مفاهیم مرتبط با رفتار سازمانی(13)
رفتار شهروندی سازمانی[1]
(زمان مطالعه 5 دقیقه)
مقدمه
رفتار شهروندی سازمانی مفهومی است که از اوایل دهه 1980 میلادی مورد توجه پژوهشگران حوزه مدیریت و رفتار سازمانی قرار گرفته است. این مفهوم به رفتارهایی اشاره دارد که کارکنان فراتر از وظایف رسمی و شرح شغل خود در سازمان انجام می‌دهند و به بهبود عملکرد سازمانی کمک می‌کنند. رفتار شهروندی سازمانی، رفتارهای اختیاری است که با انگیزه‌های درونی و تمایل به همکاری و کمک به دیگران انجام می‌شود و نه با انگیزه پاداش‌های خارجی یا رسمی. در این نوشتار به بررسی تعریف، ابعاد، عوامل مؤثر، محاسن و راهکارهای ارتقاء رفتار شهروندی سازمانی پرداخته می‌شود.
رفتار شهروندی سازمانی
رفتار شهروندی سازمانی به مجموعه‌ای از رفتارهای فردی و اختیاری اطلاق می‌شود که مستقیماً به وظایف شغلی مربوط نیستند اما باعث افزایش کارایی و اثربخشی سازمان می‌شوند. این رفتارها شامل کمک به همکاران، قبول مسئولیت‌های اضافی، رعایت قوانین و مقررات سازمان، و ارائه پیشنهادهای سازنده برای بهبود فرآیندها و روش‌ها است.
ابعاد رفتار شهروندی سازمانی
1. نوع‌دوستی[2]:
این بعد به رفتارهایی اشاره دارد که فرد به طور داوطلبانه به دیگران کمک می‌کند تا مشکلات و وظایف خود را بهتر انجام دهند. نوع‌دوستی می‌تواند شامل کمک به همکاران جدید، ارائه راهنمایی و مشاوره به دیگران، و حمایت از همکاران در شرایط سخت باشد.
2. وجدان کاری[3]:
این بعد به رفتارهایی اشاره دارد که فراتر از حداقل الزامات شغلی انجام می‌شود. افراد با وجدان کاری بالا معمولاً دقت و توجه بیشتری به جزئیات دارند، به موقع به محل کار می‌آیند، و در انجام وظایف خود بسیار مسئولیت‌پذیر هستند.
3. جوانمردی [4]:
جوانمردی به رفتارهایی اطلاق می‌شود که فرد در مواجهه با مشکلات و موانع، واکنش‌های منفی نشان نمی‌دهد و همواره نگرش مثبتی را حفظ می‌کند. این افراد از شکایت و انتقاد بی‌مورد خودداری می‌کنند و در برابر مشکلات، رویکردی سازنده دارند.
4 . احترام و تکریم [5]:
احترام و تکریم شامل رفتارهایی است که نشان‌دهنده احترام به همکاران و رعایت ادب و نزاکت در تعاملات روزمره است. این رفتارها باعث ایجاد محیطی دوستانه و مثبت در سازمان می‌شود.
5. مسئولیت اجتماعی [6]:
این بعد به رفتارهایی اشاره دارد که فرد نسبت به مسائل و مشکلات سازمان حساسیت نشان می‌دهد و در فعالیت‌ها و تصمیم‌گیری‌های سازمانی به طور فعال مشارکت می‌کند. افراد با مسئولیت اجتماعی بالا، به حفظ و ارتقاء فرهنگ سازمانی و بهبود مستمر فرآیندها اهمیت می‌دهند.
عوامل مؤثر در بروز رفتار شهروندی سازمانی
1. عوامل فردی:
ویژگی‌های شخصیتی مانند نوع‌دوستی، وجدان کاری و ثبات هیجانی از مهم‌ترین عوامل فردی هستند. افراد با ویژگی‌های شخصیتی مثبت تمایل بیشتری به نشان دادن رفتارهای شهروندی سازمانی دارند. همچنین، انگیزه‌های درونی و احساس تعلق به سازمان نیز تأثیرگذارند.
2. عوامل سازمانی:
فرهنگ سازمانی، رهبری و شیوه‌های مدیریتی نقش مهمی در بروز این رفتار دارند. سازمان‌هایی که فرهنگی حمایتگر و تشویقی دارند و مدیرانی که به عنوان الگوهای رفتاری مثبت عمل می‌کنند، احتمال بروز رفتارهای شهروندی سازمانی را افزایش می‌دهند. پاداش‌ها و فرآیندهای مدیریت و ارزیابی عملکرد نیز می‌توانند این گونه رفتارها را تقویت کنند.
3. عوامل شغلی:
ویژگی‌های شغلی مانند تنوع شغلی، استقلال کاری و فرصت‌های یادگیری و رشد حرفه‌ای نیز بر رفتار شهروندی سازمانی تأثیرگذارند. کارکنانی که احساس می‌کنند شغلشان به آن‌ها امکان رشد و توسعه می‌دهد و ارزش‌های سازمانی را می‌پذیرند، بیشتر تمایل به نشان دادن این رفتار دارند.
محاسن رفتار شهروندی سازمانی
1. افزایش بهره‌وری:
این رفتار باعث افزایش بهره‌وری سازمانی می‌شود، زیرا کارکنان با همکاری و کمک به یکدیگر می‌توانند وظایف خود را با کارایی بیشتری انجام دهند و زمان و منابع سازمانی را بهینه کنند.
2. بهبود روحیه و رضایت شغلی:
رفتارهای شهروندی سازمانی موجب ایجاد محیط کاری مثبت و حمایتگر می‌شود که در نتیجه، رضایت شغلی و روحیه کارکنان افزایش می‌یابد. این امر می‌تواند به کاهش استرس و فرسودگی شغلی کمک کند.
3. ارتقاء کیفیت خدمات:
کارکنانی که رفتارهای شهروندی سازمانی را از خود نشان می‌دهند، معمولاً به بهبود کیفیت خدمات و محصولات سازمان توجه بیشتری دارند. این موضوع می‌تواند منجر به افزایش رضایت مشتریان و بهبود اعتبار سازمان شود.
4. تقویت فرهنگ سازمانی:
رفتارهای شهروندی سازمانی به ایجاد و تقویت فرهنگ سازمانی مثبت کمک می‌کند. فرهنگی که در آن همکاری، احترام و مسئولیت‌پذیری ارزش‌های اصلی هستند، می‌تواند به جذب و نگهداشت نیروی انسانی باکیفیت منجر شود.
5. کاهش تعارضات و بهبود روابط کاری:
موجب کاهش تعارضات و بهبود روابط کاری بین کارکنان می‌شود. این رفتارها باعث ایجاد محیط کاری همبسته و همکاری‌کننده می‌شود که در آن اختلافات به سرعت و با رویکردی سازنده حل می‌شود.
راهکارهای ارتقاء رفتار شهروندی سازمانی
1. ایجاد فرهنگ سازمانی مناسب:
سازمان‌ها باید فرهنگی را ایجاد کنند که در آن رفتارهای شهروندی سازمانی مورد تشویق و تقدیر قرار گیرند. ارزش‌های سازمانی باید بر همکاری، احترام، و مسئولیت‌پذیری تأکید داشته باشند.
2. آموزش و توسعه کارکنان:
برنامه‌های آموزشی و توسعه‌ای می‌توانند به افزایش آگاهی کارکنان نسبت به اهمیت رفتارهای شهروندی سازمانی کمک کنند. این برنامه‌ها می‌توانند شامل کارگاه‌ها، دوره‌های آموزشی، و جلسات هم‌اندیشی باشند.
3. تشویق و پاداش:
سازمان‌ها می‌توانند سیستم‌های تشویق و پاداشی را طراحی کنند که رفتارهای شهروندی سازمانی را شناسایی و تقدیر کنند. این پاداش‌ها می‌توانند مادی یا غیرمادی باشند، مانند تقدیرنامه‌ها، جوایز، و فرصت‌های ارتقاء شغلی.
4. مدیریت بر مبنای نمونه‌برداری:
مدیران باید به عنوان الگوهای رفتاری برای کارکنان عمل کنند. رفتارهای شهروندی مدیران می‌تواند الهام‌بخش کارکنان باشد و آن‌ها را به نشان دادن رفتارهای مشابه ترغیب کند.
5. بهره جویی از خدمات کوچینگ:
کوچینگ می‌تواند به عنوان یک ابزار مؤثر برای تقویت رفتارهای شهروندی سازمانی عمل کند. کوچ‌ها با ارائه بازخورد سازنده، تشویق به همکاری و ایجاد انگیزه در کارکنان، می‌توانند رفتارهای OCBرا تقویت کنند. از سوی دیگر، کارکنانی که رفتارهای شهروندی سازمانی را از خود نشان می‌دهند، معمولاً پذیرای کوچینگ هستند و از آن بهره‌برداری بیشتری می‌کنند.
نتیجه‌گیری
رفتار شهروندی سازمانی به عنوان یکی از مفاهیم کلیدی در مدیریت و رفتار سازمانی، نقش مهمی در بهبود عملکرد سازمانی و رفاه کارکنان ایفا می‌کند. این رفتارها که شامل نوع‌دوستی، وجدان کاری، جوانمردی، احترام و تکریم، و مسئولیت اجتماعی هستند، می‌توانند به ایجاد محیط کاری مثبت و بهره‌ور منجر شوند. سازمان‌ها با ایجاد فرهنگ مناسب، آموزش و توسعه کارکنان، و تشویق و پاداش و بهرهجویی از خدمات کوچینگ می‌توانند رفتارهای شهروندی سازمانی را ارتقاء دهند و از مزایای آن بهره‌مند شوند.
نگارنده: سیدرضا پورغفاری
دکتری- مدیریت(رفتار سازمانی)
📷کوچ عملکرد(فردی/ سازمانی)
https://eitaa.com/Performancecoach
https://www.linkedin.com/in/seyedreza-pourghafari/
[1] Organizational Citizenship Behavior – (OCB)
[2] Altruism
[3] Conscientiousness
[4] Sportsmanship
[5] Courtesy
[6] Civic Virtue
