شیرینیهای شهد دار، شباهتها و تفاوتها

در ادامه پست قبل میپردازم به شباهتها و تفاوتهای نامگذاریهای متفاوت برای یک خوردنی یکسان:

• لقمة القاضی یا لقیمات یا لگیمات توپکهای سرخ شده ای غوطه‌ور در شهد( شربت شکر) که میشود گفت اصالت عراقی دارد و مستنداتی از وجود آن در قرن ۱۳ میلادی موجود است. نظر من این است که در واقع همزمان گسترش اسلام و بعد از آن حکومت عثمانی، در کشورهای اطراف پراکنده شده تا اینکه گورکانیان هند که مسلمان هم بودند آن را در هند نیز متداول کردند. البته که جغرافیا اندکی در مواد اولیه و چاشنی تاثیر گذاشته اما چیزی که باعث شده در نظر متفاوت بنماید نامگذاری است.
  در ایران آنرا « خاگینه قاشقی»، در هند « گلاب جامون»، در ترکیه « لوکما» و در زبان انگلیسی sweet dumpling or luqaimat مینامند.

• زولبیا یا زولوبیا یا زلابیه هم نوعی دیگر از خمیر سرخ شده شهد دار است. واژه عربیست و اگر اشتباه نکنم یعنی موی آشفته یار یا زلف یار. اولین بار در کتاب آشپزی عربیِ الطبیخ از آن نام برده شده و از آنجا که یهودیان یمنی هم این شیرینی را با همین شکل و نام میپزند باز هم تصور من این است که از دیرباز در آشپزی اعراب بوده و همراه اشاعه اسلام در منطقه پراکنده شده.

مصریها به آن «مشبّک»، ایرانیها «زولبیا» و هندیها بخاطر نوع تلفظشان به آن « جلابیه یا جلبی» میگویند و نوع غول پیکری از آن درست میکنند که شاه جلبی نام دارد.

فقط به یک نکته اشاره کنم که در کتاب مستطاب آشپزی ذکر شده که عربها زلابیه را لقمة القاضی مینامند و در ویکیپدیا هم در توضیح جلبی به زبان انگلیسی، آن را با لقمة القاضی یکی دانسته. به زعم من اشتباه است. مواد اولیه نزدیکی زیادی دارند ولی فرم کاملا متفاوت است.

• بامیه هم باز یک شیرینی شهددار دیگر که در ایران بخاطر شباهت ظاهریش به بامیه، به این نام خوانده میشود ولی اصالت آن برمیگردد به امپراطوری عثمانی. اگرچه من آن را تقلیدی بومی شده از چارو (churro) اسپانیایی میدانم ولی از آنجا که منشا پیدایش چارو هم مشخص نیست نمیتوان گفت اول مرغ بوده یا اول تخم مرغ.
  ترکها آنرا «تولومبا» نامیدند یعنی همان تلمبه که از واژه ایتالیایی tromba می‌آید علت نامگذاری هم روش پمپ کردن خمیر داخل روغن است. عربها هم آن را « طُرُمْبَة» و عراقیها آن را «داطلی» مینامند که در واقع تغییر تلفظ کلمه تاتلی ترکیست به معنی شیرینی. در مصر میتوان آنرا با نام «بلح الشام» و در آذربایجان با نام « بالی‌بادی Ballıbadı» یافت.

اما از همه اینها که بگذریم این سلیقه و ذائقه خوش ایرانیست که تولومبای ترکی و زلابیه عربی را در یک ظرف قرار داده است و بر لذت این دو افزوده است.