یک نوشته باید مراحلی خاص را طی کند تا یک کتاب شود. همانطور که گفته شد یک اثر یا به سفارش ناشر یا بنا به علاقه و احساس نیاز نویسنده یا مترجم یا گردآورنده و ... نوشته و برای چاپ به ناشر ارائه می شود.
در این مطلب از مطالب آموزشی مجموعه تخصصی خدمات چاپ و بسته بندی لوکس حمزه به بررسی مراحل مختلف در صنعت نشر و چاپ خواهیم پرداخت پس تا اخر این مطلب همراه حمزه باشید.
در صورتی که ناشر در پی انتشار اثرهایی تخصصی یا با هدف هایی خاص باشد، نویسندگانی را دعوت به کار می کند که اهداف و سیاستهای او را دنبال کنند.
نویسندگان آثار خاص نیز معمولاً در پی ناشرانی هستند که آثار آنها منتشر شود. مثلاً کتاب هایی در موضوع علوم پایه فیزیک شیمی زیست شناسی، ریاضی ممکن است به شکل آثار ترجمه شده تألیف یا کمک درس باشند، در هر صورت باید توسط نویسندگان متخصص نوشته شوند و توسط ناشری که در این زمینه ها تخصص و تجربه کافی دارد منتشر گردند.
ناشرانی که اقدام به سفارش کتاب به نویسندگان، کنند سیاست هدف و برنامه ای خاص دارند، بنابراین ناشران طبق برنامه ریزی هدف و سیاست خـود دست به کار نشر می زنند این برنامه ریزی ممکن است مدون یا غیر مدون باشد. در این برنامه هدف روش و چارچوب کارها مشخص شده است.
ناشر هنگام دریافت یک اثر با توجه به پاسخ پرسشهای زیر اثری را رد یا قبول می کند.
· نویسنده چه ویژگیهایی باید داشته باشد؟
· اثر پیشنهادی چه ویژگیهایی باید داشته باشد؟
· حداکثر و حداقل میزان حق تألیف چقدر باید باشد؟ ویراستار آن اثر چگونه انتخاب میشود؟ چه اختیاراتی دارد؟
· در تولید ،کتاب چه شیوه نامه ای دنبال میشود؟
· طراحی کتاب چگونه میتواند باشد؟
· تولید فنی کتاب چگونه باید باشد؟
· کتاب چگونه به فروش برسد (بازاریابی میشود)؟
پاسخ سؤالات فوق و بسیاری از سئوالات دیگر اصول کلی سیاست و برنامه نشر یک ناشر را تعیین می کنند گرچه ممکن است ناشران این اصول را روی کاغذ نیاورند ولی قطعاً آنها از اصولی پیروی می کنند داشتن سیاست و برنامـه مـدون موجب نظام مند بودن کار نشر سهولت در ارزیابی و آگاهی از نقایص کارها می شود.
اگر ناشری سیاستی مدون داشته باشد میتوان در طول سالیان متمادی کار خود را ارزیابی کند و نقص کارهای خود را بیابد. ناشر باید هر مرحله کار خود را ارزیابی کند تا بتواند کیفیت کار بهبود بخشد.
ناشران و پدیدآورندگان به صورت رسمی یا غیر رسمی با یکدیگر آشنا می شوند. برخی از ناشران که از سیاستهای خاصی پیروی می کنند در مجامع ،فرهنگی، علمی پژوهشی یا هنری شرکت میکنند تا پدیدآورندگان مورد نظر خود را برای انتشار آثارشان انتخاب کنند. گاهی نیز پدیدآورندگان در چنین مجامعی شرکت میکنند تا برای انتشار آثارشان ناشر پیدا کنند در کشوری مانند ایران معمولاً روابط و مناسبات ،شخصی نقش عمده در انتشار آثار بازی می کند.
پیشنهاد مطالعه: مزایا و معایب کتاب های الکترونیکی در مقایسه با کتب چاپی کلاسیک
گاهی پدیدآورنده ای رسماً به یک دفتر نشر مراجعه میکند و درباره انتشار اثـر خـود، بـا ناشر به گفتگو میپردازد تا به توافق برسند در صورتی که اثر به سفارش ناشر تهیه شود، ناشر موضوع عنوان و اصول کلی اثر را به مؤلف پیشنهاد می کند از او می خواهد تا چارچوب و سرفصل های آن را تهیه و کار را شروع کند.
پس از توافق ناشر و پدیدآور قراردادی کتبی میان آن دو بسته میشود این قرارداد نوعی موافقت نامه حقوقی میان پدیدآور و ناشر است براساس قرار داد ناشر متعهد می شود که اثر را در مقابل ادای تعهدات مالی نسبت به پدیدآور منتشر کند. نکاتی که در قرارداد قید میگردد عبارتند از:
1. نام و نام خانوادگی پدیدآور و ناشر
2. عنوان اثر
3. ویژگیهای اثر
4. تعهدات مالی طرفین
5. حقوق ناشر نسبت به پدیدآور و برعکس
6. پیش بینی زمان اتمام اثر
7. پیش بینی مسائلی که در صورت بروز اختلاف یا عدم اجرای تعهد از سوی طرفین پیش می آید.
8. مسائل مربوط به تجدید چاپ اثر
پس از عقد قرارداد، پدیدآورنده موظف است تا با توجه به مفاد قرارداد میــان طرفین اثر را در زمان مقرر به ناشر تحویل دهد.
پس از آنکه پدیدآور اثر را به صورت دست نوشته ماشین شده یا دیسکت به ناشر تحویل میدهد ناشر یا همکاران او که در رأس آنها ویراستار قرار دارد اثر را ارزیابی می کنند در مرحله ارزیابی اگر ناشر نظراتی داشته باشد به پدیدآور یادآوری می کند. مؤلف بر اساس نظرات ناشر اثر را اصلاح میکند و در اختیار ویراستار می گذارد اصلاحات کلی و جزئی لازم را اعمال می کند.
به قوانینی را که هر مؤسسه انتشاراتی برای حروف چینی، اندازه حروف رســم الخط فارسی علائم نشانه گذاری و مانند آنها وضع کند تا آثار خود را مطابق با آن قوانین منتشر نماید، شیوه نامه می گویند.
هر ناشر معمولاً شیوه نامه ای دارد. در صورتی که ناشری شیوه نامه نداشته باشد، ویراستار براساس قوانین و مقررات رایج در ویرایش کار می کند. حیطه کار ویراستاران متفاوت است. برخی از ویراستاران مجازند تا در طرح و اندیشه و حتی جزئیات کتاب تغییر ایجاد کنند این ویراستاران گام به گام در تمام مراحل تأليف، نظرات خود را اعمال می کنند و نقش این ویراستاران کمتر از نقش مؤلفان نیست بلکه گاهی مهمتر است.
به طوری که گاهی ویراستار می تواند در تصحیح متن از نظر زبان و بیان تقدم و تأخر فصول افزایش و کاهش صحت و سقم مطالب طرح کلی کتاب موارد دستوری، محل تصاویر و جـداول، و رســم دخالت کند اما گاهی حیطه کار ویراستار بسیار محدود می شود به طور الخط هم کلی حیطه کار ویراستار را ناشر تعیین می کند.
ویراستار به طور معمول باید صحت مطالب، یک دستی آنها، صحت آمار و ارقام، نامها و نشانها را به صورت مستند تأیید یا رد کند. سبک و شیوه نگارش باید با توجه به موضوع اثر و مخاطبان آن مورد توجه ویراستاران قرار گیرد. اگر اثر، ترجمه شده باشد، ویراستار، متن ترجمه شده را با متن اصلی مقابله می کند.
این کار برای حصول اطمینان از صحت ترجمه و امانت داری مترجم نسبت به اصل اثر است. پس از ویرایش و حروف چینی، نسخه پرداز یا نمونه خوان، اثر را می خواند و ضمن تصحیح اشتباهات چاپی علامت گذاری ها، پانویس ها، جداول و فهرستها، واژه نامه ها و غیره را تعیین می کند. گاهی نسخه پرداز، قوانین و رسم کند.
ممکن است در بعضی موارد ویراستاری و نسخه پردازی اثری را یک فرد انجام دهد، اما در انتشاراتیهای بزرگ معمولاً نسخه پرداز و ویراستار مجزا عمل می کنند. ویراستار پس از نسخه پردازی بار دیگر از ابتدا تا انتهای مطلب را می خواند و پس از تصحیح نهایی آن را به بخش طراحی و تولید می سپارد. در اتمال می الخط را نیز بخش طراحی ویژگیهای ظاهری از قبیل قطع و ... کتاب با توجه به سیاست نـشـر تعیین می شود.
شروع مرحله تولید فنی پس از اتمام همه مراحل ویرایش است و پایان آن آغاز کار چاپ کتاب در چاپخانه است. این مرحله شامل طراحی کتاب و جلد و حروف چینی صفحه آرایی و تصویرگری کتاب است. امروزه رایانه در تولید فنی و چاپی کتاب تأثیر بسیاری گذاشته است، به طوری که حروف چینی، که قبلاً کاری بسیار وقت گیر و پرهزینه بود با رایانه بسیار سریعتر انجام می شود.
مجموعه تخصصی خدمات چاپ و بسته بندی حمزه
منبع: کتاب "آشنایی با مبانی چاپ و نشر" اثر دکتر فهیمه باب الحوائجی
