوق‌ها را برای ایفای نقش مؤثر در اکوسیستم نوآوری ایران نشان می‌دهد.

در ادامه، لینک وب‌سایت‌های شرکت‌ها و سازمان‌هایی که در متن اصلی ذکر شده‌اند (در صورت وجود و دسترسی) به همراه لیست صندوق‌های پژوهش و فناوری در ایران با آدرس وب‌سایت‌هایشان ارائه شده است. توجه داشته باشید که برخی از این نهادها ممکن است وب‌سایت فعال یا قابل دسترسی نداشته باشند، به‌ویژه به دلیل تحریم‌ها یا محدودیت‌های داخلی در ایران. همچنین، اطلاعات بر اساس داده‌های موجود تا تاریخ فعلی (مارس ۲۰۲۵) ارائه می‌شود.

لینک وب‌سایت شرکت‌ها و سازمان‌های ذکرشده در متن

1. Korea Technology Finance Corporation (KOTEC)توضیح: نهاد مالی دولتی در کره جنوبی برای حمایت از کسب‌وکارهای فناورانه.
   وب‌سایت: www.kibo.or.kr<br/>نکته: KOTEC اکنون تحت نام "KIBO" (Korea Technology Finance Corporation) فعالیت می‌کند.
   
2. Enterprise Singaporeتوضیح: نهاد دولتی سنگاپور برای حمایت از نوآوری و توسعه کسب‌وکارها.
   وب‌سایت: www.enterprisesg.gov.sg<br/>
3. Horizon Europeتوضیح: برنامه اتحادیه اروپا برای تأمین مالی پژوهش و نوآوری.
   وب‌سایت: ec.europa.eu/info/horizon-europe<br/>
4. Technology Development Board (TDB) - هندتوضیح: نهاد دولتی هند برای حمایت از توسعه فناوری.
   وب‌سایت: tdb.gov.in<br/>
5. FINEP (Financiadora de Estudos e Projetos) - برزیلتوضیح: آژانس دولتی برزیل برای تأمین مالی پروژه‌های نوآوری و پژوهش.
   وب‌سایت: www.finep.gov.br<br/>
6. Small Business Investment Company (SBIC) - آمریکاتوضیح: برنامه‌ای تحت نظارت اداره کسب‌وکارهای کوچک آمریکا (SBA) برای سرمایه‌گذاری در شرکت‌های کوچک.
   وب‌سایت: www.sba.gov/partners/sbics<br/>

لیست صندوق‌های پژوهش و فناوری در ایران به همراه آدرس وب‌سایت

صندوق‌های پژوهش و فناوری در ایران تحت نظارت کارگروه صندوق‌های پژوهش و فناوری (وابسته به وزارت علوم، تحقیقات و فناوری) فعالیت می‌کنند. در زیر، فهرستی از برخی از این صندوق‌ها به همراه آدرس وب‌سایت‌هایشان (در صورت وجود) ارائه شده است. این لیست بر اساس اطلاعات موجود از منابع رسمی و وب‌سایت کارگروه تهیه شده است:

1. صندوق پژوهش و فناوری دانشگاه تهران وب‌سایت: www.utstpark.ir<br/>توضیح: وابسته به پارک علم و فناوری دانشگاه تهران.
   
2. صندوق پژوهش و فناوری استان اصفهان وب‌سایت: www.isfrtf.ir<br/>توضیح: حمایت از شرکت‌های فناور در استان اصفهان.
   
3. صندوق پژوهش و فناوری کریمه (قم) وب‌سایت: www.karimehfund.ir<br/>توضیح: متمرکز بر حمایت از فناوری در استان قم.
   
4. صندوق پژوهش و فناوری غیردولتی توسعه فناوری ایرانیان وب‌سایت: www.itdfund.ir<br/>توضیح: یکی از صندوق‌های فعال در حوزه فناوری اطلاعات.
   
5. صندوق پژوهش و فناوری البرز وب‌سایت: www.alborzfund.ir<br/>توضیح: حمایت از نوآوری در استان البرز.
   
6. صندوق پژوهش و فناوری استان یزد وب‌سایت: www.yazdfrt.ir<br/>توضیح: متمرکز بر توسعه فناوری در یزد.
   
7. صندوق پژوهش و فناوری پرشیا (فارس) وب‌سایت: www.persiafund.ir<br/>توضیح: فعال در استان فارس.
   
8. صندوق پژوهش و فناوری غیردولتی نوآوران سپهر وب‌سایت: www.sepehrfund.ir<br/>توضیح: حمایت از نوآوران در حوزه‌های مختلف فناوری.
   
9. صندوق پژوهش و فناوری غیردولتی توسعه صادرات و فناوری شریف وب‌سایت: www.shariffund.ir<br/>توضیح: وابسته به دانشگاه شریف و متمرکز بر صادرات فناوری.
   
10. صندوق پژوهش و فناوری غیردولتی پیشگامان کارآفرینی وب‌سایت: اطلاعات دقیقی در دسترس نیست، اما می‌توانید از طریق کارگروه اصلی پیگیری کنید: www.frtfund.ir<br/>

نکات مهم

• منبع اصلی اطلاعات در ایران: وب‌سایت کارگروه صندوق‌های پژوهش و فناوری (www.frtfund.ir) مرجع رسمی برای اطلاعات به‌روز در مورد این صندوق‌هاست. در این سایت، فهرست کامل‌تری از صندوق‌ها و جزئیات آن‌ها قابل دسترسی است.
• دسترسی‌پذیری: برخی از وب‌سایت‌ها ممکن است به دلیل مشکلات فنی یا فیلترینگ در دسترس نباشند. در این موارد، تماس مستقیم با صندوق‌ها از طریق اطلاعات تماس موجود در سایت کارگروه توصیه می‌شود.
• تعداد صندوق‌ها: تا سال ۱۴۰۳ (2024)، بیش از ۶۰ صندوق پژوهش و فناوری در ایران ثبت شده‌اند، اما همه آن‌ها وب‌سایت فعال ندارند. فهرست بالا تنها بخشی از این صندوق‌ها را شامل می‌شود.