تراریخته
محصولات تراریخته یعنی چه؟
محصولات تراریخته ( GMO) به محصولاتی گفته شده که با دستکاري ژنتیکی وضعیت آنها دچار تغییر شده باشد. نظیر: انتقال یک یا چند ژن که داراي ویژگی هاي جدید است مثل:
مقاومت در برابر ویروس ها
مقاومت در برابر خشکسالی
مقاومت در برابر سرما
مقاومت در برابر آنتی بیوتیک ها
مقاومت در برابر قارچ ها
چرا محصولات تراریخته؟
پیش بینی شده است که جمعیت کره زمین تا چند دهه آینده به نه میلیارد نفر برسد. درحال حاضر ۱۰ کودک در هر دقیقه به علت گرسنگی از بین میرود. جهت تامین غذای این جمعیت روبه رشد در طول چهل سال آینده، میزان تولید محصولات باید افزایش یابد. درحالیکه زمین های قابل کشت و منابع آبی، سوخت های زیستی و شرایط محیطی مناسب و کافی نیستند. به همین دلیل استفاده از محصولات تراریخته علی رغم چالش های موجود یکی از راهکارهای درحال توسعه است.
هدف از تولید محصولات تراریخته محصولات کشاورزي، تولید پایدار و توسعه کشاورزي و به دنبال آن کمک به کاهش گرسنگی و رفع سوءتغذیه است. محصولات تراریخته نه تنها در افزایش کیفیت موثر بوده بلکه در تولید مواد دارویی از جمله واکسن ها نقش دارند.
کشور چین اولین تولید کننده تنباکو تراریخته و کشور آمریکا اولین کشوري بود که گوجه فرنگی را که به منظور تاخیر در رسیدن آن دستکاري ژنتیکی کرد و به دنبال آن تولید سایر محصولات تراریخته نظیر: سویا و سپس ذرت و به ترتیب محصولات دیگري چون موز، پنبه، سیب، سیب زمینی، چغندر قند و گلابی ادامه یافته است.
کشور آمریکا بزرگترین تولید کننده محصولات تراریخته بوده است بطوري که با ۷۳ میلیون هکتار سطح زیر کشت داراي جایگاه اول در تولید ذرت، سویا، پنبه، خربزه و محصولات دیگر است. بعد از آمریکا، آرژانتین، برزیل، هند و کانادا بیشترین تولید این محصولات را دارند. همه ي کشور هاي تولید کننده محصولات تراریخته ملزم به پیروي از قوانین و مقررات خاص این نوع محصولات هستند.
در کشور ایران برنج به عنوان اولین محصول تراریخته تولید شده می باشد، اغلب محصولات تراریخته که در کشور ایران استفاده میشوند وارداتی هستند.
تراریخته و فروریخته
تراریخته: به تراریخته، ترازن رایی نیز گفته۸ میشود که به فرایند تزریق یک ژن برون زاد (تراژن) به جانداران زنده اشاره دارد. به طوریکه جاندار ویژگی جدیدی پیدا میکند و آن را به فرزندانش منتقل می کند.
فروریخته: در صورتی که ژنی از جاندار حذف شود به ان جاندار فروریخته گفته میشود.
محصولات کشاورزی و دامی تراریخته
دستکاری ژنتیکی بیشتر در گیاهان رایج هست، ابتدا در خارج از گیاه، DNA نوترکیب را آماده کرده و سپس به درون سلول های گیاه انتقال میدهند. گونه های حاصل از این دستکاری های ژنتیکی می توانند نسبت به گونه های طبیعی، محصول بیشتری تولید کرده و یا نوعی ماده مغذی که گونه طبیعی فاقد آن است را دارا باشند.
طیف وسیعی از مواد غذایی مثل انواع میوه ها، سبزیجات، حبوبات، غلات و لبنیات، روغن و… به این روش تولید میشوند، در این رابطه بسیاری از محققان، مهندسی زنتیک را ابزاری مناسب برای مقابله با گرسنگی می دانند.
محصولات کشاورزي و دامی تراریخته در گروه: محصولات غلات (برنج، گندم، سیب زمینی)، دانه هاي روغنی (زیتون،سویا، کلزا، ذرت)، میوه ها (مرکبات، گلابی، سیب)، سبزیجات (گوجه فرنگی، چغندر قند، یونجه)، دام و طیور (تولید شیر با کیفیت، تولید الیاف با قابلیت جدا شدن توسط دست) طبقه بندي می شوند، که در ادامه به برخی از آنها می پردازیم.
گندم تراریخته
گندم در مناطق مختلف آب و هوایی کشت می شود، یکی از مسائلی که گندم تولیدي را تهدید می کند قارچ فوزاریوم و ارایزیف است که باعث ایجاد بیماري قارچی شده و از قدیمی ترین پاتوژن هاي گندم است. به همین دلیل از علم مهندسی ژنتیک به منظور تولید گندم تراریخته با مقاومت بالا در برابر قارچ ها استفاده می شود.
از اگروباکتریوم که حاوي دو ژن کیتیناز و گلوکاناز به منظور انتقال ژن استفاده می شود، این ژن هاي ضد قارچی پروتئین هایی که مربوط به بیماري زایی هستند را کد می کنند و در نتیجه دیواره سلول قارچ نامبرده را تخریب و سیستم دفاعی میزبان را تقویت میکند.
در نتیجه اثر افزودن دو ژن کیتیناز و گلوکاناز در گندم تراریخته، مقاومت گندم به بیماري هاي قارچی افزایش می یابد، گندم پایداري بهتري در برابر قارچ ها داشته، مانع از زرد شدن، قهوه اي شدن، سفیدك زدن، سیاهک زدن گندم می شود، باعث کاهش مصرف قارچ کشها شده و سمیت کاهش می یابد.
غلات تراریخته در غذاي کودک
یکی از الزامات استاندارد ملی در تولید غذاي کودکان برپایه غلات، ردیابی کردن ارگانیسم تغییر ژن یافته است. پایه غذاي کودکان غلات است و با افزودن موادي مثل شیر و میوه تهیه میشود. یکی از اصلی ترین نگرانی مسئولین بهداشت و تغذیه کودکان احتمال وجود ارگانیسم تغییر ژن یافته در غذاي کودکان است.
از جمله معایب محصولات تراریخته غلات در غذاي کودك می توان به: حساسیت و واکنش آلرژیک است که ممکن است به دلیل تولید پروتئین نوترکیب ایجاد شود، مقاومت به آنتی بیوتیک ها، تغییر اسید آمینه، اسید چرب اشاره کرد.
کلزا تراریخته
کارایی انتقال ژن در کلزا پایین است. در نتیجه با توجه به میزان پایین درصد تراریختگی در این گیاه انتخاب روش درست انتقال ژن بسیار ضروري است و باید بهینه باشد.
از مهم ترین روش هاي انتقال ژن در کلزا می توان به : انتقال ژن توسط قطعات ریشه، انتقال ژن توسط زیر لپه، انتقال ژن توسط برگهاي لپه اي اشاره کرد. که انتقال ژن توسط برگ هاي لپه اي یک روش مناسب، ساده، ارزان و زمان کمتري براي آن صرف می شود.
ذرت تراریخته
فراوان ترین رنگدانه در طبیعت کاروتنوئید ها هستند و افزایش آن در غلات که غذاي اصلی دام است مهم بوده. ذرت داراي آنزیم فایتوئین سنتتاز است که این آنزیم به عنوان آنزیم کلیدي شناخته شده و در سنتز کاروتنوئید ها موثر است. به کمک علم مهندسی ژنتیک ژن فایتوئین سنتتاز به برگ گیاه ذرت وارد می شود و نشانگر این است که سطح عمومی کاروتنوئید ها به شدت افزایش داشته و بیشتر مربوط به بتاکاروتن بوده است.
از جمله مزایا محصولات تراریخته ذرت می توان به : تولید ذرت فراسودمند که در رژیم غذایی دام و انسان هم به عنوان آنتی اکسیدان و هم پیشساز ویتامین A عمل میکند، اشاره کرد.
محصولات تراریخته
گلابی تراریخته
درختان میوه دار از جمله گلابی داراي نوعی بیماري به نام آتشک هستند و علاوه بر آن زمان رشد میوه گلابی طولانی است و حدود ۵ تا ۷ سال براي بالغ شدن گلابی زمان لازم است که از معایب محسوب می شود.
در علم مهندسی ژنتیک به این نتیجه رسیده اند که انتقال ژن به گلابی در مقایسه با سایر میوه هاي دانه دار مانند سیب سخت تر بوده و موفقیتکمتري پیش رو داشته که علت آن، مشکل باززایی پس از تلقیح میباشد.
از جمله مزایا محصولات تراریخته گلابی می توان به موارد زیر اشاره کرد:
مقاومت به بیماري آتشک
افزایش قابلیت ریشه زایی
کاهش زمان رشد
مرکبات تراریخته
شانکرباکتریایی مرکبات مهم ترین بیماري در مناطق گرمسیر و نیمه گرمسیر است. گونه هاي این باکتري روي مرکبات ایجاد آلودگی می کند. علائم آن شامل: زخم هایی با هاله آفتاب سوخته روي برگ و ساقه، تولید صمغ روي شاخه، تنه و گاه میوه و فرو رفتگی تنه درخت می باشد.
از جمله مزایا محصولات تراریخته مرکبات می توان به : تولید مرکبات مقاوم به عوامل بیماري زا، توسط انتقال ژن کدکننده ژن کیتیناز و گلوکاناز که باعث افزایش مقاومت مرکبات نسبت به عوامل بیماریزا می شود اشاره کرد.
گوجه فرنگی تراریخته
گوجه فرنگی به علت داشتن انواع ویتامین ها، اسیدآمینه، قند و املاح معدنی نقش مهم در سلامت انسان دارد.
از جمله مزایا محصولات تراریخته گوجه فرنگی عبارت است از: با انتقال ژن آنتی سنس به گوجه فرنگی طول دوره ماندگاري در گوجه فرنگی تراریخته دو برابر گوجه فرنگی غیر تراریخته افزایش میابد.
دام و طیور
در کشورهاي در حال توسعه به دامپروري کمتر پرداخته شده است و یکی از عواملی که باعث کاهش کارایی این صنعتشده است بیماري دام و طیور می باشد.
براي جلوگیري از بیماري ها باید از واکسن و دارو استفاده شود که ممکن است استفاده از دارو و واکسن ها مشکلاتی از قبیل: اثر منفی بر روي دام، ایجاد مقاومت دام نسبت به دارو ها، تجمع متابولیت دارو در فراورده هاي حاصل از دام و طیور مانند: گوشت، شیر، تخم مرغ را ایجاد کند.
بطورکلی هدف از تولید دام هاي تراریخته موارد زیر است :
تولید شیر با پروتئین مفید
بهبود ارزش درمانی و غذایی
رشد و بقا دام و انسان
مزایا محصولات تراریخته
افزایش عمر نگه داری محصول
محصولات تراریخته در مقابل تنش هاي زیستی مانند: آفات، بیماري ها، سموم و تنش هاي غیر زیستی مانند: سیل، شوري، درجه حرارت و خشکسالی مقاوم خواهند شد و به همین دلیل از مزایا محصولات تراریخته افزایش عمر و پایداري طول عمر آن ها می شود.
حفاظت از محیط زیست
از مزایا محصولات تراریخته افزایش کیفیت خاک، کاهش خسارت و فرسایش خاکو به حفظ ذخیره مواد آلی در خاك میباشد که از گرم شدن زمین میکاهد. چون گیاهان کربن دي اکسید بیشتري مصرف کرده و اکسیژن بیشتري به زمین برگردانده و باعث کاهش گرم شدن زمین و پدیده ي گلخانه اي می شود.
تولید محصولات فراسودمند
با انتقال ژن و یا تولید محصولات تراریخته می توان سطح برخی از اجزاي غذایی و یا زیست فعال ماده غذایی را افزایش داد و کمبود این ویتامین A و قدرت فراسودمنی محصول را بهبود بخشید. نظیر: برنج تراریخته که حاوي مقداري ویتامین A است و کمبود ایت ویتامین را جبران میکند.
کاهش هزینه ها
از جمله مزایا محصولات تراریخته می توان به کاهش هزینه مصرف آفت کش ها و از طرفی کاهش هزینه کارگري اشاره کرد.
معایب محصولات تراریخته
مقداری ناسازگاري با محیط زیست
فرار ژن یکی از مشکلات پیش روی و معایب محصولات تراریخته است که با ورود به محیط زیست مشکلاتی را از قبیل مقاوم شدن گونه هاي وحشی و غیره ایجاد میکند.
این مقاله رو از دست نده: آیا روغن پالم در لبنیات استفاده میشود؟
تعارض اقتصادی
از معایب محصولات تراریخته گران بودن آنهاست. کشاورز از تولید این محصولات به سود قابل قبول خود میرسد، اما فروشنده به نفع خود محصول را گران تر میفروشد.
حساسیت زایی
یکی دیگر از معایب محصولات تراریخته حساسیت زایی آنها می باشد. به دلیل تولید پروتئین هاي نوترکیب در این محصولات، ممکن است وقتی وارد بدن انسان می شود براي بدن بیگانه باشد و باعث حساسیت و واکنش آلرژیک شود.
کاهش کارایی آنتی بیوتیک ها
یکی از معایب محصولات فراریخته این است که این محصولات به ویروس ها و باکتري ها مقاوم شده و کارایی آنتی بیوتیک ها را کاهش می دهد.
کاهش تنوع زیستی
از دیگر معایب محصولات تراریخته این است که با آسیب رساندن به آفات و حشرات باعث کاهش تنوع زیستی میشود. ممکن است موجودات مانند آفات، از گیاهان تراریخته یا گرده آن ها و یا باقیمانده این گیاهان در خاك تغذیه کنند و باعث مرگ آن ها شود یا اثر غیر مستقیم داشته
باشد و باعث تغییر وزن آن ها و یا تغییر مدت زمان زنده ماندن آن ها شود.
بزرگترین شرکت تولید و عرضه کننده محصولات تراریخته
شرکت مونتسانو (شرکت آمریکایی)، بزرگترین شرکت تولید کننده بذر تراریخته در دنیا است که در ابتدا یک شرکت تولید کننده مواد شیمیایی مانند ساخارین و آلاینده های خطرناک بود و در حال حاضر عظیم ترین شرکت جهان در عرصه فناوری های زیستی است و نیز در کنار علف کش ها، گیاهانی تولید میکند که در مقابل این ترکیبات مقاوم اند.
بزرگترین کشورهای تولیدکننده محصولات تراریخته:
در رتبه جهانی، آمریکا مقام اول، برزیل مقام دوم و آرژانتین مقام سوم تولید کنندگان محصولات تراریخته هستند. کشور آمریکا حدود ۶۹درصد سهم تولید محصولات تراریخته را دارد و محصولاتی مانند ذرت، سویا، پنبه، کانولا، چغندرقند، یونجه، پاپایا و کدو را به صورت تراریخته تولید میکند.
تحولات و پیشرفت های عمده در ایالات متحده آمریکا در سال ۲۰۱۵ در این زمینه صورت گرغته و تاییدیه ۴ محصول تراریخته گرفته شد:
1.سیب با نام تجاری Arctic
2.سیب زمینی با نام تجاری innate
۳.سالمون اصلاح شده به عنوان اولین محصول حیوانی تراریخته
۴.تجاری سازی کانولا
سیب تراریخته
سیب تراریخته که با برش سیاه نمیشود بلکه رنگ انها زمانی تغییر می کند که واقعا فاسد شده باشد. در این محصول آنزیم اکسید پلی فنول که سبب تغییر رنگ در این میوه میشود، وجود ندارد زیرا زن مسئول ان خاموش شده است.
سیب زمینی تراریخته
سیب زمینی مقاوم به قارچ بلایت یکی از محصولات تراریخته جدید آمریکا است که در سال ۲۰۱۵ تجاری سازی شد.
ماهی سالمون تراریخته
ماهی سالمون تراریخته که رشد سریع دارد و ژن هورمون رشد را از یک نوع ماهی دیگر دریافت کرده و به این قابلیت رشد سریعتر دست پیدا کرده است.
مرغ تراریخته
مرغ تراریخته که تخم مرغ ان برای درمان یک بیماری نادر ولی کشنده انسانی که به علت نقص در آنزیم لیپاز لیزوزومی نامیده میشود کاربرد دارد دارد و در سال ۲۰۱۵ در آمریکا تایید شد.
گوجه فرنگی تراریخته
تولید گوجه فرنگی تراریخته که مقاوم به آفت مگس مینور است در موسسه فناوری ازمیر ترکیه تولید شد، مثال دیگری از محصولات تراریخته است.
مطالب مفید و خواندنی در سایت الکاماشین
