بیایید کمی درباره‌ی چیستی فلسفه صحبت کنیم. البته این موضوع ساده‌ای نیست، اما بیایید فعلا قدم کوچکی برداریم و کمی به آن فکر کنیم.
فلسفه به انسان به عنوان موجودی دارای فهم نگاه می‌کند؛ موجودی که نه فقط در جهان است (مانند همه‌ی اشیاء طبیعی)، بلکه همچنین فهمی از جهان دارد، می‌تواند درباره‌ی جهان فکر کند و در موردش صحبت کند. و می‌شود گفت هدف محوری در فلسفه توضیح ارتباط فهم با جهان است. یعنی پاسخ دادن به این پرسش که جهان چطور اصلا می‌تواند در دسترس فهم ما، و برای ما فهم‌پذیر باشد.
(این پرسشی است که در دوران مدرن و پس از شکل‌گیری علوم طبیعی مدرن شکل خاصی به خودش گرفته است که بعدا در مورد آن توضیح خواهم داد.)
فرق فلسفه با علوم طبیعی در این است که در این علوم، مثلا در زیست‌شناسی، انسان به عنوان تکه‌ای از جهان در نظر گرفته می‌شود که دارای حالت‌ها و تغییر حالت‌های مختلفی است، و این حالت‌ها و تغییرات‌شان طبق قوانین طبیعت، قوانینی که حاکم بر پدیده‌هایِ مد نظر است، توضیح داده می‌شوند (مثلا انسان در زیست‌شناسی به عنوان موجودی جاندار مطالعه می‌شود که رفتارش طبق قوانین کلی‌ای که بر موجودات جاندار حاکم است توضیح داده می‌شود). و البته زمانی که هدف‌مان توضیح پدیده‌های طبیعی است، این تنها کاری است که می‌توانیم انجام دهیم.
اما در فلسفه انسان به عنوان موجودی دارای فهم یا (شاید به بیان بهتر) فهمنده در نظر گرفته می‌شود (موجودی که می‌تواند از طبیعیت «علم» داشته باشه، مانند علم زیست‌شناسی). و بعد پرسشِ مهم این است که چطور جهان می‌تواند به فهم دربیاید؟ جهان اگر قرار است مورد فهم باشد چه ویژگی‌های اولیه‌ای باید داشته باشد؟ یا انسان اگر قرار است جهان را بشناسد چه قابلیت‌هایی باید داشته باشد؟
بنابراین فلسفه ارتباطی که ما به عنوان موجودی فهمنده با جهان داریم ولی به طور صریح برای‌مان آشکار نیست را آشکار کرده و در دیدِ ما قرار می‌دهد. به این معنا می‌شود گفت فلسفه به ما خودآگاهی می‌دهد. از طریق تفکر فلسفی ما درکی مفهومی و صریح از خودمان و ارتباط‌‌‌مان با جهان به طور کلی پیدا می‌کنیم، مثل وقتی که ما یک نقشه‌ی کلی از جایی داریم و به طور کلی می‌دانیم چه چیزی در کجا قرار دارد.
فایده‌ی این خودآگاهی این است که از برخی کج‌فهمی‌های اساسی که می‌تواند در فهمِ ارتباط ما با جهان پیش بیاید جلوگیری می‌کند، یا آن‌ها را اصطلاحا «درمان» می‌کند – و ما دائما در معرض کج‌فهمی در مورد اموری هستیم که بیشتر از همه به ما نزدیکند، مانند فهم اینکه ما موجوداتی فهمنده، یا به بیان دیگر، عاقل هستیم.
در نوشتارهای بعدی‌ام در مورد کارکرد و فایده‌ی فلسفه، بخصوص فایده‌ی فلسفه در ایران بیشتر صحبت خواهم کرد.
لینک صفحه‌ی اینستاگرام:
https://instagram.com/kant_heute
لینک کانال تلگرام:
