فضای مجازی، از منظر فلسفه‌ی دینی و الهیات، صرفاً یک بستر ارتباطی یا محمل انتقال اطلاعات نیست؛ بلکه می‌توان آن را به‌عنوان "فضای میانجی میان حقیقت متعالی و ادراک انسانی" دانست. این فضا از چارچوب‌های عادی زمانی و مکانی رها می‌شود و در عوض بستری را ایجاد می‌کند که در آن، انسان از قید محدودیت‌های تجربی فراتر رفته و به بازاندیشی در ساحت‌های بنیادین معنوی می‌پردازد. به تعبیر جان هیک، «فضای مجازی می‌تواند انسان مدرن را به بازگشت به پرسش‌های ازلی و بنیادی در باب معنا و هدف هستی وادارد»؛ عرصه‌ای که می‌تواند به پلی میان فرد و امر قدسی تبدیل شود و امکان مواجهه‌ی دوباره با حقیقت متعالی را فراهم آورد.
از سوی دیگر، سید حسین نصر معتقد است که فضای مجازی، اگر به درستی از محتوای غنی و عمیق معنوی و الهی برخوردار باشد، می‌تواند به ابزاری برای تقویت معرفت و رشد دینی بدل گردد. نصر تأکید می‌کند که «این فضا می‌تواند محملی باشد برای تقویت باورهای دینی و همچنین بیداری روحانی، به‌ویژه در مواجهه با بحران‌های معنا در دنیای مدرن.». محتوای دیجیتال معنوی، از ویدئوهای آموزشی گرفته تا پادکست‌های دینی، با استفاده از زبان ساده اما عمیق، قادر است ادراک انسان را نسبت به مفاهیم اسلامی تعمیق بخشد و به فرد این امکان را دهد که به تجربه‌های عرفانی نزدیک‌تر شود و با مفاهیم توحیدی و اخلاقی پیوندی عمیق‌تر برقرار کند. این‌گونه محتوای معنوی، فضای مجازی را از صرف محیطی برای سرگرمی و مصرف روزمره فراتر برده و آن را به عرصه‌ای برای بازسازی هویت دینی و سلوک معنوی تبدیل می‌کند.
از نگاه شهید مرتضی آوینی برای تبیین رویکردی تمدنی به فضای مجازی چنین تعبیر شده است که فضای مجازی می‌تواند در خدمت تمدن‌سازی اسلامی قرار گیرد، مشروط بر آن‌که از منظر توحیدی به آن نگریسته شود و هدف آن ایجاد شرایطی برای ترویج عدالت، معنویت و حقیقت الهی باشد. فضای مجازی، به‌واسطه‌ی ظرفیت‌های منحصر به فردی که برای خلق فرهنگ و هویت جدید دارد، می‌تواند به عنوان بستری برای احیای ارزش‌های اسلامی و تجلی تمدن نوین اسلامی در جهان معاصر عمل کند. این تمدن، از رهگذر فضای مجازی، می‌تواند ارزش‌هایی نظیر عدالت، کرامت انسانی و آزادی معنوی را نه تنها در سطح فردی، بلکه در سطح جمعی و اجتماعی نیز بازتعریف کند.
به این ترتیب، مدیریت فضای مجازی بر مبنای اصول اسلامی و با تأکید بر رشد معنوی، می‌تواند ضمن پیوند فناوری و دین، فرد و جامعه را به سوی زیست معنوی و اجتماعی معنادار سوق دهد. تمدن نوین اسلامی، با بهره‌گیری از چنین فضایی، می‌تواند به گونه‌ای شکل یابد که فناوری نه ابزاری برای انحراف و سلطه، بلکه به واسطه‌ی تقویت بعد الهی و معرفتی خود، مسیری به سوی تحقق آرمان‌های توحیدی و تعالی انسان باشد.
✍🏼 یادداشت هسته‌ی فلسفه و تمدن به قلم علی منجی؛ مسئول هسته‌ی فلسفه و تمدن، انجمن علمی دانشجویی معارف اسلامی و فرهنگ و ارتباطات، دانشگاه امام صادق(ع)
🎙شما می‌توانید این یادداشت را با صدای گرم حامد اکرمی در کانال‌های انجمن علمی معارف اسلامی و فرهنگ و ارتباطات نیز بشنوید:
ble.ir/isccssa
eitaa.com/isccssa
t.me/dawat_isu
