ژنیکوماستی (Gynecomastia) در دوران بلوغ، یک وضعیت بسیار شایع و اغلب طبیعی است که میتواند باعث ناراحتی و کاهش شدید اعتماد به نفس در پسران نوجوان شود. این پدیده که به عنوان ژنیکوماستی فیزیولوژیک (Physiologic Gynecomastia) شناخته میشود، ناشی از نوسانات هورمونی است و معمولاً بدون نیاز به درمان برطرف میگردد.
اما چالش اصلی والدین و نوجوانان این است: چگونه تشخیص دهیم که این بزرگی موقتی است و چه زمانی نیاز به مداخله پزشکی و جراحی قطعی دارد؟
این راهنما جامعترین اطلاعات را در مورد علل، طول مدت، و مسیر صحیح درمان ژنیکوماستی در دوران حساس نوجوانی ارائه میدهد.
۱. ژنیکوماستی دوران بلوغ چیست و چرا رخ میدهد؟
بزرگی سینه در دوران بلوغ (معمولاً بین ۱۲ تا ۱۷ سالگی) یک پدیده موقتی است و کاملاً طبیعی محسوب میشود.
الف) مکانیسم هورمونی (علت اصلی)
در دوران بلوغ، سطح هورمونها در بدن پسران دچار نوسانات شدید میشود. این نوسانات شامل موارد زیر است:
افزایش ناگهانی استروژن: بدن نوجوان، تستوسترون را به سرعت تولید میکند، اما بخشی از آن توسط آنزیمها به استروژن (هورمون زنانه) تبدیل میشود.
عدم تعادل موقت: در برخی پسران، سطح استروژن بهطور موقت نسبت به تستوسترون بالا میرود.
تحریک بافت غددی: این استروژن بالا باعث تحریک و رشد موقت بافت غددی سینه میشود و تودهای کوچک، سفت و اغلب حساس (دردناک) زیر نوک سینه ایجاد میکند.
ب) سن و شیوع
سن اوج: بیشترین شیوع بین ۱۳ تا ۱۴ سالگی است.
شیوع: تقریباً ۵۰ تا ۷۰ درصد از پسران در دوران بلوغ به درجات مختلفی از ژنیکوماستی موقت دچار میشوند.
بافت درگیر: در این نوع، همیشه یک توده سفت و غددی زیر نوک سینه وجود دارد، نه صرفاً چربی.
۲. مدت زمان بهبودی خود به خود: آیا باید صبر کرد؟
مهمترین بخش تصمیمگیری، صبر کردن است. ژنیکوماستی فیزیولوژیک معمولاً یک وضعیت خود محدود شونده (Self-limiting) است.
معیار زمانی
طول مدت
پیامد درمانی
بازگشت به حالت عادی
معمولاً ۶ ماه تا ۲ سال پس از شروع، این ناهنجاری خود به خود برطرف میشود.
در این بازه زمانی، جراحی به شدت توصیه نمیشود.
نقطه عطف (End Point)
اگر ژنیکوماستی پس از ۲ تا ۳ سال از زمان ظهور یا پس از رسیدن به پایان بلوغ (حدود ۱۷ سالگی) همچنان باقی باشد.
احتمال برطرف شدن خود به خود بسیار پایین است و باید گزینههای درمانی را بررسی کرد.
نکته حیاتی: اگر بزرگی سینه همزمان با کاهش وزن (چربی بدن) کوچک شد و توده سفت ناپدید شد، احتمالاً ژنیکوماستی نبوده و صرفاً چربی (لیپوماستی) بوده است. اگر بزرگی سینه علیرغم کاهش وزن، همچنان سفت باقی ماند، احتمال ژنیکوماستی واقعی بالاست.
۳. علل ژنیکوماستی دائمی و پاتولوژیک (مواردی که باید به پزشک مراجعه کرد)
اگر ژنیکوماستی نوجوان پس از دو تا سه سال برطرف نشد یا با علائم هشداردهنده همراه بود، باید به دنبال علل پاتولوژیک یا دائمی بود:
الف) علل هورمونی و دارویی
مصرف مواد نیروزا: استفاده از استروئیدهای آنابولیک آندروژنیک (AAS) در بدنسازی که باعث تبدیل شدید تستوسترون به استروژن میشود (ژنیکوماستی استروئیدی).
داروهای خاص: مصرف برخی داروها برای درمان آکنه (مانند اسپیرونولاکتون)، افسردگی یا ADHD.
بیماریهای زمینهای نادر: نارسایی کلیه یا کبد، اختلالات تیروئیدی، یا در موارد بسیار نادر، تومورهای تولیدکننده هورمون.
ب) تودههای غیرعادی
اندازه بزرگ اولیه: اگر سینه در ابتدا بسیار بزرگ و نامتقارن باشد (گرید ۳ یا ۴).
رشد مجدد: اگر بعد از برطرف شدن، دوباره بافت سینه رشد کند.
ترس از سرطان: گرچه ژنیکوماستی ارتباط مستقیمی با سرطان پستان در مردان ندارد، اما وجود تودههای نامتقارن، خونی شدن نوک سینه، یا فرورفتگی پوست باید فوراً بررسی شود.
۴. مسیر درمانی: از انتظار فعال تا جراحی قطعی
اگر ژنیکوماستی پس از ۲ تا ۳ سال برطرف نشد و در سلامت روان نوجوان تأثیر منفی گذاشت، گزینههای درمانی فعال میشوند:
گام اول: درمان دارویی (تلاش اولیه)
در مواردی که ژنیکوماستی در اواخر بلوغ (حدود ۱۶ سالگی) هنوز وجود دارد، پزشک ممکن است برای مدت کوتاهی داروهای تعدیلکننده هورمون را تجویز کند:
تاموکسیفن (Tamoxifen): این دارو گیرندههای استروژن در بافت سینه را بلاک میکند و میتواند در برخی موارد اولیه، باعث کوچک شدن بافت غددی شود.
کلومیفن (Clomiphene): میتواند با تحریک تولید هورمونهای مردانه، تعادل هورمونی را بهبود بخشد.
نتیجه دارودرمانی: اگر بافت سفت و قدیمی شده باشد، داروها اثر محدودی دارند.
گام دوم: جراحی ژنیکوماستی (ماموپلاستی کاهنده مردان)
جراحی قطعیترین راه حل برای ژنیکوماستی دائمی است.
کاندیدای جراحی در نوجوانان
نوجوانانی که بیش از ۲ تا ۳ سال از شروع ژنیکوماستی آنها گذشته است.
افرادی که به دلیل بزرگی سینه دچار مشکلات شدید روحی، انزوا و خجالت در فعالیتهای اجتماعی و ورزشی شدهاند.
بیمارانی که بافت غددی آنها کاملاً فیبروز شده و درمان دارویی بیاثر است.
تکنیک جراحی مناسب برای نوجوانان
به دلیل درصد پایین چربی در نوجوانان فعال، جراحی معمولاً ترکیبی از دو روش است:
لیپوساکشن: برای حذف چربی اضافی و کانتورینگ اطراف عضله سینه.
ماستکتومی (برداشتن غده): خارج کردن توده غددی سفت از طریق یک برش کوچک و پنهان در لبه آرئول (هاله سینه).
بهترین سن برای جراحی: متخصصان اغلب توصیه میکنند که جراحی تا پایان دوره بلوغ فیزیکی (حدود ۱۶ تا ۱۸ سالگی) به تأخیر بیفتد تا احتمال رشد مجدد بافت سینه به دلیل نوسانات هورمونی بعدی به حداقل برسد.
۵. عوارض روانی ژنیکوماستی در نوجوانان (چرا درمان مهم است؟)
تأخیر در درمان ژنیکوماستی در نوجوانان میتواند پیامدهای روانی جدی داشته باشد:
انزوای اجتماعی: اجتناب از استخر، باشگاه ورزشی و فعالیتهای اجتماعی که مستلزم درآوردن پیراهن است.
کاهش عزت نفس و افسردگی: احساس متفاوت بودن و خجالت کشیدن دائمی از بدن خود.
اختلال در وضعیت بدنی: قوز کردن شانه برای پنهان کردن سینه و مشکلات ستون فقرات در بلندمدت.
نقش والدین: حمایت عاطفی والدین و اطمینان دادن به نوجوان که این مشکل قابل حل است، در کاهش عوارض روانی حیاتی است.
۶. سؤالات متداول (FAQ) والدین و نوجوانان
آیا ژنیکوماستی در بلوغ بر رشد یا باروری تأثیر میگذارد؟
خیر. ژنیکوماستی فیزیولوژیک یک تغییر موضعی در بافت سینه است و هیچ تأثیری بر رشد فیزیکی کلی، قوای جنسی یا باروری نوجوان در آینده ندارد.
آیا کاهش وزن و ورزش میتواند ژنیکوماستی واقعی را درمان کند؟
خیر. رژیم و ورزش تنها میتواند بافت چربی را کاهش دهد (لیپوماستی)، اما تأثیری بر بافت غددی سفت ژنیکوماستی واقعی ندارد. اگر توده سفت باقی مانده باشد، جراحی لازم است.
آیا ژنیکوماستی نوجوانان احتمال عود دارد؟
اگر جراحی پس از پایان بلوغ انجام شود و بافت غددی بهطور کامل برداشته شود، احتمال عود بسیار پایین است. عود معمولاً زمانی اتفاق میافتد که نوجوان پس از جراحی، مصرف استروئید یا داروهای محرک را آغاز کند.
اقدام نهایی برای والدین: اگر نوجوان شما بیش از دو سال است که از ژنیکوماستی رنج میبرد و این مسئله کیفیت زندگی او را مختل کرده است، زمان آن رسیده که به یک جراح پلاستیک باتجربه مراجعه کنید. یک معاینه تخصصی و سونوگرافی سینه، بهترین راه برای تعیین اینکه آیا باید صبر کرد یا برای درمان قطعی برنامهریزی نمود، است.
منبع: https://alojarrah.com/
