بیش از 40 روز از شروع اعتراضات و به تبع آن اختلال در اینترنت و فیلترینگ می‌گذرد طی این 40 روز تمام کسب‌وکارهایی که به اینترنت وابسته بودند با کاهش فروش و درآمد مواجه شد‌ه‌اند و در بدترین حالت به تعطیلی رسیده‌اند.
در این رابطه عطا خلیقی، رئیس کمیسیون تجارت الکترونیکی نظام صنفی رایانه‌ای استان تهران، از وضعیت استارتاپ‌ها و فعالیت نظام صنفی گفته است. براساس توضیحات ایشان دلیل کاهش فعالیت استارتاپ‌ها را هم شرایط حاکم بر مملکت و هم انتخاب مردم به حذف برخی از مخارج غیرضروری خود باید جست‌وجو کرد:
«چندتا اتفاق افتاده یکی اینکه فروش استارتاپ ها به چند دلیل کاهش پیدا کرده است یکی از دلایلش این است که مردم اصلا حال و حوصله‌ی خرید ندارند یعنی شما برید مغازه هم خیلی فروشش پایین آمده چه برسه به حوزه‌ی استارتاپی و معمولا زمانی که بحرانی هم رخ میده مردم معمولا تو سبد خانوارشون اونایی که خیلی بهش وابسته نیستند و تو زندگی‌شون تاثیری نداره رو حذف می‌کنند و خب ممکنه بعضی از استارتاپ‌ها که تو زندگی عادی مردم نیستند، حذف شوند اینها بهم پیوسته‌اند برای همین این دو تا مورد باعث شده فروش استارتاپ‌ها پایین بیاد.»
از بین رفتن بازاریابی دیجیتال نیز یکی از علت‌های اصلی ضربه خوردن استارتاپ‌ها بوده است.
«الان بخش بازاریابی استارتاپ‌ها که بازاریابی دیجیتاله کلا رو هواست. ما همه‌مون از سرویس‌های دیجتالی استفاده می‌کردیم که اکثرا بومی نیستند و در این شرایط فعلی تمام کانال‌هایی که می‌تونستیم توش تبلیغ بکنیم از بین رفته و ما تنها راهی که برامون مونده اینه تبلیغات بنری توی سایت‌های ایرانی بریم وقتی کانال بازاریابی هم تعطیل بشه دیگه فایده‌ای نداره. مگر اینکه کانال‌های بازرایابی بعد از یه مدتی تغییر بکنند. چون کانال‌های بازاریابی جایی است که مردم تجمع دارند الان ما تجمعی تو هیچ پلتفرم داخلی‌ای نمی‌بینیم، پلتفرمی که قابلیت بازاریابی داشته باشه مثلا جایگزین اینستاگرام نداریم یا پیامرسانی که جایگزین پیامرسان قبلی شده باشه رو ما هنوز نداریم. بهرحال پلتفرم‌های تبلیغاتی خیلی محدود شده ما الان push notification نداریم یعنی نمیتونیم روی موبایل مردم چیزی بفرستیم این روی فعالیت داخلی استارتاپ‌ها تاثیر می‌گذاره»
علاوه بر این با توجه به شرایطی که ایجاد شده است سرمایه‌گذاران انگیزه‌ی خود را برای سرمایه‌گذاری از دست داده‌اند.
«یک بخش دیگه امید هست، فردی استارتاپ زده و قصد داره یک کسب‌و‌کاری رو شروع و بزرگ کنه اصلا کارآفرین شده تا وضعیت اقتصادی مناسب داشته باشته ولی وقتی این امید کم میشه خود سرمایه گذاران هم زیاد تمایل نخواهند داشت که ادامه بدن.»
فعالیت‌های استارتاپی عمدتا توسط سرمایه‌گذاران خصوصی و مستقل از دولت فعالیت می‌کنند اما در ایران برخلاف این اصل، برخی از استارتاپ‌ها از رانت و حمایت‌های دولتی برخوردار بوده‌اند و همین مسئله موجب شده است تا دیگر نتوانند به وضعیت ایجاد شده اعتراضی نمایند و با هر واکنشی که نشان می‌دهند تحت فشار دولتی قرار بگیرند. عطا خلیقی در این باره معتقد است:
«خیلی از بخش‌های خصوصی حمایت از دولت را گرفتند و برای همینه که الان دولت بهشون میگه شما حمایت ما رو گرفتین و بعد میایید تسلیت میگید. البته این استدلال غلطی است. با این وجود استارتاپ‌ها اعتراضات خیلی زیادی داشتن منتها بهشون فشار وارد شده مجبور شدن اعتراضاتشون پس بگیرن.»
همچنین با توجه به وضعیت ایجاد شده، فشارهای جدیدی نیز به استارتاپ‌ها وارد می‌شود. از آنجایی که استارتاپ‌ها با موضع‌گیری‌هایی که می‌کنند می‌توانند بر مخاطبین خود تاثیرگزاری داشته باشند حساسیت‌های جدیدی بر روی تعداد فالور و دنبال‌کننده‌ی آنان ایجاد شده است. رئیس کمیسیون تجارت الکترنیکی در این رابطه گفته است:
«بحثی هست که سقف تعداد کاربر برای هر استارتاپ چقدر است. این بحث جدیه مثلا شما وقتی تعداد کاربراتون از یک حدی بیشتر باشه می‌تونه تاثیرگزار و جریان ساز بشه و به خاطر همین هم به برخی از استارتاپ‌ها گفته میشه که چرا شما توئیت کردید چون تعداد فالوراشون خیلی زیاده و هر کدوم اعتصاب کنند جریانی را ایجاد می‌کنند و به همین دلیل گفته میشه استارتاپ‌ها نباید بیش از حد بزرگ بشوند یا اگر بیش از حد بزرگ بشوند باید تحت کنترل باشند.»
در پی ضربه‌ها و ضررهایی که استارتاپ‌ها در این دوران متحمل شدند نظام صنفی رایانه‌ای استان تهران سعی کرد تا به حل برخی از مشکلات ایجاد شده بپردازد. پیگیری بازداشتی‌ها و صحبت برای برطرف کردن فیلتر برخی از زیرساخت‌ها از فعالیت‌هایی بود که نصر در این دوران انجام داد. عطا خلیقی به‌عنوان عضوی از نظام صنفی در این رابطه توضیح می‌دهد که:
«نظام صنفی این دوران با تعداد زیادی از افراد جلسه گذاشته و نامه‌نگاری‌هایی نیز انجام داده است ولی همشون هم معتقداند که شما درست میگید، IT داره ضربه می‌خوره، رشد داره کوچیک میشه و با اینحال می‌گن ما تا جایی که می‌تونیم کمک می‌کنیم ولی تصمیم جای دیگه‌ای گرفته میشه مثلا ما الان فهمیدیم کیا هیچ کاره‌اند ولی نفهمیدیم کیا کاره‌ای هستند. ما کارایی که می‌تونستیم بکنیم را کردیم و تمام توانمون رو گذاشتیم برای آزادی برخی از بازداشتی‌ها و اینکه با فیلترنیگ گسترده‌ای که اتفاق افتاده بود برخی از ابزارهای زیرساختی که ما استفاده می‌کردیم فیلتر شده و خدمات‌دهی در خیلی از کسب‌وکارها مختل شده بود که اینا رو تونستیم لابی کنیم و فیلترینگشون رو برطرف کنیم.»
با اینحال اعتراضات مدنی‌ای همچون تعطیلی الکامپ نیز در اعتراض به وضعیت موجود شکل گرفت. تعدادی از شرکت‌ها که برای حضور در الکامپ ثبت‌نام کرده بودند از حضور انصراف دادند و تعداد بالای انصراف‌ها منجربه به تعطیلی نمایشگاه الکامپ شد. رئیس کمیسیون تجارت الکترونیکی نظام صنفی معتقد است:
«کنسل شدن الکامپ بهترین اتفاقی بود که می‌تونست بیفته. اکثر شرکت‌هایی که می‌خواستن شرکت بکنند کنسل کردند و اینجوری الکامپ کنسل شد. برگزارکنندگان الکامپ اجازه‌ی کنسل کردن را نداشتند ولی اینقدر شرکت‌ها کنسل کردند تا تبدیل به یک نمایشگاه خیلی کوچیک شد، در واقع یک همدلی و همکاری‌ای رخ داد که باعث شد نمایشگاه کلا برگزار نشه»
برای حل مشکل استارتاپ‌ها راه‌حل کارآمد به جز برطرف شدن فیلترنگ نمی‌توان ارائه داد با اینحال برخی از استارتاپ‌ها سعی می‌کنند با راه‌اندازی کمپین‌ها از یکدیگر حمایت نمایند تا بتوانند به‌نوعی بحران پیش آمده را پشت سربگذارند.
«استارتاپ‌هایی که کوچک بودند و فروش‌شون کاهش پیدا کرده به دنبال این هستند که به یکدیگر کمک کنند و سرویس بدهند مثلا الان چندین گروه تشکیل شده و کمپین‌هایی در حال شکل‌گیریه که استارتاپ‌ها بهم سرویس بدهند. بخشی از هزینه‌هایی که در واقع داشتند می‌کردند با این تهاتری که داره اتفاق میفته پایین‌تر میاد و می‌تونند دوام بیشتری داشته باشند. استارتاپ‌ها با کم کردن هزینه به روش‌های مختلف تا کمک کردن بهم دیگه سعی می‌کنند دوام بیاورند. با اینحال یک موج گسترده‌ای از تعدیل‌ها همین الان اتفاق افتاده و در همه بخش‌ها بخصوص بخش مارکتینگ تعدیل نیرو داشته‌ایم.»
با اینحال وضعیت نابسامان استارتاپ‌ها همچنان پابرجاست و همواره در خطر سقوط قرار دارند. شرکت‌های کوچک و بزرگ که کاهش فروش را تجربه کرده‌اند، سرمایه‌گذارانی که دیگر حاضر نیستند سرمایه‌ی خود را وارد استارتاپ‌ها کنند، آینده‌ی مبهم و غبارآلودی را برای اکوسیستم استارتاپی رقم زده است و استارتاپ‌ها کورمال کورمال این مسیر را طی می‌کنند. رئیس کمیسیون تجارت الکترونیکی نظام صفی در رابطه با وضعیت استارتاپ‌ها توضیح می‌دهد:
«اون بخش امید که گفتم بخش بزرگیش امید در سرمایه‌گذارهاست حتی کسانی هم که توی استارتاپ‌ها سرمایه‌گذاری کردن تسلیم شدند. وقتی فروش وجود ندارد سرمایه‌گذارها سرمایه‌های بعدی رو قبول نمی‌کنند و بسیاری از سرمایه‌گذاری‌های متوقف می‌شود. استارتاپ‌هایی که می‌خواهند بزرگ شوند نیاز دارند که برای چندسال اول سرمایه‌دار داشته باشند و این قسمتش که متوقف شده بدون فروش و سرمایه‌گذار کاری نمیشه کرد. در رابطه با استارتاپ‌های بزرگ هم همینطور است، خبرهایی که می‌بیند اونا هم در واقع فروش‌شون کاهش پیدا کرده و اونا هم احتمالا یک سری تعدیلی خواهند داشت تا دوام بیاورند. بخش بسیار نگران کننده دیگر نیز از دست رفتن امید در بین نیروی‌های متخصص است. این اکوسیستم در سال‌های اخیر، موج‌های مهاجرت زیادی رو تجربه کرده ولی متاسفانه شاهد بزرگترین موج مهاجرت تاریخ اکوسیستم استارت‌آپی هستیم که اثرات آن را تا انتهای همین امسال خواهید دید.»
به گفته‌ی عطا خلیقی دنیای استارتاپی، دنیایی است که ایران در آن دانش و تجربه‌ی منحصربه‌فردی دارد و در مقایسه با برخی از کشورها در این حوزه پیشرو است.
«اکوسیستمی که تو ایران شکل گرفته است خیلی سریع پیشرفت کرده و دانش و تجربه بچه‌های اکوسیستم استارتاپی ایران اصلا قابل مقایسه با اتفاقی که مثلا در کانادا رخ میده نیست اونا هنوز مونده به ما برسند. این خیلی بده چیزی که به خاطر دانش و توانایی‌های بچه‌های ایران داشته با شتاب می‌رفته جلوش گرفته شده. ما تجربیات خاصی هم داریم کشورهای دیگه همیشه زیرساخت‌هاشون آماده بوده و می‌توانستند از هر سرویسی که می‌خواهند استفاده کنند در حالیکه ما اینطور نبودیم و مجبور بودیم خیلی از سرویس‌ها رو خودمون درست کنیم چون دنیا به ما سرویس نمی‌داد و خودمون ساخیتم تجربه‌ی منحصربه فردی بوده. اگر در گذشته جلوی پامون سنگ می‌انداختن، حالا جلومون دیوار کشیده شده.»
با این اوصاف نمی‌توان هیچگونه چشم‌انداز مثبتی از آینده‌ی اکوسیستم استارتاپی ایران ارائه داد. شغل‌های در حال نابودی، سرمایه‌های راکدمانده، دانش و تجربیاتی که بلا استفاده باقی می‌ماند، اتفاقی است که در اکوسیستم استارتاپی حال وقوع است.
برای مطالعه مطالب بیشتر در حوزه فین‌تک و اخبار مرتبط به آن های‌تک را دنبال کنید.
