نویسنده
حجت‌الاسلام دکتر محمد کاویانی
مقدمه
روانشناسی علم مطالعه رفتار و فرایندهای ذهنی است به بیان دیگر برای شناخت دقیق انسان از روانشناسی استفاده می‌شود. دین اسلام که کامل‌ترین دین است باید در مورد انسان، حالات و رفتارهای او سخنی به میان آورده باشد و الا جامع نیست و ازآنجا که قرآن کتاب اسلام است پس باید در قرآن بیان شده باشد.
کتاب حاضر انسان را از لحاظ روان‌شناختی بررسی کرده و آموزه‌های روانشناسی غرب را به‌خوبی نشان داده به این مسئله ما جواب داده است که در اسلام و قرآن هم این مباحث وجود دارد مخصوصاً بعد مطالعه رفتار و حالات انسان یا به‌طورکلی انسان‌شناسی.
کتاب حاضر شامل هفت فصل است:
فصل اول عواطف و هیجانات
دوم یادگیری و تغییر رفتار
سوم ناخودآگاه
چهارم شخصیت بنیادین
پنجم شخصیت کاربردی
ششم سنجش روان‌شناختی
هفتم تفاوت‌ها
روش تألیف کتاب
طبق گفته خود کتاب برای تبیین مباحث روانشناسی در قرآن فقط به‌ظاهر قرآن آن هم فقط از ترجمه آیت‌الله مکارم استفاده کرده است بدون رجوع به لغت یا تفسیر و کتب دیگر و همچنین این کتاب ادعا دارد روشی که در پژوهش استفاده کرده است روانشناسی قرآنی است؛ یعنی قرآن را یک مکتب روان‌شناختی کامل می‌داند و از آن به‌عنوان منبع استفاده می‌کند و در صدد این است که روانشناسی قرآنی را در کنار پژوهش‌های سالیان طولانی‌مدت روانشناسی علمی بنیان‌گذاری و تأسیس کند.
مؤلف معتقد است برای نظریه روانشناسی قرآنی داشتن باید یک انسان هم به‌صورت بعد مادی بدون هیچ جهتی صرف حالات و رفتار و... بررسی کند و هم به بعد معنوی و هویت اخروی او توجه داشته باشد؛ زیرا بنا به گفته مؤلف بین نظریه روانشناسی قرآنی و روانشناسی اسلامی هیچ فرقی نیست؛ روانشناسی اسلامی عام است و شاکله اما روانشناسی قرآنی رویکرد روانشناسی اسلام است.
تحلیل نظریه شخصیت در قرآن
مبحث شخصیت مثل تمام مباحث در روانشناسی حائز اهمیت است؛ اما به جهت اینکه زندگی انسان با رفتارها و افکار او درآمیخته است بحث درمورد شخصیت مهم‌تر است. یکی از نکات مثبت این کتاب تقسیم‌کردن مبحث شخصیت به دو بخش بنیان و کاربرد شخصیت است که باعث می‌شود خواننده کتاب به‌خوبی برایش در مرحله اول این نظریه بنیادین شود و در مرحله عمل کاربرد را نشان می‌دهد.
تعریف شخصیت در میان روان‌شناسان غربی اختلاف‌نظر وجود دارد به‌خاطر تفاوت مکاتب رفتارگراها و شهود گراها اما بهترین تعریف از نگاه کتاب [الگوی نسبتاً پایدار صفات گرایش‌ها یا ویژگی‌هایی که تااندازه‌ای به رفتار افراد دوام می‌بخشد.] فیست ۱۳۸۶
از دیدگاه کتاب نظریه نفس در قرآن را همان شخصیت دانسته و این نظریه را کامل‌تر از نظریات قلب، شاکله و فطرت می‌داند؛ زیرا از قدیم‌الایام دانشمندان بزرگ اسلامی مانند صدرالمتألهین، فیض کاشانی، میرداماد، خواجه‌نصیر الدین‌طوسی، حسن‌زاده آملی و شاعران بزرگی همچون ثنایی، فردوسی، شهریار، کلیم کاشانی و... در حوزه روانشناسی مخصوصاً شخصیت مطالبی را ارائه کرده‌اند.
البته این نکته حائز اهمیت است که اصطلاحات روانشناسی معاصر در میان کلمات این بزرگان دیده نمی‌شود؛ بلکه مباحث بنیادین و ریشه‌ای [مبنایی] یافت می‌شود مثل همین نظریه نفس که اساس و مبنای شخصیت است.
حال تعریف نفس طبق نظر مشهور این است که روح مادام که پیوستگی با بدن دارد نفس نام دارد و بعد از آنکه از بدن مادی خارج شد و صورت آزاد و مستقل به خود گرفت روح نامیده می‌شود.
مؤلف این معنا را از تعریف بالا برداشت کرده است: مجموعه افکار اندیشه‌ها و اعمالی که آدمی در طول حیات خود جمع می‌کند؛ همین معنا است که صاحب‌نظران موضوع روانشناسی اسلامی می‌دانند.
نکته مهم قابل‌توجه دیگر در این کتاب این است که تلاش می‌کند تا شخصیت دنیوی و هویت اخروی افراد را وابسته و جداناپذیر قلمداد کند، طبق آیه ۶۹ سوره نساء [وَمَنْ یُطِعِ اللَّهَ وَالرَّسُولَ فَأُولَئكَ مَعَ الَّذِينَ أَنْعَمَ اللَّهُ عَلَيْهِمْ مِنَ النَّبِيِّينَ وَالصِّدِّيقِينَ وَالشُّهَدَاءِ وَالصَّالِحِينَ وَحَسُنَ أُولَئِكَ رَفِيقًا] قرآن می‌فرماید در قیامت نبیین و صدیقین و شهدا و صالحین رفیقان خوبی هستند.
از طرفی در قوانین تفسیری و کلامی داریم که کسانی که در این دنیا مسانخت و مجاورت روحی با یکدیگر دارند در قیامت هم قرابت بیشتری دارند. پس معیت اخروی ناشی از معیت روانی و شخصیتی آنان در دنیا است و از همگرایی روانی بالایی برخوردارند.
سخن پایانی
در آخر مؤلف انواع نظریات شخصیت با رویکرد قرآنی را بیان می‌کند این نظریات به شرح ذیل است:
نظریه ارتباطی شخصیت
ارتباط با طبیعت
ارتباط باخدا
ارتباط با دیگران
ارتباط با خود
و در فصل بعدی کتاب به مباحث کاربردی شخصیت مثل عوامل مؤثر در شکل‌گیری شخصیت، انواع تیپ شخصیتی، اختلال شخصیت در اسلام و... می‌پردازد.
نحوه تهیه کتاب
دریافت از سایت پژوهشگاه حوزه و دانشگاه لینک
دریافت از گیسوم به قیمت ۰۰۰/۲۱ تومان لینک
