مدتی پیش تعریف سریال گامبی وزیر (Queen's Gambit) را شنیده بودم و آن را تماشا کردم. برای من جالب بود که چرا این سریال پربیننده شده است؟ چه چیزی بیننده را در سطح جهانی به سمت خود می کشد؟ آیا شهرت شطرنج دلیل آن است یا ظاهر بازیگر یا خود سریال؟ به نظر من هیچکدام.
*نکته: این نوشته قسمتی از داستان سریال را افشا می کند (اسپویل)
آیا می دانید یک اساس حیات یک ستاره چیست؟ منظورم ستاره ی سینمایی و ورزشی و... نیست. منظورم ستاره ی آسمانی است مانند خورشید. در درون یک ستاره تحت شرایط ناشی از جرم، فشار و دمای بالا، عناصر سبکتر دچار همجوشی هسته ای می شوند و به عناصر سنگین تر تبدیل می شوند. این واکنش باعث آزاد شدن انرژی بسیار زیادی می شود و قسمتی از آن نوری است که ما از پس میلیون ها و یا میلیارد ها سال نوری فاصله می بینیم. اما بخش مهم ماجرا اینجاست که همین انرژی عظیم آزاد شده مانع فروپاشی ستاره است. اگر سوخت ستاره تمام شود در اثر جرم بسیار بالای خود در خود فرو می ریزد و تبدیل به سیاهچاله می شود...
زندگی ستاره های ورزشی و هنری هم بی شباهت به ستاره ی آسمانی نیست. بث یک ستاره است اما تمام سوخت او استعداد ذاتی او در شطرنج است. تمام خانواده، دوستان، شغل، درامد، شهرت و در کل هویت و موجودیت او شطرنج است. اگر شطرنج را از او بگیرند در خود فرومیریزد. هیچکس جز برای شطرنج با او کاری ندارد. حتی مادر خوانده ی افسرده اش هم که برای سرگرمی فرزند خوانده گرفته است، خودش را مدیر برنامه های او می داند. دست آخر هم دوست هم اطاقی یتیم خانه، او را از مرداب مواد و الکل بیرون می کشد و پس اندازش را بر روی او قمار می کند چون حتی فدارسیون شطرنج هم حاضر به پرداخت هزینه ی سفر او به شوروی نیست.
فراش مدرسه یک بار گفت: "تو باید هزینه ی استعداد خدادای که داری رو پرداخت کنی". واقعیت اینه که بث هزینه رو خیلی وقت پیش با یتیم شدن و تنها موندن با خودش و شطرنج پرداخت کرده بود. حتی کسانی هم که نشانه هایی از علاقه به او نشان می دادند هم ریشه ی علاقه شان شطرنج است. این انزوای شدید، نگاه حسرت بار به کودکانی به پدر و مادر خود به گردش آمده اند.سرگردانی در مواجهه با علائم بلوغ، نجوشیدن با دوستان هم سن، دعوت و پیشنهاد اطاق مجانی به یک رقیب سابق کمی بعد از فوت مادرخوانده از سر بی کسی و... هزینه های بسیار سنگینی است که بث برای استعدادش پرداخت کرده.
سریال به خوبی موفقیت پایانی یعنی پیروزی بر دردوف (قهرمان شطرنج جهان از شوروی) را در میاورد اما همانجا پایان میابد.چرا؟ چون چیز دیگری برای گفتن ندارد، خب بث قهرمان جهان شد بعدش چی؟ کلا در این دنیا چه چیزی برای گفتن دارد؟ چه کاری برای انجام دارد؟ چه کسی به دنبال او خواهد آمد؟ سریال پس از قهرمانی هیچ چیزی جز نشان دادن مصرف الکل و مواد توسط قهرمان شطرنج جهان نخواهد داشت و ناچار پس از یک ژست ضد سیاسی که قهرمان ما اصلاً سیاسی نیست و حتی در اوج جنگ سرد که که افکار عمومی آمریکا تحت تاثیر تهدید بمب اتم شوروی است، به جای شرکت در همایش سیاسی می رود در پارک و با مردم عادی شطرنج بازی می کند پایان میاید
اما آنچیزی که چشم بیننده را می گیرد درخشش است. درخششی چشمگیر از مشهور شدن و ثروتمند شدن و پیداکردن دوست و طرفدار و عاشق و دستیابی به اعتبار جهانی که بیننده را محسور زیبایی ستاره می کند. چیزی که باعث پر بیننده شدن این سریال شده، زیبایی شطرنج یا بازیگر نیست، جذابیت شکوفا شدن یک استعداد از کسی که پدرش بر عهده نمی گرفت و مادرش می خواست او را در تصادف بکُشد. کسب جوایز و افتخارات به طوری که به راحتی سهم 7000 دلاری پدرخوانده اش را از همان جوایز می خرد (ارزش دلار در زمان روایت فیلم بسیار بالاتر از ارزش فعلی آن است). شهرت و احترام و جایگاه اجتماعی و تشویق و تایید مکرر، همان چیزهایی که ناخوداگاه ما را همواره قلقلک می دهند. این چیزی است که بیننده را به خود می کشد و در ذهن این توهم را ایجاد می کند که شطرنج می تواند راهی برای دستیابی به چیزهایی باشد که کودک ترسوی درون ما از طرد شدن و منزوی شدن همواره به دنبال آن ها است. اما دیگر توجه نمی کنند او یک ستاره است و با تمام شدن سوختش (شطرنج) به شکل هولناکی در خود فرو می ریزد و از آن وضعیت خوشبختی ظاهری در ذهن مردم به بدبخت ترین حالت ممکن سقوط خواهد کرد.
من از شنیدن خبر اقدام به خودکشی ستارگان تعجب نمی کنم. پایان اجتناب ناپذیر هر ستاره ی سیاهچاله است. سریال عمداً از نشان دادن این قسمت خودداری می کند تا قهرمان به قول معروف در اوج خداحافظی کرده باشد و درخشش در ذهن بیننده ادامه داشته باشد. سریال بر خلاف میلش نمی تواند نشانه های فروریزی را پنهان کند. از قطع کردن گوشی دوست و مربی اش تا اعتراض به همسایه که متعجبانه به به زور کشیدن کیسه ی آشغال در حالت مستی نگاه می کند.
من شخصاً خیلی دلم برای بث سوخت، اما سایر بینندگان که میزان جستجوی "چگونه شطرنج بازی کنم" را 9 برابر کرده اند اینگونه فکر نمی کنند. آنها به درخشش ستاره خیره شده اند. درخشش زیبا و دلنواز اما مقطعی و موقتی که شرایط پایانی آن در زندگی واقعی به مراتب بدتر از شرایط واقعی امروز بیننده است. در یک نگاه به کل زندگی ،بیننده از ستاره ی سریال خوشبخت تر است اما درخشش مانع از درک آن می شود.
