سلام. این متن را برای چالش کتابخوانی آذر ماه ۱۴۰۲ طاقچه می نویسم. کتابی که می خواهم در موردش بنویسم کتاب پنج حلقه اثر میاموتو موساشی، گردآوری ویکتور هریس و ترجمه به فارسی از حسین میر شکرایی است. کتاب یک کتاب کلاسیک ژاپنی است و متعلق به قرون پیشین. پس نباید تعجب کرد که متنی سنگین و خشک داشته باشد. کتابخوان ها،خصوصا کتابخوانهایی که به بیش از یک زبان آشنایی دارند به خوبی مطلعند که ترجمه چنین کتاب هایی چقدر می تواند سخت و چالش برانگیز باشد. لذا من مترجم محترم را برای نثر سنگین و نه چندان روان کتاب ملامت نمی کنم و از زحمات ایشان کمال سپاسگزاری را دارم. باشد که با ترجمه و نشر کتاب های این چنینی زمینه آشنایی هر چه بیشتر و عمیق تر ما با فرهنگ ها و سنت های مختلف جهانی فراهم شود
همانطور که گفته شد، کتاب یک اثر کاملا کلاسیک است، چیزی شبیه قابوس نامه یا سیاست نامه در فرهنگ ما ایرانیان. نویسنده کتاب، میاموتو موساشی. در سال ۱۵۸۴ میلادی متولد و در سال ۱۶۴۵ میلادی درگذشته است، یعنی از آخرین دقایقی که نویسنده در جهان حضور داشته نزدیک به چهار قرن می گذرد. طبیعتا این یعنی کتاب فارغ از مضمون اصلی ای که دارد، از نظر تاریخی بسیار ارزشمند است و می تواند اطلاعات بسیاری در مورد فضای زندگی و جامعه دوران نگارش کتاب، و فرهنگ و نگرش مردمان آن دوران به همه ما و خصوصا به تاریخ دوستان بدهد. من اصلاعات خیلی عمیقی از تاریخ ژاپن ندارم ولی کمان می کنم دوره ای که نویسنده در آن زندگی کرده و کتاب را نوشته است از مهم ترین و پر تلاطم ترین دوره های تاریح ژاپن است. یعنی زمانی که جنگهای داخلی این کشور(موسوم به دوران سنگوکو) بعد از چندقرن با ظهور تویوتومی هیده یوشی به آرامشی نسبی ختم می شود. ماجرا وقتی جالب تر می شود که متوجه می شویم نویسنده خود به عنوان جنگجو در برخی نبرد های آن دوران شرکت کرده است. از کتاب پنج حلقه که کتاب به نسبت کوچکی است(حدود ۱۵۴ صفحه مطلب در فرمت ای بوک) ۴۰ صفحه یعنی حدود یک سوم کتاب به مقدمه اختصاص دارد. که در آن ابتدا گذری به تاریخ ژاپن در دوران نوشته شدن کتاب زده است. مقدرمه به خوبی توصیف می کند که چگونه صلح شکننده ای که تویوتومی هیده یوشی بنیان نهاده بود دیری نپایید. کشور ژاپن را چگونه دوباره آتش جنگهای داخلی فراگرفت ولی این بار از شانس آنها بسیار کوتاه تر و با فرجامی بهتر. از درون شعله های این آتش فردی به نام توکوگاوا ایه یاسو سر برآورد که حکومت معروف شوگون سالاری توکوگاوا را بنیان نهاد و نظم اجتماعی و آرامش را برای چندقرن به ژاپن برگرداند. در اینجا مقدمه به دو مورد اشاره می کند که نقش مهمی در درک بهتر ما در ادامه کتاب دارد: ۱-توکوگاوا دستور می دهد سامورایی ها یک شمشیر کوتاه و یک شمشیر بلند حمل کنند(حق استفاده از شمشیر کوتاه را همه داشتند، ولی شمشیر بلند خاص سامورایی ها بود) ۲-سامورایی ها برخلاف تصور عامه مردم، صرفا جنگجویانی تشنه خون و بیرحم نبودند. آنها در واقع انسانهایی فرهیخته بودند که در زمانی که در میدان نبرد حضور نداشتند شعر می گفتند، می فلسفیدند و به کار های هنری می پرداختند. آنها در واقع به این کار ها کمتر از حرفه رزمی شان علاقه نداشتند: "قلم و شمشیر یکی است" ضرب المثل سامورایی. چیزی شبیه ضرب المثل مدرن "قلم از شمشیر بران تر است".
مقدمه کتاب بعد در مورد مسلک "کندو"، مسلک سنتی شمشیر بازی ژاپنی توضیح می دهد و سپس در مورد ارتباط آن با بودیسم ذن و فلسفه کنفسیوسی، یعنی دو مکتب دینی-فلسفی بسیار تاثیر گذار و کهن شرق آسیا مطلبی عرضه می دارد و نهایتا مقدمه به هیجان انگیز ترین بخش خود می رسد؛ زندگی نامه میاموتو موساشی. زندگی نامه او پیچیده است و از مناسبات درباری و سیاسی آن روز های ژاپن بسیار متاثر است و من نمیخواهم به همه آن بپردازم. آنچه برای ما مهماست این است که او جنگجویی بوده بی مانند، چه در دوئل های دو نفره چه در میدان جنگ. و زندگی اش بسیار پر تلاطم و پر فراز و نشیب بوده. و در نهایت در ژاپن به "کنسی" یا قدیس شمشیر معروف می شود و هنوز این لقب را با خود حمل می کند
در نهایت به اصل مطلب می رسیم. میاموتو موساشی، کتاب خود را با دیباجه ای کوتاه آغاز کرده و بخش بندی های کتابش را معرفی می کند. کتاب پنج حلقه، براساس عناصر چهارگانه آب، باد، زمین(خاک) و آتش فصل بندی شده و یک بخش اضافه به نام تهیا هم دارد. نویسنده در فصل زمین، در مورد مکتب شمشیر زنی خودش، که اسم آن را مکتب تدبیر گذاشته صحبت می کند. فصول آب و باد قلب کتاب را تشکیل می دهند و نویسنده در آن ها به آموزش هنر های رزمی می پردازد. خصوصا آموزش کار با شمشیر کوتاه و شمشیر بلند. در فصل آتش، کمی در مورد استراتژی نبرد بحث می شود و نهایتا فصل تهیا مثل فصل زمین به فلسفه رجعت می کند.
کتاب را در برخی منابع به عنوان نمونه ژاپنی هنر رزم سان تزو معرفی می کنند. از آنجا که بازار کتابهای استراتژی امروزه داغ است و خود من از طرفداران این سبک کتابها هستم، برای خریدن کتاب ترغیب شدم. ولی واقعیت این بود که کتاب در مورد استراتژی جنگ نیست، در مورد خود جنگ است. یعنی بخش اعظم کتاب به روش جنگ با شمشیر کوتاه، شمشیر بلند، نیزه، تیر و کمان و... اختصاص دارد و مطالب استراتژیک صرفا در یک فصل کتاب، و بسیار رقیق تر از هنر رزم، توضیح داده شده است. برای کسانی مثل من که عاشق این هستند که بدانند مردمان دورانهای قدیم چگونه زندگی می کردند، چگونه می اندیشیدند و چگونه روزگار می گذارندند کتاب جالبی است. ولی برای علاقه مندان به استراتژی چنین گمانی نمی کنم!
