گردشگری نجومی، که به نام «آسترونومی توریسم/ Astronomical Tourism» نیز شناخته می‌شود، به فعالیت‌هایی اشاره دارد که به منظور مشاهده و مطالعه اجرام آسمانی و پدیده‌های فضایی طراحی شده‌اند. این نوع گردشگری می‌تواند شامل بازدید از رصدخانه‌ها، مشاهده ستاره‌شناسی، تورهای شبانه برای تماشای آسمان، و حتی مشارکت در پروژه‌های علمی مرتبط با نجوم باشد. می‌توان این نوع از گردشگری را این‌گونه نیز تعریف کرد: شناخت و مطالعه ستارگان حین سفر یا سفر با هدف شناخت و مشاهده ستارگان.
طی سال‌های اخیر مطالعات آماتوری ستاره‌شناسی افزایش چشمگیری داشته است. بررسی‌ها نشان می‌دهد نخستین توجهات به گردشگری نجومی در شیلی پدید آمد. علاوه بر شیلی، هم‌اکنون آمریکا، کانادا، نیوزیلند، آفریقای جنوبی، هند، روسیه، سوئد و نروژ از جمله کشورهای فعال در این عرصه هستند. همان‌گونه که انتظار می‌رود گردشگری نجومی به زنجیره‌ای از زیرساخت‌ها مانند رصدخانه، کمپ‌های اختصاصی مناطق تاریک و هتل‌های مختص این موضوع در مناطق جغرافیایی نزدیک به محل وقوع رخدادهای مرتبط با گردشگری نجومی نیاز دارد. بدیهی است که این امکانات گردش سرمایه و فرصت‌های شغلی متناسب با خود را پدید می‌آورند.
در ایران، دوستداران تاریخ ایران، باستان‌شناسان و دانشجویان دیگر رشته‌های مرتبط، به همراه کوهنوردان و بیابانگردان با اشتیاق و کنجکاوی به دوستداران ستاره‌شناسی در کویرهای ایران می‌پیوندند و اغلب بر فراز بام آتشکده‌ها، خانه‌های روستایی و بناهای تاریخی دوردست و در عمق تاریکی شب به رصد ستارگان مشغول می‌شوند. موقعیت مناسب اقلیمی ایران و گستره‌ی وسیع بیابان‌ها و کویرهای کشور ما فرصت بی‌بدیلی در این عرصه پدید آورده است.
علاقمندی به نجوم در ایران به دوران باستان برمی‌گردد و در طول تاریخ نقش مهمی در فرهنگ و علم ایرانیان داشته است. در اینجا به برخی از نقاط کلیدی در تاریخ نجوم در ایران اشاره می‌کنم:
دوران باستان
دوران هخامنشیان و اشکانیان
دوران اسلامی
رصدخانه‌ها و کارهای علمی
دوران قاجار و معاصر
نقش فرهنگی و هنری
ایران در طول تاریخ نجوم، منجمان و دانشمندان برجسته‌ای داشته است که تأثیرات عمیق و قابل توجهی بر علم نجوم و اخترشناسی گذاشته‌اند. نام‌هایی آشنا که به یادآوری برخی از آن‌ها بسنده می‌کنم: خوارزمی، ابن سینا، خواجه نصیر طوسی، ابو ریحان بیرونی، علی ابن عیسی ریغانی، محمود قاسم یزدی، سیف‌الدین ابوالعباس شکراللهی.
تجهیزات رصد برای مشاهده اجرام آسمانی و پدیده‌های نجومی می‌توانند از ابزارهای ساده تا پیچیده و پیشرفته متغیر باشند. بسته به نوع رصد و سطح تجربه شما، می‌توانید از تجهیزات زیر استفاده کنید:
دوربین دوچشمی (بین‌سکوپ)
دوربین‌های دوچشمی با بزرگ‌نمایی‌های مختلف (معمولاً بین 7x35 تا 20x80) برای مشاهده ستاره‌ها، ماه، و برخی از اجرام آسمانی مانند خوشه‌های ستاره‌ای و سحابی‌ها مناسب هستند.
تلسکوپ‌های آماتوری
انواع:تلسکوپ‌های شکستی (Refractor): استفاده از عدسی برای تمرکز نور. مناسب برای مشاهده سیارات و ماه.
تلسکوپ‌های بازتابی (Reflector): استفاده از آینه برای جمع‌آوری و تمرکز نور. مناسب برای مشاهده اجرام کم‌نور و کهکشان‌ها.
تلسکوپ‌های کاتادیوپتریک (Catadioptric): ترکیبی از عدسی و آینه. این تلسکوپ‌ها عموماً به دلیل طراحی خاص‌شان، وضوح بالا و جبران برخی از عیوب اپتیکی به کار می‌روند.
تلسکوپ‌های آماتوری با قطر آینه یا عدسی‌های مختلف و امکانات تنظیم و بزرگ‌نمایی متفاوت عرضه می‌شوند. انتخاب مناسب بستگی به هدف رصد و بودجه شما دارد.
فیلترهای نجومی
انواع:فیلترهای رنگی: برای مشاهده جزئیات خاص سیارات و ماه.
فیلترهای ماندارین: برای کاهش نور ماه و افزایش کنتراست.
فیلترهای هیدروژن آلفا: برای مشاهده سحابی‌ها و لکه‌های خورشیدی.
این فیلترها می‌توانند به بهبود کیفیت مشاهده و کاهش اثرات منفی نور و آلودگی کمک کنند.
اپلیکیشن‌های رصد نجومی
اپلیکیشن‌های مختلفی وجود دارند که به شما در شناسایی اجرام آسمانی، برنامه‌ریزی برای رصد، و دریافت اطلاعات دقیق در مورد موقعیت و زمان پدیده‌های نجومی کمک می‌کنند. برخی از اپلیکیشن‌های معروف شامل Star Walk، Stellarium و SkySafari هستند.
دفترچه یادداشت نجومی و نقشه‌های آسمانی
دفترچه‌ای برای ثبت مشاهدات و نقشه‌های آسمانی برای شناسایی ستاره‌ها، صورت‌های فلکی و دیگر اجرام آسمانی.
چادر و وسایل راحتی
برای رصد طولانی‌مدت در فضای باز، داشتن چادر و وسایل راحتی مانند پتو، صندلی‌های راحتی، و نورهای ملایم می‌تواند تجربه رصد را راحت‌تر کند.
دوربین‌های عکاسی و تجهیزات عکاسی نجومی
دوربین‌های دیجیتال و DSLR با امکانات شاتر طولانی و تجهیزات مانند سه‌پایه‌های محکم می‌توانند برای عکاسی از آسمان شب، اجرام آسمانی و پدیده‌های نجومی مفید باشند.
راهنمای رصد و کتاب‌های نجومی
کتاب‌های راهنما و منابع آموزشی می‌توانند به شما در درک بهتر اجرام آسمانی و تکنیک‌های رصد کمک کنند.
لامپ‌های کم‌نور و چراغ‌های قرمز
برای حفظ تاریکی شب و جلوگیری از آسیب به دید شبانه، استفاده از چراغ‌های کم‌نور با نور قرمز مفید است.
انتخاب تجهیزات مناسب بستگی به هدف رصد شما، سطح تجربه، و بودجه‌تان دارد. برای مبتدیان، شروع با دوربین دوچشمی و تلسکوپ‌های ساده می‌تواند راهی مناسب باشد.
در ایران، گردشگری نجومی هنوز در حال توسعه است، اما به ویژه در مناطقی که آسمان شب روشن و کم‌نور است، مانند کویرها و مناطق دورافتاده، این فعالیت‌ها به طور فزاینده‌ای محبوب شده‌اند. برخی از فعالیت‌ها و مکان‌های مرتبط با گردشگری نجومی در ایران شامل:
بهترین زمان برای رصد اجرام آسمانی به نوع اجرام و پدیده‌های مورد نظر بستگی دارد. در کل، عوامل مختلفی باید مدنظر قرار گیرد تا تجربه رصدی بهینه‌تری داشته باشید:
رصد ستاره‌ها و کهکشان‌ها
رصد سیارات
رصد ماه
رصد شهاب‌باران‌ها
رصد کسوف و خسوف
آسمان‌های شب و شرایط جوی
به طور کلی، برای برنامه‌ریزی دقیق‌تر در مورد رصد، استفاده از اپلیکیشن‌ها و وب‌سایت‌های نجومی می‌تواند اطلاعات دقیق در مورد زمان و موقعیت اجرام آسمانی ارائه دهد.
بهترین مکان‌ها برای رصد ستارگان در ایران:
ایران با داشتن تنوع جغرافیایی، مناطق کوهستانی/کویری وسیع و آسمان‌های نسبتاً صاف و تاریک در برخی نقاط، مکان‌های مناسبی برای رصد اجرام آسمانی و فعالیت‌های مرتبط با نجوم دارد. در زیر به برخی از بهترین مکان‌های رصد در ایران اشاره می‌کنم:
مناطق کویری: مرنجاب، سمنان، لوت، یزد، ریگ زرین، آران و بیگدل، خارتوران و غیره.
مناطق کوهستانی: البرز، زاگرس و خراسان.
دریاچه‌ی ارومیه و رصدخانه‌های نجومی را هم نباید از قلم انداخت.
سخن پایانی:
به عنوان یک گردشگر نجومی که علاقمند به واکاویِ معمای آسمان و هم‌نشینی با ستاره‌ها هستم، اگر بخوام از تجربه و زیست شخصی خودم طی سفرهای نجومی بگم قبل از هر چیز باید بگم به نظر من تجربه‌‌ی حداقل یک بار رصد، برای تمام افراد ضروریه چون باعث می‌شه به درک بهتری از مقیاس عجیب جهانی که درونش زندگی می‌کنیم، برسیم و همچنین اندازه‌ی کوچک بودن خودمون و مشغله‌های ذهنی و روزمره‌ای که ذره‌ای در روندِ جهان تغییر ایجاد نمی‌کنه. دریچه‌ای از معرفت، معنویت و انرژی بیکران پیش چشم تماشاگرانِ شب باز می‌شه که چاره‌ای به غیر از تفکر باقی نمی‌مونه؛ و آرامشی بی بدیل که ما شهرنشینانِ دچار اضطراب و عجله، عمیقا احتیاج داریم. و در آخر، چیزهایی که این تجربه رو زیباتر می‌کنه معاشرت با آدم‌هاست_که به دنبال جوابی برای سوال‌هاشون در باب آفرینش می‌گردن_ و هم‌زیستی با طبیعت و تماشای طلوع تازه.
رزیتا افراز_شهریور 1403
منابع:
https://civilica.com/doc/603239/certificate/print/
https://tms.atu.ac.ir/article_1909.html
