بلبل‌زبان (www.bolbolzaban.com) یک ربات هوشمند سُراینده‌ی شعر است که می‌تواند با شروع از یک متن، که شامل کلمات یا ابیات آغازین یک شعر است، بصورت بداهه، مصرع‌ها و ابیات جدیدی در وزن و قافیه هماهنگ با متن آغازین بسُراید. سرودن شعر بصورت سطر به سطر (مصرع به مصرع) انجام می‌شود. به این ترتیب هر بار متن شعر تولید شده تا آن زمان به عنوان ورودی برای تولید مصرع بعدی در نظر گرفته می‌شود.
معمولا از بین هر چند بیتی که بلبل‌زبان تولید میکند یکی قابل توجه، با معنی و تفکر برانگیز است. گاهی نیز تغییر یک کلمه یا چند کلمه در متن به کلمات هم وزن دیگر، می‌تواند به بهبود معنی شعر کمک کند. به این ترتیب یک علاقمند با ذوق می‌تواند با الهام از بلبل‌زبان و انتخاب مصرع های خوب و انجام تغییرات جزیی در کلمات، اشعار زیبا و با معنی بسراید و به اصطلاح با بلبل‌زبان «همسُرایی» کند.
برای نمونه به روال زیر نگاه کنید که تجربه یک کاربر را در «همسُرایی» با بلبل‌زبان مرور میکند:
۱) کاربر مصرع «سلامی چو بوی خوش آشنایی» را به عنوان متن آغازین به بلبل‌زبان می‌دهد و درخواست ادامه شعر را صادر میکند.
۲) بلبل‌زبان در اولین تلاش مصرع «از او بر مشام دل و جان رسیده» را تولید میکند که به نظر با معنی و مناسب می‌آید.
۳) کاربر دوباره درخواست ادامه شعر را صادر میکند. این بار بلبل‌زبان متن «سلامی چو بوی خوش آشنایی - از او بر مشام دل و جان رسیده» را به عنوان ورودی در نظر گرفته و در اولین تلاش مصرع «سلامی چو نور دل افروز از وی» را می‌سراید و کاربر آنرا می‌پسندد.
۴) کاربر دوباره درخواست ادامه شعر را صادر میکند و بلبل‌زبان مصرع «سلامی چو شمع شبستان رسیده» را به عنوان چهارمین مصرع تولید میکند که باوجود وزن صحیح و قافیه هماهنگ با مصرع دوم بیت اول، زیاد با معنی به نظر نمی‌رسد.
۵) کاربر مصرع «سلامی چو شمع شبستان رسیده» را دور می‌اندازد و دوباره درخواست ادامه شعر را در ادامه‌ی سه مصرع اول صادر میکند.
۶) بلبل‌زبان این بار مصرع «به انفاس جانبخش جانان رسیده» را می‌سراید و کاربر آن را می‌پسندد.
۷) در ادامه بلبل‌زبان دو مصرع «سلامی چو آب حیات از لطافت - چو سرچشمه خضر رضوان رسیده» را می‌سراید.
۸) کاربر مصرع اول را می‌پسندد ولی مصرع دوم را با تعویض کلمات چو و خضر به «ز سرچشمه باغ رضوان رسیده» تغییر می‌دهد.
۹) در نهایت کاربر عبارت «ز بلبل» را برای شروع مصرع بعدی وارد میکند و بلبل‌زبان بیت را کامل میکند.
به این ترتیب شعر زیبای زیر در تضمین مصرعی از حافظ سروده می‌شود:
«سلامی چو بوی خوش آشنایی»
از او بر مشام دل و جان رسیده
سلامی چو نور دل افروز از وی
به انفاس جانبخش جانان رسیده
سلامی چو آب حیات از لطافت
ز سرچشمه باغ رضوان رسیده
«ز بلبل» سخن تا به گلزار معنی
ز مرغان بستان سخندان رسیده
البته قالب این شعر آنگونه که از شعر حافظ انتظار میرفت غزل نیست چراکه مصرع اول و دوم بیت اول هم قافیه نیستند. برای کنترل قالب شعر کاربر می توانست با اصلاح قافیه‌ها یا با شروع از چهار مصرع، تا حدی بلبل‌زبان را به سمت قالب شعر مورد نظر هدایت کند. همین الان به وب سایت بلبل‌زبان سری بزنید
و روال بالا را امتحان کنید.
بلبل‌زبان بر اساس آنچه هوش مصنوعی مبتنی بر شبکه‌های عصبی مصنوعی نامیده می‌شود کار میکند. شبکه‌های عصبی مصنوعی طبق تعریف ویکی‌پدیا سیستم‌ها و روش‌های محاسباتی نوین برای یادگیری ماشینی، نمایش دانش و در انتها اعمال دانش به دست آمده در جهت بیش‌بینی پاسخ‌های خروجی از سامانه‌های پیچیده هستند. شبکه‌ی عصبی با الهام از سیستم عصبی موجودات زنده و با استفاده از شماری از المان‌های ساده محاسباتی به هم پیوسته با نام نورون ساخته می‌شوند. هرکدام از نورن‌ها و اتصالات آن‌ها دارای چند پارامتر قابل تنظیم مستقل هستند، که با تنظیم آن‌ها رفتار محاسباتی شبکه تغییر میکند. شبکه‌ی عصبی مانند یک ماشین (یا تابع) محاسباتی با دریافت ورودی در اولین لایه نورون‌ها و انجام محاسبات پی در پی، خروجی شبکه را در آخرین لایه محاسبه میکند.
فرآیند یادگیری شبکه معمولا نیاز به هزاران نمونه دارد و بسته به ساختار آن و تعداد و اندازه نمونه های ورودی و سخت افزار مورد استفاده، ممکن است از چندساعت تا چند ماه بطول انجامد. در نتیجه یک فرآیند آموزش موفق شبکه خواهد توانست تقریب درستی از خروجی دلخواه برای مقادیر ورودی جدیدی که هرگز در فرآیند آموزش استفاده نشده بدهد.
آموزش بلیل‌زبان با کمک حجم بزرگی از اشعار فارسی که از مجموعه‌ی وب‌سایت نوسخن و نرم افزار شعر فارسی دُرج برداشت شده است صورت گرفته است. بلبل‌زبان شعر گفتن را با مرور مکرر شعر کلاسیک فارسی یاد گرفته است و رد پای این منابع در سبک نوشتاری و مجموعه کلماتی که در ابیات خروجی آن دیده می‌شود به خوبی نمایان است.
برای دیدن جزییات فنی و اطلاعات بیشتر اینجا را ببینید: https://khashei.medium.com
بلبل‌زبان را در اینستاگرام، تلگرام و توییتر دنبال کنید.
