شکل ظاهری کتاب ها در طی اعصار و قرون گذشته بتدریج تغییر کرده و امروزه در جدیدترین شکل خود به صورت کتاب های الکترونیکی درآمده است. منظور از کتاب الکترونیکی مجموعه ای از اطلاعات مرتبط به هم است که با عنوان و پدیدآور مشخص با ساختاری مشابه با کتاب چاپی دارای چند فصل و بخش و مطالب مندرج در آنها به صورت الکترونیکی ذخیره شده باشد.
در این مطلب از مطالب آموزشی چاپ، بسته بندی و جعبه جواهر لوکس حمزه به بررسی مزایا و معایب کتاب های الکترونیکی در مقایسه با کتاب های چاپی خواهیم پرداخت.
به این نوع کتابها کتاب های تمام متن نیز می گویند. کتاب الکترونیکی ممکن است بر روی دیسک فشرده نوری تهیه شود و یا به شکل پیوسته در شبکه های رایانه ای بویژه اینترنت دسترس پذیر باشد علاوه بر کتاب های الکترونیکی کتاب های چاپی هم در اینترنت جایگاه خود را دارند هم اکنون درصدی از بازار انتشار سفارش و خرید کتاب با سهولت بیشتری ممکن شده است.
امروزه منابع کاغذی به خصوص نسخه های خطی پایان نامه ها چکیده ها و بسیاری از منابع که با مشکلات نگهداری و حفاظت رو به رو هستند، از طریق عکسبرداری با اسکنر یا پویشگر به شکل الکترونیکی در می آیند. این نوع کتاب ها جای کتاب های چاپی را گرفته اند و به سادگی ذخیره و بازیابی می شوند. قیمت آنها نیز به مراتب پایین تر از نسخه های چاپی است. برای پی بردن به مطالب درون یک کتاب باید فهرست مندرجات را ببینید یا از نمایه انتهایی آن استفاده کنید.
در نسخه های الکترونیکی برای پی بردن به مطالب یک کتاب با فشار دادن یک دکمه ورود اطلاعات کلمه جستجو می توانید به سادگی به متن مورد نظر دست یابید. از مزایای دیگر این نوع کتاب ها حجم بالای ذخیره اطلاعات است. یکی از انواع کتاب های الکترونیکی دیسک های فشرده نوری هستند که در اواسط دهه ۱۹۸۰م، به بازار عرضه شده و در اندک زمانی رشد یافته و بازارهای الکترونیکی را تسخیر کردند.
امروزه بسیاری از پایگاه های اطلاعاتی روی دیسک های فشرده نوری عرضه می شوند که به شکل کتاب شناسی یا متن کامل هستند دیسک های فشرده نوری از نوع حافظه ثابت هستند یعنی آن چه روی دیسک ذخیره می شود پاک نمی گردد و حافظه فقط قابل خواندن است دیسک های فشرده نوری ظرفیتی معادل ۶۸۰ میلیون مگابایت هستند که با ورود انواع جدید آنها این ظرفیت تا ۷ برابر افزایش یافته است این ظرفیت ابتدا معادل ۲۵۰۰۰۰ ورق A4بوده و در حال حاضر چند برابر افزایش یافته است.
یکی دیگر از مزایای کتاب های الکترونیکینسبت به نوع چاپی آنها استفاده از زمان متن صدا فیلم و تصویر با هم .است اغلب کتابهای چاپی تنها امکانات هم دارای امکان دستیابی به متن و تصویر هستند اما نوعی از دیسک های فشرده به نام چندرسانه ایی ها وجود دارند که دارای تمام این امکانات، در یک زمان هستند.
چند رسانه ایها یا مولتی مدیا یکی از شگفتی های اواخر قرن بیست هستند. دانش آموزی را در نظر بگیرید که وقتی متنی را می خواند هم زمان تصاویر، فیلم و صدا را نیز دریافت می کند چندرسانه ایها در امر آموزش و یادگیری نقش فعال و مثبتی دارند.
نوعی دیگر از کتاب های الکترونیکی که در پنج سال پایانی قرن بیستم به بازار عرضه شدند، دیسک های ویدئویی دیجیتالی هستند این نوع کتاب ها نیز امکان دسترسی به متن طرح انیمیشن پویانمایی، ویدئو کلیپس و صدا را در یک محیط دیجیتالی دارند تفاوت این دیسک ها با دیسک های معمولی ظرفیت بسیار بالای آنهاست تا جایی که هفت برابر می رسد.
یکی دیگر از مزایای کتابه ای الکترونیکی روزآمد شدن آنهاست. کتاب های چاپی بعد از ویرایش روزآمد می شوند این کار به زمانی بسیار زیادتر از کتاب های الکترونیکی نیاز دارد برخی از منابع الکترونیکی به صورت پیوسته هستند و حتی روزانه یا چند روز یک بار روزآمد میشوند.
مهمترین مزایای کتاب های الکترونیکی به صورت زیر است:
1. ذخیره اطلاعات انبوه متن صدا و تصویر در حجم بسیار اندک است.
2. قابلیت جستجوی بدون واسطه و بسیار متنوع اطلاعات دسته می شوند و گزینش اطلاعات بسیار آسان است.
3. امکان انتقال و نگهداری آن آسان )برخی از آنها در جیب حمل می شوند) است.
4. قابلیت تکثیر ارزان و آسان است.
5. امکان نصب و راه اندازی راحت است.
6. تداوم و بقای آنها نسبت به منابع چاپی طولانی تر است.
7. هزینه های سفارش خرید نگهداری فهرست نویسی و رده بندی کمتر است.
8. استفاده چند کاربر از یک کتاب الکترونیکی امکان پذیر است.
9. استفاده چند کتاب الکترونیکی در یک درایو چند سرعته به طور همزمان امکان پذیر است.
10. برخی از انواع آنها سریع روزآمد می شوند.
11. دسترسی روی شبکه امکان پذیر است. ۱۲. عدم سانسور مطالب هنگامی که منابع الکترونیکی پیوسته هستند.
مطلب پیشنهادی: مراحل نشر در صنعت چاپ و نشر معایب کتاب های الکترونیکی در مقایسه با کتب چاپی
برخی از معایت کتاب های الکترونیکی عبارتند از:
1. سخت افزار و لوازم جانبی آنها مورد نیاز است.
2. امکان دارد اطلاعات به خصوص در دیسک های فشرده نوری مخدوش شوند.
3. زمانی که عمل تکثیر بدون اجازه انجام می شود حق مؤلف از بین میرود.
4. در استفاده از رایانه به دانش پایه نیازمندیم.
با همه مزایایی که کتاب های الکترونیکی، دارند ،آیا می توانند جای کتاب های چاپی را بگیرند آیا می توان با عصر گوتنبرگ خداحافظی کرد؟ آیا بشر دست از نوشتن با قلم و خواندن منابع چاپی خواهد کشید؟ در پاسخ به این پرسشها و بسیاری پرسشهای دیگر که در این زمینه مطرح است میتوان گفت که کتاب ها در طرحها و شکل های مختلف و خواندن در مدت زمانی بالغ بر ۵۰۰۰ سال، ارزش خود را ثابت کرده اند.
در واقع بخشی از پیشرفت بشر بر اساس دانش مکتوب بوده است بنابراین بشر به سختی میتواند آن را فراموش ،کند ضمن این که از مزایای کتابهای الکترونیکی نیز نمیت وان صرف نظر کرد. زمانی که بشر نوشتن را آموخت از سخن گفتن باز نایستاد و زمانی که از ماشین تحریر استفاده کرد، از قلــم نیز استفاده کرد.
بنابراین استفاده از کتاب های الکترونیکی به مفهوم کنار گذاشتن منابع چاپی نیست و این کالای ارزشمند همواره با بشر خواهد بود.
مجموعه خدمات تخصصی چاپ و بسته بندی حمزه
منبع: کتاب "آشنایی با مبانی چاپ و نشر" اثر دکتر فهیمه باب الحوائجی
