جراحی یا تکرار اشتباهات گذشته؟
به قلم نسرین برزین
امروز، ایران دوباره وسط یک میدان بزرگ ایستاده؛میدانی که اسمش ساده است اما وزنش سنگین: ژئوپلیتیکِ دریا.دریا برای کشورهایی مثل ما فقط یک پهنه آبی نیست؛یک خط زندگی است.یک مسیر نفسکشیدن در دل رقابتهای سیاسی، امنیتی، انرژی و تجارت.
مشکلی که سالهاست زیر صدای موجها گم شده:مدیریت دریایی ایران شبیه یک خانهی چندطبقه با چند صاحب است.و حالا دوباره بحث «بازسازی ساختار»، «ادغام نهادها» یا «یکپارچهسازی مدیریت» مطرح شده.
سوال مهم این است:
این تصمیم میتواند ایران را قویتر کند یا همان داستانِ همیشگیِ تغییراتِ بدون نتیجه را تکرار میکند؟پاسخ واضح است:میشود موفق شد… اما نه با نسخههای نصفهنیمه.
۱. اول باید حقیقت را بپذیریم:
ساختار دریایی ما سالهاست با تنفس مصنوعی جلو رفته در همه این سالها، هر بحران منطقهای روی دریا خودش را سریعتر نشان داده؛ از جنگهای نیابتی تا تحریمها، از تغییر مسیر کشتیها تا جنگ قیمت در بندرها.وسط این طوفان، ایران هنوز ایستاده؛اما ایستادنِ ما، «ایستادگی استراتژیک» نبوده. بیشتر شبیه بقا بوده تا نقشآفرینی چرا؟چون ساختار دریایی ما:
چندپارچه است،هویت واحد مدیریتی ندارد،استانداردها یکدست نیست،و مهمتر از همه: تصمیمها کند و گاهی متضادنداین یعنی تا وقتی خانه از پایه درست نشده،هر موجی میتواند دوباره دیوارها را بشکند
۲. ادغام نهادهای دریایی؟
خوب است… اما اگر جراحی باشد، نه مسکن دادن مشکل امروز ما «کمبود سازمان» نیست.مشکل ما زیادیِ سازمان است.اما کمیِ هماهنگی. ادغام، اگر درست انجام شود.
میتواند:سرعت تصمیمگیری را بالا ببرد،ایمنی را استاندارد کند،مدیریت داده را منسجم کند،و مسیر سرمایهگذاری خارجی را باز کند.اما اگر غلط انجام شود؟بهجای یک مدیریت دریایی قدرتمند،یک هیولای اداری کندتر و سنگینتر خواهیم ساخت.اینجاست که باید واقعبین باشیم:
ایرادات پنهانی که کمتر کسی دربارهاش حرف میزند:
رقابتهای درونسازمانی: هر نهادی نمیخواهد اختیاراتش را از دست بدهد.همپوشانی قوانین: قوانین دریایی ما بهروز نیست؛ ادغام روی قوانین قدیمی مینشیند و تناقض میسازد.استانداردهای ناهمسان: یک سازمان هنوز با استاندارد ۲۰ سال قبل کار میکند، یکی دیگر با سطح بینالمللی؛ ادغام بدون همسانسازی خطرناک است.دورهی «ابهام مدیریتی»: بینِ «قبلِ ادغام» و «بعدِ ادغام» همیشه خلا قدرتی ایجاد میشود؛ این خلا در دریا یعنی افزایش ریسک حادثه.
۳. بحران ژئوپلیتیک امروز، شوخی ندارد
دریا مرکز بازی قدرت شده؛ از کانال سوئز تا دریای سرخ؛ از شمالگان تا بنادر مدیترانه.ایران وسط چهارراه انرژی، تجارت و امنیت قرار دارد.اما اگر مدیریت دریایی ما شفاف، ایمن و استاندارد نباشد،این چهارراه تبدیل به بنبست استراتژیک میشود.کشورهایی که امروز نقش اصلی بازی را میبرند:
ترکیه،امارات،عربستان،هند،آذربایجان،قزاقستان،حتی عمان،همهشان یک نکته مشترک دارند:
مدیریت یکپارچه، دیجیتال و قابلاعتماد.
ایران اگر بخواهد قدرت دریایی واقعی باشد،باید همین نقطه را درست کند؛ نه فقط تابلوها را عوض کند.
۴. یک حقیقت تلخ:
بازآرایی ساختار بدون «استانداردسازی» فقط تغییر اسم است واقعیت این است که: ایمنی کشتیها،مدیریت حادثه ،سیستمهای ناوبری،آموزش دریانوردی،هماهنگی بندر-گمرک-کشتیرانی، مدیریت دادههای دریایی،و حتی دیپلماسی دریایی ما ،همه نیاز به یک بازطراحی شجاعانه دارند.ادغام بهتنهایی حتی ۳۰٪ مشکل را حل نمیکند.
اصل ماجرا:
بازنگری قوانین + دیجیتالیسازی + استانداردسازی بینالمللی
۵. پس راهحل چیست؟
راهحل، بازسازی هوشمندانه است. نه شتابزده، نه تزئینی.
راهی که من به عنوان کسی که این حوزه را نفس کشیده میگویم:
اول سند ملی دریامحور بنویسیم بدون نقشه، هیچ ادغامی نتیجه ندارد.استانداردها را یکسان کنیم از ایمنی تا هیدروگرافی و دادهبرداری. مدیریت داده را متمرکز کنیم
بدون دیتا، هیچ مدیریتی واقعی نیست.دورهی گذار شفاف طراحی شود یعنی: چهکسی چه کاری را چه زمانی تحویل میدهد.تشکیل یک مرجع واحد با اختیارات واقعی
نه تشریفاتی. نه نمایشی.
۶. اگر این مسیر را برویم، دریا دوباره به ایران برمیگردد
وقتی مدیریت شفاف شود،ایمنی قابلاتکا شود،قوانین بهروز شوند، و نگاه از «واکنشی» به «پیشدستانه» تغییر کند،آنوقت ایران:
دوباره در کریدورهای جهانی جدی گرفته میشود،امنیت سرمایهگذاری بالا میرود،و میتواند در قلب ژئوپلیتیک منطقه بهجای بقا، رهبری کند.
۷. و اگر این فرصت را از دست بدهیم؟
دریا منتظر هیچکس نمیماند.مسیرها تغییر میکنند.
رقبا قویتر میشوند.و ما دوباره عقب میمانیم.بازسازی ساختار مدیریت دریایی نه یک انتخاب،بلکه آخرین فرصت است.فرصتی که اگر با شجاعت و عقلانیت گرفته شود،
میتواند جایگاه ایران را در میان طوفان ژئوپلیتیک امروز،
از «کشور در حاشیه» به «بازیگر مرکزی» تبدیل کند.
اما اگر نیمهکاره، شتابزده یا سیاسی انجام شود،
فقط یک اشتباه دیگر به تاریخ دریای ایران اضافه خواهد شد.
