ایران خودرو (با نام تجاری آیکو، IKCO) یک شرکت خودروسازی ایرانی است که دفتر مرکزی آن در تهران قرار دارد و در مرداد ۱۳۴۱ دو برادر به‌نام‌های احمد و محمود خیامی آن را بنیان نهادند. این شرکت نخست ایران ناسیونال نام داشت و نخستین گروه تولیدات آن، گونه‌ای اتوبوس بود. در سال ۴۵، با قراردادی با شرکت روتس ، ایران ناسیونال برنامه‌ریزی تولید پیکان را انجام داد و از ۲۴ اردیبهشت ۱۳۴۶ کارخانهٔ ویژهٔ آن گشایش یافت و ساخت انبوه آن کلید خورد. از سال ۱۳۴۶ تا ۱۳۵۷ پیکان در مدل‌های کار، لوکس، جوانان، استیشن و وانت ساخته شد.
انواع کامیون، اتوبوس، مینی‌بوس و آمبولانس نیز در این سال‌ها با همکاری دایملربنز در این شرکت تولید می‌شد. در سال ۱۳۵۲، شرکت هدف‌گذاری کرد که به خودکفایی برسد و محصولاتی تمام ایرانی به فروش برساند. در این راستا، چندین کارخانه و شرکت تامین‌کننده در سراسر ایران تأسیس شد. شرکت در سال ۱۳۵۶ دارای قصد جدی برای تولید جایگزین پیکان بود که با وقوع انقلاب ۱۳۵۷ و جنگ ایران و عراق، پروژه برهم زده‌شد و پس از جنگ، این شرکت با پژو فرانسه و شریک‌های خارجی برای تولید خودروهای تازه در ایران به توافق رسید.
در دههٔ ۱۳۶۰، این شرکت با توجه به آشفتگی اقتصادی ایران، تا نزدیکی تعطیلی کامل پیش رفت که با اعلام آمادگی پژو برای همکاری، ایران خودرو دچار تحولی بزرگ شد. پژو به شریک ایران خودرو در ایران تبدیل شد و محصولات این شرکت را در شمار بسیار بالا در ایران به فروش رساند. پژو ۴۰۵، ۲۰۶، ۲۰۷ و پارس توانستند بخش بزرگی از بازار ایران را در اختیار بگیرند که سود قابل‌توجهی برای شرکت فرانسوی داشت. ایران خودرو با رنو، دیگر شرکت خودروسازی فرانسوی نیز همکاری کرد و ال۹۰، از محصولات ارزان‌قیمت این شرکت را به شکلی موفق در بازار ایران به فروش رساند.
بسیاری از کارشناسان ایرانی باور دارند که با نبود مدیریت درست، ایران خودرو از شرکتی خودکفا به یک ابزار فروش برای شرکت‌های خارجی تبدیل شده‌است. با این وجود، این شرکت دو خودروی کاملاً اختصاصی سمند (۲۰۰۲) و دنا (۲۰۱۵) را تولید کرده‌است. سمند محصول سال ۲۰۰۲، نخستین خودروی ملی ایران نامیده شد.
شرکت ایران ناسیونال (نام اصلی شرکت ایران خودرو) که توسط برادران خیامی در سال 1341 تأسیس شد، با مونتاژ LP یا اتوبوس 321 با قطعات آن توسط آلمان، فعالیت خود را آغاز کرد. برای پاسخگویی به تقاضای جامعه ایران برای یک خودروی مناسب، بنیانگذاران این شرکت مذاکراتی را با خودروساز بریتانیایی تالبوت برای دریافت گواهی تولید صرفاً مونتاژ هانتر هیلمن بدون هیچ گونه بومی سازی انجام دادند. همکاری با کارخانه انگلیسی منجر به تولید مدل های مختلف هانتر هیلمن یا پیکان در سال 1967 شد. پیکان در مدل های پایه، لوکس، اسپرت، استیشن و پیکان مونتاژ شد. ایران ناسیونال علاوه بر پیکان، خودروهای سنگین نیز تولید و مونتاژ می کرد.
در سال 1370 با پایان یافتن جنگ تحمیلی علیه ایران و همزمان با اجرای سیاست های بازسازی صنعتی، شرکت ایران خودرو (یککو) اقدام به تولید قطعات خودرو و ست های فنی پیکان کرد. به همین منظور گروه های مهندسی ویژه ای توسط این شرکت برای حمایت از قطعه سازان راه اندازی شد. تولید با قطعات ساده خودرو شروع شد و به سمت قطعات پیچیده تر حرکت کرد.
این خودروساز در سال 1375 با تغییراتی که در مدیریت عالی و هیئت مدیره IKCO ایجاد شد، هدف جدیدی را برای تولید خودروی جدید بر اساس ظرفیت های موجود در داخل کشور تعیین کرد. برای این منظور، این شرکت استراتژی جدیدی را برای طراحی داخلی و توسعه قطعات داخلی و خارجی خودرو آغاز کرد. این امر در نهایت منجر به تولید «سمند» به عنوان اولین خودروی ملی با کسب حقوق معنوی آن شد. ناگفته نماند که این شرکت هنوز به طور نسبی به قطعات خودرو و مشاوره شرکت های خارجی متکی است.
با توجه به پیشرفت های صورت گرفته در استراتژی تولید خودروی ملی، ایران خودرو گام بلند دیگری در طراحی و توسعه قطعات خودرو و مجموعه های فنی زیرسیستم های پیچیده تر برداشت. این شرکت به دلیل عدم اعتماد به تامین کنندگان خارجی و تلاش همه جانبه برای دستیابی به ظرفیت های لازم برای تولید انواع خودروهای ملی توانسته است به خودکفایی دست یابد.
نیاز به طراحی داخلی موتور ملی با آغاز پروژه طراحی خودرو ملی کیک احساس شد. این نیاز در نهایت برآورده شد و با مشاوره با FEV آلمان به تولید یک موتور داخلی منجر شد که EF7 نام داشت، موتور جدید سرآغاز یک خودکفایی بزرگ در عرصه تولید ملی است. این دستگاه مجهز به فناوری های پیشرفته در زمینه موتور است که شامل مصرف بنزین و دوسوخت (CNG و LPG) است.
در نهایت، آیکو با تکیه بر ظرفیت‌های تولید داخلی خود، موفق به تدوین طرح‌های جدیدی برای طراحی و تولید پلتفرم ملی پاسخگوی تمامی نیازهای صنعت خودروسازی ایران از موتور گرفته تا گیربکس دستی و اتوماتیک، خودروهای هیبریدی و برقی شده است.
جدول زیر خودروهایی را نشان می دهد که به صورت ویژه توسط ایران خودرو طراحی و ساخته شده اند:
پیکان1344وانت بار1348پیکان دولوکس1358سمند1379سمند ال ایکس1394سریر1386سورن1385رانا1390سمند پلاس1398آریسون1393دنا1393دنا پلاس1395دنا پلاس توربو1396سورن پلاس1397رانا پلاس1397تارا1398ریرا1400نام خودرو
تاریخ عرضه
ایکاپ یک شرکت سرمایه گذاری مشترک بین ایران خودرو و استلانتیس است که مقر آن در تهران است و در سال 1395 تاسیس شده است. برخی از مدل های پژو را تولید می کند و مدل های دیگر را در CBU برای بازار ایران وارد می کند.
ایران خودرو همواره مهم‌ترین شریک گروه پی‌اس‌ای در خاورمیانه بوده اما به باور کارشناسان یکی از دلایل عدم موفقیت سرمایه‌گذاری‌های مشترک ایران‌خودرو، علاوه‌بر تیراژ تولید کم، درصد اندک ساخت داخل در قراردادهای پلتفرم‌های خارجی تولید این شرکت است؛ بدین صورت که درصد داخلی‌سازی قطعات پلتفرم‌های پژو در سال‌های نخست تولید، بنابر قرارداد، در حدود ۳۰٪ بوده و رسیدن این پلتفرم‌ها به ساخت داخل بالای ۹۰٪ گاهی بیش از ۱۵سال زمان برده که سبب عقب‌ماندگی ایران‌خودرو و قطعه‌سازان ایران از خودروسازی روز جهان و بالطبع عدم توانایی آنان در رقابت با خودروسازان خارجی شده‌است.
به عنوان نخستین تولیدکننده خودرو در ایران، این شرکت تا به حال نتوانسته موفقیت چشمگیری در بازارهای خارج از ایران کسب کند. سرمایه‌گذاری‌های متعدد شکست‌خورده این شرکت در کشورهای گوناگون جهت احداث واحدهای تولید خودرو طی سال‌های گذشته یکی پس از دیگری سندی بر سیاسی‌کاری و نبود برنامه‌ای مدون، علمی و عملی در صادرات شعاری این شرکت است. عمده دلیل شکست این پروژه‌ها را می‌توان در حمایت‌های غیراصولی دولت و ناکارآمدی این شرکت در بازار داخلی جستجو کرد. شرکت‌های بزرگ خودروسازی سایپا و ایران خودرو به لطف حمایت‌های بی‌دریغ دولت‌های پس از انقلاب از این شرکت‌ها و تضییع حقوق مصرف‌کنندگان داخلی امکان ادامه حیات یافته‌اند. رقابت در بازارهای جهانی نیازمند مقدمات و توانایی‌هایی است که تولیدکنندگان داخلی از آن‌ها بی‌بهره‌اند.
روند دامپینگ مستمر ایران خودرو به عنوان بزرگترین شرکت سازنده و صادرکننده خودرو در ایران برای حفظ جایگاه ظاهری در صادرات حاصلی جز افزایش هزینه‌های سرمایه‌گذاری و در نتیجه افزایش قیمت و افت کیفیت بیشتر محصولات عرضه شده در بازار داخلی نداشته. حتی کمترین کارکرد صادرات و سرمایه‌گذاری خارجی، که به‌یادسپاری برند و نشان تجاری شرکت تولیدکننده خودرو در خاطر مردمان کشور هدف است، در بسیاری از بازارهای صادراتی ایران خودرو و سایپا وجود نداشته‌است؛ به‌گونه‌ای که خودروهای ایران خودرو و سایپا در بسیاری از کشورها با برندها و نشان‌های تجاری دیگری عرضه می‌گردند.
ایران خودرو پس از ناکارآمدی در بازار و البته انتقادات بسیار در زمینه امنیت بسیار پایین خودروها، اقدام به افزایش جزئی ایمنی در خودروها نمود. این افزایش باعث شد تا ستاره‌های کیفی برخی خودروها، ۱ رتبه افزایش داشته باشد که البته این افزایش کیفیت کماکان محل شک و تردید است و دستمایه انتقادات شبکه‌های خبری شده‌است.
