نقشه مسیر زمینی ابتکار کمربند جاده چین
آغاز نوشتار
واقعیت این است که رقابتهای قدرتهای بزرگ در دورهی گذار در سالهای اخیر ابعاد جدیدی یافته است. «جنگ کریدورها» یکی از انواع نوین منازعات بینالمللی است. البته هر کریدور و طرحی، محصول یک چالش استراتژیک نیز هست.
یکی از کشورهایی که در رقابتهای قدرت در دنیای امروز نقش مهمی دارد، جمهوری خلق چین است که در رقابت با ایالات متحده آمریکا قرار دارد. در کوران این رقابتهای بینالمللی، هر یک از این کشورها از ابزارهایی برای پیشبرد اهداف خود و عقب راندن رقیب استفاده میکند. یکی از ابزارهای ایالات متحده آمریکا، تسلط بر تنگههای استراتژیک مانند «مالاکا» است که نقش اساسی در عبور انرژی و تداوم تولید در چین دارد. هرگونه استفاده آمریکا از این ابزار میتواند اقتصاد چین را دچار تلاطم کند.
برخی کارشناسان حوادث و تنشهای اخیر، از جمله جنگ ۱۲ روزه ومناقشات جدید موضوع هستهای ایران، را با تلاش آمریکا برای تسلط کامل بر تنگهی هرمز، که ایران بر آن مسلط است، و تنگهی بابالمندب، که جنبش انصارالله در آن نقشآفرینی میکند، مرتبط میدانند. آنها معتقدند این جریان بخشی از پازل رقابت آمریکا و چین است، البته این نظر همه کارشناسان نیست.
به هر حال، میتوان گفت چین وقتی از این خطر آگاه است، تلاش میکند مسیرهای جایگزینی تعریف کند. یکی از این ابتکارات، احیای جاده ابریشم کلاسیک و پروژهی «کمربند و جاده» است تا بتواند نیازهای خود را در صورت چالش در مسیرهای دریایی، از مسیر خشکی تأمین کند.
ایران یکی از کشورهایی است که میتواند به چین در تحقق این هدف کمک کند، زیرا ایران میتواند مسیر ترانزیتی مقرون بهصرفه و امنی ایجاد کند تا از خفگی ژئوپلوتیک چین جلوگیری کند، چین را به اروپا متصل کند و در صورت مشکل در صدور انرژی از طریق دریا، از مسیر خشکی، پاسخگوی نیاز انرژی اقتصاد چین باشد.
از گذشتههای دور، منطقهی خراسان یکی از گذرگاههای عبور کالا و ترانزیت بوده است. جادهی ابریشم سابق از این منطقه عبور میکرد و پس از گذر از آسیای میانه به چین و بالعکس میرسید.ودر این دوره جدید هم یکی از گذرگاه های احتمالی پروژه کمربند یک جاده چین است.
کاروانسرای مهر در نزدیکی سبزوار در مسیر جاده ابریشم
غرب خراسان رضوی کجاست
شهرهای سبزوار، جوین، جغتای، ششتمد وخوشاب جغرافیای غربی خراسان رضوی هستند.
جاده ابریشم کلاسیک
تعریف و مسیر کلی:
جاده ابریشم مسیر بینالمللی و تجاری بین چین و مدیترانه بود که از آسیای مرکزی و ایران عبور میکرد و شرق و غرب جهان با یکدیگر پیوند میداد.
2. تاریخچه اولیه:
پیش از سلسله هان، مسیر سلطنتی پارسی از سوسا تا دریای مدیترانه نقش کلیدی داشت.
ایستگاههای متعدد برای استراحت، تعویض اسب و ارسال سریع پیامها وجود داشت.
3. نامگذاری و توسعه:
از قرن دوم تا پایان قرن چهاردهم میلادی، مسیر شرق (چین) تا غرب (مدیترانه) فعال بود.
چین بزرگترین صادرکننده ابریشم بود و فردیناند ون ریچففن در سال ۱۸۷۷ نام «جاده ابریشم» را بر آن گذاشت.
4. دورههای سلسلهای مهم:
سلسله هان: ژانگ چیان مسیر را گسترش داد و با هونها جنگید.
سلسله تانگ: عصر طلایی تجارت ابریشم بود.
سلسله یوان: تحت حکومت Kublai Khan مسیر امنتر و گستردهتر شد و حتی گذرنامه ویژه برای تاجران صادر میشد.
5. کالاهای تجاری:
غرب به شرق: اسب، خز، عسل، پتو، فرش، ظروف شیشهای، طلا و نقره، سلاح و برده.
شرق به غرب: ابریشم، چای، ادویه، ظروف چینی، دارو، عطر، عاج، برنج، کاغذ و باروت.
6. پایان تدریجی تجارت:
با پیشرفت مسیرهای دریایی اروپایی، تولید ابریشم در اروپا و خطر مسیر زمینی، تجارت در جاده ابریشم کاهش یافت.
تا قرن پانزدهم، مسیر زمینی جایگاه خود را از دست داد و تجارت به مسیر دریایی منتقل شد.
7. اهمیت امروز:
مسیر جاده ابریشم به فهرست میراث جهانی یونسکو وارد شده و ۳۳ سایت تاریخی مهم در چین و مسیرهای آن ثبت شده است.
نقشه جاده ابریشم کلاسیک
جاده ابریشم کلاسیک در ایران فعلی
«جاده ابریشم کلاسیک در ایران فعلی، یکی از مسیرهای اصلی ترانزیتی جهان باستان بود که کالاها و فرهنگ شرق و غرب را به هم پیوند میداد. این مسیر از مرزهای شمال شرقی ایران وارد سرزمینهای خراسان میشد و شهرهایی مانند سرخس، مشهد (مرو قدیم)، نیشابور و سبزوار (بیهق سابق) را پشت سر میگذاشت. سپس کالاها از این نقاط به سمت ری و تبریز و در نهایت به امپراتوری روم (ترکیه امروزی) منتقل میشدند. شهرهای اطراف سبزوار و مسیرهای فرعی آن، علاوه بر گذرگاههای اصلی، محل خرید و فروش اجناس محلی بودند و نقش مهمی در شبکه تجاری منطقه داشتند.»
جاده ابریشم کلاسیک درایران
غرب خراسان رضوی وجاده ابریشم کلاسیک
غرب خراسان رضوی، به ویژه بیهق سابق (سبزوار امروزی)، یکی از شهرهای کلیدی مسیر عبور کالا بود. کالاها از چین وارد مسیرهای آسیای میانه میشدند و از سمرقند و بخارا عبور کرده، به سرخس در ایران فعلی میرسیدند. سپس از مرو قدیم (مشهد فعلی) عبور کرده و به نیشابور میرسیدند و از آنجا به بیهق (سبزوار) منتقل میشدند. از سبزوار و شهرهای اطراف، کالاها به سمت غرب، از جمله ری و تبریز و نهایتاً ترکیه امروزی (امپراتوری روم سابق) حرکت میکردند. شهرهای اطراف سبزوار عمدتاً گذرگاههای فرعی و مراکز خرید و فروش اجناس محلی بودند.
میل خسروجرودنزدیک سبزواردرمسیر جاده ابریشم کلاسیکاين ميل به سال 505 هجري قمري به دستور 'تاج الدوله ابوالقاسم بن سعيد' مصادف با حكومت سلجوقيان احداث شده است.
ابتکار کمربند جاده چین چیست
طرح کمربند–جاده طرحی است که مجموعهای از پروژههای زیرساختی و اقتصادی را در بر میگیرد. این طرح در سال ۲۰۱۳ توسط دولت چین مطرح شد و در واقع احیای جاده ابریشم کلاسیک است؛ مسیری که قرنها محل عبور کالا میان شرق و غرب بوده است.
این ابتکار دو شاخه دارد:
کمربند اقتصادی جاده ابریشم که مسیرهای زمینی را پوشش میدهد.
جاده ابریشم دریایی قرن بیستویکم که بر بنادر و زیرساختهای دریایی تمرکز دارد.
هدف طرح
هدف اصلی این ابتکار گسترش همکاریهای اقتصادی، توسعه تجارت بینالملل، و امنسازی مسیرهای انرژی است. با اجرای این طرح، جمهوری خلق چین میکوشد شبکهای گسترده از جادهها، خطوط ریلی و مسیرهای انتقال انرژی ایجاد کند تا دسترسی راحتتری به بازارهای خاورمیانه، اروپا و آفریقا داشته باشد.
محدوده جغرافیایی طرح
ابعاد جغرافیایی این پروژه بسیار وسیع است و تاکنون بیش از شصت کشور در آن مشارکت کردهاند. مسیرهای زمینی این طرح از چین آغاز شده، به آسیای میانه و خاورمیانه میرسد و در نهایت اروپا را به شرق متصل میکند.
نقش ایران
ایران به علت موقعیت ژئوپولیتیک خود، یکی از حلقههای اصلی در مسیر زمینی این طرح به شمار میآید. عبور کالا از شرق به غرب از داخل ایران انجام میشود و سپس راهی اروپا خواهد شد. در این میان، استان خراسان رضوی و بهویژه بخش غربی آن، به دلیل قرار داشتن در مسیر جاده ابریشم کلاسیک، بار دیگر میتواند به یکی از گذرگاههای مهم این ابتکار جهانی تبدیل شود.
اما در مورد نقش غرب خراسان رضوی ــ بهویژه سبزوار
و شهرهای اطراف آن ــ میتوان گفت که این منطقه همان نقش تاریخی خود را در جاده ابریشم کلاسیک بازی میکند.
این شهرها به مسیر اصلی ترانزیت کالا تبدیل خواهند شد؛ کالاهایی که از چین حرکت میکنند، پس از عبور از آسیای میانه، از مرز استان خراسان رضوی در سرخس وارد ایران میشوند. سپس این کالاها از مسیر مشهد، نیشابور و سبزوار عبور کرده و پس از گذر از شهرهای مختلف ایران به سمت شمالغرب کشور و مرز ترکیه میروند. در نهایت، از طریق ترکیه وارد اروپا خواهند شد.
شهرهای اطراف مانند جوین ،جغتای ، ششتمد ،خوشاب این مسیر نیز نقش گذرگاههای فرعی را ایفا کرده و به محل مبادلات کالا و خدمات تبدیل میشوند.
وسخن پایانی
این مقاله در پی رد یا تأیید طرح مورد اشاره نیست؛ اما حقیقت آن است که همکاری در مسیر این جاده از روزگار باستان میان ایران و چین وجود داشته است. راه شاهی هخامنشی بهعنوان یکی از مهمترین شبکههای ارتباطی، واسطهای میان جاده ابریشم و مسیرهای تجاری ایران و چین بهشمار میآمد. بر همین اساس، اکنون نیز میتوان احتمال تعامل و همکاری میان دو کشور ایران و چین را متصور بود.
