تحلیل عوامل مؤثر بر حوادث شغلی و کارآمدی سیستم مدیریت ایمنی، بهداشت و محیط‌زیست (HSE) در صنایع‌‌

‌

‌‌چکیده‌‌

حوادث شغلی یکی از مهم‌ترین چالش‌های ایمنی در محیط‌های صنعتی محسوب می‌شود و سالانه منجر به خسارات جانی، اقتصادی و زیست‌محیطی قابل توجهی می‌گردد. در دهه‌های اخیر، پیاده‌سازی سیستم مدیریت ایمنی، بهداشت و محیط‌زیست (HSE-MS) و استانداردهای نوینی همچون ISO 45001 و ISO 14001 نقش مهمی در کاهش ریسک‌های محیط کار داشته‌اند. این مقاله با تمرکز بر تحلیل ریشه‌ای حوادث (RCA)، مدل‌های پیشرفته ارزیابی ریسک نظیر FMEA، HAZOP، JSA و تأثیر فرهنگ سازمانی بر رفتارهای ایمن، به بررسی جامع راهکارهای علمی برای کاهش حوادث شغلی می‌پردازد. نتایج نشان می‌دهد که ترکیب مدیریت ریسک، سیستم‌های پیشگیرانه، آموزش هدفمند و نظارت مستمر، اثربخشی قابل ملاحظه‌ای در کنترل حوادث دارد.

‌‌

‌‌۱. مقدمه‌‌

گسترش فعالیت‌های صنعتی و افزایش پیچیدگی عملیات در صنایع نفت و گاز، ساخت‌وساز، معدن و تولیدی، ضرورت به‌کارگیری سیستم‌های جامع مدیریت ایمنی را دوچندان کرده است. گزارش‌های سازمان بین‌المللی کار (ILO) نشان می‌دهد سالانه بیش از ۲.۸ میلیون مرگ‌ومیر و ۳۷۴ میلیون حادثه غیرمرگبار در محیط‌های کاری رخ می‌دهد. این آمار اهمیت استقرار HSE-MS را در کنترل ریسک‌ها و ارتقای تاب‌آوری سازمان‌ها نشان می‌دهد.

‌‌

‌‌۲. مبانی نظری و پیشینه تحقیق‌‌

۲.۱ سیستم مدیریت HSE

سیستم HSE مجموعه‌ای از فرآیندهای استاندارد برای شناسایی خطرات، کنترل ریسک، مدیریت تغییرات، واکنش اضطراری، نظارت و بهبود مستمر است. مدل‌های معتبری مانند HSE-MS Shell، OGP و ISO 45001 چارچوب‌های جهانی مدیریت ایمنی هستند.

‌‌

۲.۲ مدل‌های تحلیل و پیشگیری از حوادث

مدل دومینوی هاینتس: بررسی زنجیره عوامل انسانی و فنی

مدل سوئیس‌چیز ریزن: تحلیل شکست لایه‌های دفاعی

مدل Tripod Beta: تمرکز بر ریشه‌های سازمانی حوادث

‌‌

‌‌۳. عوامل مؤثر بر بروز حوادث شغلی‌‌

۳.۱ عوامل انسانی

کمبود آموزش و فقدان شایستگی

خطای انسانی ناشی از خستگی و استرس

رفتارهای ناایمن و ضعف فرهنگ ایمنی

‌‌

۳.۲ عوامل فنی و تجهیزاتی

خرابی تجهیزات به دلیل ضعف PM

اشکالات طراحی و ارگونومی

نقص در سیستم‌های پایش

‌‌

۳.۳ عوامل مدیریتی و سازمانی

ضعف مدیریت ریسک

عدم اجرای MOC

نبود پایش کافی KPI و KRI

‌‌

‌‌۴. نقش سیستم HSE در کاهش حوادث‌‌

۴.۱ شناسایی خطر و ارزیابی ریسک

استفاده از JSA، FMEA، HAZOP به کاهش ریسک کمک می‌کند.

‌‌

۴.۲ مدیریت تغییر (MOC)

هر تغییر باید پیش از اجرا ارزیابی شود.

‌‌

۴.۳ توسعه فرهنگ ایمنی

با رهبری ایمنی، مشارکت کارکنان و گزارش Near Miss محقق می‌شود.

‌‌

۴.۴ مدیریت شرایط اضطراری

شامل مانور، آموزش و تحلیل سناریوهاست.

‌‌

‌‌۵. راهکارهای تخصصی کاهش حوادث شغلی‌‌

استقرار ISO 45001

اجرای BBS

استفاده از داشبورد دیجیتال HSE

تحلیل شاخص‌های LTIF، TRIR، MTBF

ارگونومی صنعتی

فناوری‌های IoT، سنسور گاز و پهپادها

‌‌

‌‌چکیده انگلیسی (English Abstract)

This paper analyzes key factors contributing to occupational accidents and evaluates the effectiveness of HSE Management Systems in reducing risks through advanced risk assessment methods such as HAZOP, JSA, and FMEA. The study emphasizes safety culture, leadership, and data-driven risk control.

‌‌

‌‌۶. نتیجه‌گیری

مطالعات نشان می‌دهد بیش از ۸۵٪ حوادث ناشی از ترکیبی از عوامل انسانی، مدیریتی و فنی است. استقرار سیستم مدیریت HSE همراه با آموزش و فرهنگ ایمنی قوی می‌تواند نقش مهمی در کاهش حوادث ایفا کند.

‌‌

‌‌منابع

۱. ISO 45001

۲. ILO Reports

۳. CCPS Guidelines

۴. Shell HSE-MS

۵. OGP Guidelines