هوش تجاری (Business Intelligence)، یا به اختصار BI یک فرآیند تکنولوژی محور برای تحلیل داده هاست. این فرآیند در نهایت به مدیران، صاحبان کسب و کار و تمام تصمیم گیرنده‌های اساسی یک کسب و کار، اطلاعاتی عملی می‌دهد. ابزارهای BI برای آنالیز و تحلیل داده‌ها به صورت‌های مختلفی ارائه می‌شود؛ مثلا گزارش، داشبورد، چارت، نقشه، گراف و تمام ابزارهایی که بتوانند اطلاعات و داده‌های خام را در قالب‌های بصری و قابل استفاده به نمایش درآورند.
در حقیقت هوش تجاری به شما به عنوان یک مدیر کمک می‌کند، بفهمید که چه عواملی در موفقیت یا شکست پروژه‌هایتان موثر است. همین باعث می‌شود که بتوانید بفهمید چه عواملی سود بیشتر برای شما رقم می‌زنند و چه عواملی سود کمتری برای شما به همراه دارند.
هوش تجاری (BI) طیف گسترده‌ای از ابزار، اپلیکیشن و متدلوژی را شامل می‌شود که به یک سازمان کمک می‌کند که بتواند اطلاعات (Data) را از سیستم داخلی و منابع خارجی شرکت جمع‌آوری کند و آنها را برای تحلیل آماده کند. از مجموع این اطلاعات در نهایت یک گزارش تهیه می‌شود که به مدیر و تصمیم گیرنده نهایی سازمان تحویل داده می‌شود.
«هوش اجتماعی» اصطلاحی جامع و کلی برای شرح فرآیندها و روش‌های جمع‌آوری، ذخیره‌سازی و تحلیل داده‌های عملیاتی کسب و کارها برای بهینه‌سازی عملکرد آن‌هاست. تمام این فرآیندها در کنار هم دیدگاهی جامع برای کسب و کارها ایجاد می‌کنند و این دیدگاه به افراد کمک می‌کند که تصمیم‌های بهتر و عملی‌تری بگیرند. در سال‌های گذشته، هوش تجاری گسترش پیدا کرده و شامل فرآیندها و فعالیت‌های بیشتری می‌شود تا عملکرد سازمان‌ها را بهبود ببخشد.
برخی از این فرآیندها شامل موارد فهرست زیر می‌شوند:
معماری هوش تجاری شامل بیش از یک نرم‌افزار هوش تجاری است. هوش تجاری داده‌ها را به طور معمول در انبار داده‌‌ای که برای کل سازمان ساخته شده ذخیره می‌کند. علاوه بر این، داده‌ها بر اساس خوشه‌های هادوپ یا سایر سیستم‌های بیگ‌دیتا (به‌عنوان انبار داده یا Landing Pads برای داده‌های هوش تجاری و تجزیه و تحلیل؛ به ویژه برای فایل‌های لاگ، داده‌های سنسورها، متن و انواع داده‌های دیگر ساختار‌نیافته یا نیمه‌ساختاریافته) استفاده می‌شوند.
داده‌های هوش تجاری می‌توانند شامل تاریخچه اطلاعات و داده‌های جمع‌آوری شده به لحظه از سیستم‌ها باشند که این موضوع ابزارهای هوش تجاری را قادر می‌سازد تا از فرآیندهای تصمیم‌گیری استراتژیک و همچنین تصمیم‌های تاکتیکی پشتیبانی کنند.
قبل از استفاده در برنامه‌های هوش تجاری؛ داده‌های خام از منابع مختلفی که استفاده می‌شوند ادغام و مدیریت کیفیت داده‌ها تضمین می‌شود تا اطمینان حاصل شود که تیمهای هوش تجاری و کاربران تجاری در حال تجزیه و تحلیل اطلاعات دقیق و سازگار هستند.
مراحلی که فرآیند هوش تجاری را شامل می‌شود عبارتند از:
در ابتدا ابزارهای هوش تجاری در درجه اول توسط متخصصان BI و IT که داشبورد و گزارش برای کاربران تجاری تولید می‌کردند؛ استفاده می‌شد. اما به لطف توسعه BI سلف سرویس و ابزارهای کشف داده؛ تحلیلگران و مدیران خودشان به طور فزاینده‌ای از سیستم‌های هوش تجاری استفاده می‌کنند؛ محیط‌های هوش تجاری سلف سرویس؛ کاربران تجاری را قادر می‌سازد تا داده‌ها را به تصویر بکشند و داشبوردها را طراحی کنند.
برنامه‌های هوش تجاری اغلب فرم‌های تجزیه و تحلیل پیشرفته مانند داده کاوی، تجزیه و تحلیل پیش‌بینی؛ متن‌کاوی؛ تجزیه و تحلیل آماری و تجزیه و تحلیل کلان داده‌ها را شامل می‌شوند. یک مثال متداول، مدل‌سازی پیش‌بینی است که تجزیه و تحلیل را در سناریوهای مختلف امکان‌پذیر می‌کند. با این وجود در بیشتر موارد پروژه‌های پیشرفته تجزیه و تحلیل توسط تیمهای جداگانه‌ای از دانشمندان داده؛ آمارشناسان؛ مدل‌سازان پیش‌بینی و سایر متخصصان ماهر تجزیه و تحلیل انجام می‌شوند؛ در حالی که تیمهای BI روی کوئری و تجزیه و تحلیل ساده‌تر داده‌های تجاری نظارت می‌کنند.
سیستم هوش تجاری شامل طیف وسیعی از برنامه‌هاست، از جمله تجزیه و تحلیل اطلاعات، ارائه گزارش‌های سازمانی، پردازش آنلاین و… است. این ابزارها بر پایه تکنولوژی (OLAP (On-Line Analytical Processing توسعه داده شده‌اند. از مزیت‌های این فناوری این است که می‌توان انواع داده‌ها را به سیستم وارد کرد. سپس تعیین کرد آنها بر چه اساسی طبقه بندی شده و چگونه نمایش داده شوند.
برای طراحی جداول و نمودارهای مختلف نیز، از ابزار تجسم داده‌ها استفاده می‌شود. همچنین سیستم هوش تجاری یا BI قادر است از فرم‌های پیشرفته مانند فرم‌های داده کاوی، پیش بینی، آمارگیری و… پشتیبانی کند.
ابزار گزارش دهی سیستم هوش تجاری، می‌تواند شامل ابزار SAP Crystal Reports باشد، یا در بسته‌های پیچیده سیستم ERP مانند «SAP R / 3 و Oracle E-Business Suite»، ارائه گزارش انجام شود.
1. از آنجایی که در نهایت اطلاعات باید برای تیم مدیریتی هر سازمان قابل فهم و تفسیر باشند، باید از همان تیم شروع شود. لازم است تیم مدیریتی مشخص کند، که گزارش ها از چه طریق و به چه صورتی در اختیار آنها قرار گیرند. مثلا در قالب متن باشد یا جدول و نمودار؟ اینکه گزارش باید چه مواردی را شامل شود، یا از چه چیزهایی در آن صرف نظر شود، مشخص کننده نوع داده هایی است که باید، سیستم BI به جمع آوری آنها بپردازد.
2. پس از مشخص شدن انتظارات شرکت، باید تیم پیاده سازی BI اقدام به طراحی داشبوردهایی کند که قالب آن در مرحله پیش مشخص شده است. اینکه چطور مدیر مجموعه به گزارش ها دسترسی داشته باشد و … در این مرحله طراحی می شود.
3. مرحله بعدی چگونگی جمع آوری داده ها را شامل می شود. از آنجایی که قرار است، هوش تجاری به پیش‌بینی بپردازد و همچنین ضعف ها را بررسی کند و در نهایت دلایل سود و زیان را بگوید، می بایست همه اطلاعات به درستی در اختیارش قرار گیرند. برای این کار نیاز است تا یک پایگاه یا انباره داده، در شرکت راه اندازی شود و همه بخش ها با آن مرتبط شوند. یعنی داده های همه قسمت ها در یک مکان مشخص و ایمن ذخیره شوند.
در این پایگاه، داده های پیشین و فعلی شرکت به صورت پالایش شده و خام ذخیره می شوند. تا بعدا در اختیار تیم پیاده سازی هوش تجاری قرار گیرند.
4. پس از آنکه داده ها پالایش و ذخیره سازی شد، نوبت به مرحله آزمایشی انجام طرح می رسد. متخصصان هوش تجاری سعی می کنند، تا دقیق ترین فرمول ها و برنامه ها را برای آنالیز اطلاعات استفاده کنند، تا نتیجه مورد انتظار به دست آید. امکان دارد این مرحله آزمایش و خطا چندین بار تکرار شود تا به نتیجه دلخواه و درست برسند.
5. در آخرین مرحله این فرایند، نتایج بررسی ها به همان ترتیبی که در مرحله اول مشخص شده بود، به نمایش در می آیند. این چرخه همواره ادامه دارد و پیوسته اطلاعات به روز را نیز به دیگر داده ها می افزاید و به صورت آنلاین می توان اقدام به دیدن گزارش هوش تجاری کرد.
هوش تجاری را آنالیز یا تجزیه و تحلیل توصیفی نیز می‌نامند، به این دلیل که وضعیت گذشته یا وضعیت فعلی را توصیف می‌کند. مایکل فورمن گرمن، استاد مدیریت عملیات و تصمیم‌گیری در دانشگاه دیتون در اوهایو می‌گوید: «هوش تجاری به شما نمی‌گوید چه باید بکنید، بلکه به شما می‌گوید یک کسب و کار قبلا چگونه بوده است و در حال حاضر چگونه است.»
این تعریف را با تعریف BI یا آنالیز تجاری مقایسه کنید. BI فرایندی است کمک گرفته از تکنولوژی که نرم‌افزار داده‌ها توسط آن مورد تجزیه و تحلیل قرار می‌گیرد تا آنچه را اتفاق می‌افتد پیش‌بینی کند یا تجزیه و تحلیل تجربی در مورد آن انجام دهد. BA یا تجزیه و تحلیل تجاری در بعضی مواقع تجزیه و تحلیل پیشرفته نیز نامیده می‌شود.
وجود BI در یک کسب‌وکار از اهمیت زیادی برخوردار است؛ چرا که می‌تواند رشد چشم‌گیری در شاخص‌های کلیدی آن سازمان ایجاد کند. مهم‌ترین مزایای هوش تجاری به‌صورت زیر است:
