درخت انبه ارتفاع آن تا ۱۲ متر میرسد، منشا اصلی آن در هند و مالزی بوده است ولی امروزه در نواحی دیگر آسيا، هند، جاوه و غیره توسعه یافته، پرورش می یابد. در جاوه معادل دو میلیون از این درخت وجود دارد. میوه آن خوراکی و دارای طعم شیرین است. برگ های این درخت نیزه ای شکل، گلهای آن زرد یا قرمز رنگ و به صورت خوشه ای هستند. میوه آن که منگو نامیده میشود، بیضوی شکل و دارای طعمی مطبوع و شیرین بوده و دارای هسته ای نسبتا بزرگ است.
گل های درخت انبه به صورت خوشه ای در انتهای شاخه گل دهنده و برگهای آن نیزه ای، بدون کرک و شفاف است. میوه آن تخم مرغی شکل به اندازههای مختلف، خوراکی و شیرین است، داخل گوشت میوه یعنی در مرکز آن هسته ای بزرگ قرار دارد. این درخت، بومی هندوستان، مالزی و مالت است و در سایر مناطق آسیای حاره نظیر جاوه کاشته میشود، در ایران در جنوب کشور کاشته میشود.
از کشت انبه در هندوستان نزدیک به ۴۰۰۰ سال می گذرد. در قرن نوزدهم میلادی تجار میوه انبه را به غرب هند، آفریقا و جنوب آمریکا معرفی کردند. کمی بعد، تجار عرب آن را به ایران و مصر حمل کردند و حالا این میوه، در مقیاس وسیع در کشورهای مختلف مانند هند، چین، مالزی، اندونزی و استرالیا کشت می شود. از پرورش آن، دو رگه ها و واریته های متعددی به دست آمده که هر یک ظاهری متفاوت از دیگری دارد.
منگو رسیده، از نظر طب قدیم ایران گرم و خشک و منگو نارس، سرد و خشک است. انبه یا منگو نارس، تولید کننده بلغم و سودا در بدن می باشد. این میوه بسیار مقوی بوده و تقویت کننده بدن است و تقویت کننده قوای جنسی است، رنگ صورت را درخشان می کند. دهان را خوش بو می کند. ادرار آور است. یبوست را برطرف می کند.
انبه تمیز کننده خون می باشد. خوردنش بوی بد بدن را از بین می برد، حرارت بدن را کاهش میدهد و تب را پایین می آورد. این میوه برای رفع اسهال مفید است. سر درد، تنگی نفس و سرفه را از بین میبرد، دارای هسته بزرگی است که در وسط آن مغز آن قرار دارد که، به جای مغز بادام می توان از آن در شیرینیجات استفاده کرد.
خوردن مغز هسته منگو، اسهال را برطرف می کند و برای درمان سرماخوردگی مفید است. سرفه های سخت را درمان می کند و درمان کننده بواسیر خونی است. خانم هایی که دچار خون ریزی از رحم می باشند و یا بین دو عادت ماهیانه خون ریزی دارند برای رفع آن باید از مغز هسته این میوه استفاده کنند. مغز هسته انبه کرم کش و ضد استفراغ است. گل آن، سرد و خشک است و اسهال را رفع می کند، برای پیشگیری از ناهنجاری های کمبود ویتامین A مثل شب کوری، بسيار مفید است.
پوست درخت انبه دارای ۵ تا ۱۸ درصد تانن است. از ادرار چهارپایانی مانند گاو که از برگ این درخت تغذیه می نمایند، ماده رنگی زردی به نام پیوری (Piuri) به دست می آورند که در نقاشی مصرف دارد. این ماده شامل ۴۰ تا ۶۰ درصد اسید اگزانتیک (ac. euxanthique) است.
انبه، از نظر غذایی بسیار غنی است. در مقایسه با سایر میوهها، منبع خوبی از کاروتن است. هر صد گرم از قسمت خوراکی انبه حاوی ۱۹۹۰ واحد بین المللی بتاکاروتن ویتامین A است که، خیلی بیشتر و در سایر میوه هاست. مجموع کاروتنوئیدها در انبه با رسیدگی میوه افزایش می یابد.
انبه، چه رسیده وچه نارس منبع خوبی از ویتامین C می باشد. در هر صد گرم انبه مقدار ۱۶ میلی گرم ویتامین C، وجود دارد. ویتامین A و C هر دو، آنتی اکسیدان بوده و به جلوگیری از آسیب های رادیکال های آزاد و در نتیجه کاهش ریسک برخی سرطان ها کمک می کنند. یک انبه رسیده به ازای هر صد گرم وزن مقدار ۴۷ کیلو کالری انرژی مورد نیاز بدن را تامین می کند که، بیشتر از قند فروکتوز به دست می آید.
انبه نارس، در مقایسه با انبه رسیده کالری کم تری دارد. انبه رسیده منبع خوبی از پتاسیم است و مقدار ناچیز سدیم آن باعث می شود برای بیماران دارای فشار خون بالا مناسب باشد. انبه دارای مقدار زیادی اسید گالیک است بنابراین، دستگاه گوارش را ضدعفونی و تمیز می کند. پوست آن دارای ۱۵ تا ۱۸ درصد تانن است و یک قاشق چای خوری پوست کوبیده آن به میزان دو مرتبه در روز برای اسهال مفید است.
میوه انبه نارس طبیعتی سرد و خشک و رسیده شیرین آن طبیعتی گرم و خشک دارد. برگ درخت انبه اثر قابض و گل های آن اثر اشتها آور و قابض دارد و در رفع ترشحات زنانگی (ترشحات مهبلی موثر است به علاوه در درمان نارسایی های هضمی منشا صفرا، که با عوارضی نظیر تلخی دهان و یبوست همراه است موثر واقع می گردد. میوه نارس آن، طعم گس، ترش و ناپسند دارد. تصفیه کننده خون و قابض است.
میوه رسیده انبه ، طعمی مطبوع، اشتها آور و قابض دارد. و آن را مقوی قوه باء می دانند. با مصرف آن، پوست بدن، لطافت پیدا می کند. برای دانه اش اثر ضد استفراغ و برای روغن دانه، اثر رفع درد معده قائل هستند. پوست درخت انبه اثر بند آوردنده خون و قابض دارد به علاوه استفراغ را تسکین می دهد و اسهال را رفع می کند. از پوست درخت انبه، نوعی عصاره تهیه می شود.
ترشح ادرار را افزایش داده، مقوی کلیه و مثانه است، سنگ کلیه و مثانه را خارج میکند، خاصیت ضد قارچی دارد، جریان خون را رونق می بخشد و مولد خون غلیظ است، مقوی اعضای رئیسه بدن، مری، معده و روده است، ضعف، کسالت و سستی بدن را رفع می کند، مقوی نیروی جنسی است، رنگ چهره را درخشان میکند، دهان را خوش بو و عطش را تسکین میدهد، اشتها آور است، اسهال را به کلی بند میآورد، خفقان، سر درد، تنگی نفس، سرفه و بواسیر را درمان میکند. ترشی آن درد معده را تسکین میدهد.
تذکر: میوه ترش آن برای بلغمی و سوداوی مزاجان و رسیده آن برای گرم مزاجان مضر است، به خصوص موقعی که معده خالی باشد. ثقیل و نفاخ است، ایجاد بیماریهای سوداوی، خارش، چرب و دمل مینماید، کبد را ضعیف میکند، برای لثه و دندان مضر است، اسپرم را رقیق کرده و زیاده روی در خوردن آن باعث بند آمدن اسپرم میشود. خوردن بو دادهی هسته انبه اسپرم را بند میآورد.
درخت انبه در نواحی جنوبی ایران کاشته می شود و به نام های انبه، موانبه، نغزک و منجو موسوم است.
انبه انواع متفاوتی دارد که در ذیل همراه با عکس هر نوع آنها را شرح داده ایم.
انبه آلفونسو (alphonso):
انبه آلفونسو را با نامهای دیگری همچون انبه آپوس، گوندو، بادامی و … میشناسند که دارای تاجی گسترده است. میوه این گیاه به صورت تخممرغی، اوریب و به رنگ زرد است که وزن آن بین 250 تا 350 گرم است. طعم شیرینی دارد و دارای عطر خاصی است. دانههایی که از این نوع انبه به وجود میآیند قادر به تولید میوه نیستند.
وقتی سخن از طعم و عطر و مزه و کمیاب بودن در میان است Alphonso بهترین نوع از انبه برای نشان دادن این خصوصیات است. هند به علت شرایط آب و هوایی مطلوب تولید کننده این نوع از انبه محسوب میشود. نکته جالب این است که دانه ای که از این گونه ی انبه به وجود میآید قادر به تولید میوه نخواهد بود. ما برای تولید آن یک روش اصلاح شده ایجاد کرده ایم. با این حال این نوع از انبه هم چنان یک میوه صادراتی در جهان محسوب میشود.
انبه ataulfo:
انبه ataulfo به رنگ زرد است و طعم شیرینی دارد. این نوع انبه نرم، گوشتی و بدون فیبر است که برای تهیه سالاد و همچنین تازه خوری مناسب است. در سایز کوچک و به صورت بیضی رشد میکند. برگ های سبز رنگی دارد که خزان پذیر است و در فصل پاییز میریزد. Ataulfo زرد و لرزان به همراه یک شیرینی و طعم خامه ای قطعا مورد علاقه هر دوستدار انبه به حساب می آید. این انبه در مکزیک و در بین ماه های خرداد تا تیر رشد میکند.
انبه فرانسیس francis:
انبه فرانسیس francis نوعی انبه طعم دار و شیرین است که مغز آن دارای فیبر است و با تمام این وجود بسیار نرم و گوشتی است. از میوه این گیاه به عنوان یک طعمدهنده عالی در ترشی استفاده میکنند.
این نوع از انبه در تمام مزارع کوچک هاییتی کاشت میشود. رشد آن از ماه می تا جولای امکلن پذیر است. رنگ زرد روشن در رنگ سبز آن به شکل یک باریکه جلوه میکند و شکلی مانند دارد. به دلیل فیبری بودن مغز میوه، ممکن است انتخاب محبوبی برای سالاد نباشد.
انبه haden:
انبه haden برای آشپزی و تازه خوری انتخاب مناسبی است. مغز این نوع انبه سفت و دارای فیبر است. به رنگ قرمز روشن به همراه رنگ زرد و سبز آمیخته با نقطه های سفید رنگ است. این نوع از انبه اندازه های متوسط تا بیضی متمایل به گرد بزرگ دارند. غنی از مواد معطر و یک انتخاب عالی برای استفاده در آشپزی و یا خوردن است. که حالت چسبناکی مانند سایر سویه های انبه را ندارد. برای اولین بار در جنوب فلوریدا در سال 1910 کشت شد و در ماه های آپریل و می رشد میکند.
انبه keitt:
انبه keitt بیشتر در ایالات متحده آمریکا و مکزیک کاشته میشود. به رنگ سبز است که با رنگ صورتی محدودی پوشانده شده است. از آن برای تهیه ترشی استفاده میکنند و در پخت غذاهای آسیایی زیاد از آن استفاده میکنند. دارای طعم شیرینی است و مغز آن بسیار سفت و درعینحال دارای مقادیر زیادی فیبر است. در سایز بزرگ رشد میکند و به صورت بیضی مانند است.
وقتی به طور کامل رسیده و سبز باشد خوردن آن بسیار لذت بخش است. حتی شکل کامل نرسیده آن برای درست کردن ترشی مناسب است. این انبه در فرهنگ آسیا بسیار محبوب است و در غذاهای آسیایی از آن استفاده میشود. در ماه های مرداد و شهریور نیز کشت میشوند.
انبه kent:
انبه kent میوهای خوشمزه و شیرین دارد که بسیار آبدار و گوشتی است و برای خشک نمودن و آبمیوه مناسب است. به رنگ سبز و قرمز تیره است که در سایز بزرگ و به صورت بیضی رشد میکند.
این انبه شیرین و مزه با مغز میوه آبدار خود مزه را تکمیل میکند، همچنین به صورت محدودی فیبر دارد. حتی در پختن (نانی از این انبه پخته میشود که بسیار عالی است) استفاده میشود.
از ماه دی تا اردیبهشت و از خرداد تا مرداد به طور وسیعی در مکزیک، اکوادور و پرو تولید میشود. البته نوع اصل آن در سال 1940 از فلوریدا منشا گرفته است.
انبه tommy atkins:
در اصل از فلوریدا ولی در مقیاس وسیع تر، انواع تجاری آن از آمریکا آمده است. انبه tommy atkins دارای طعم شیرین و ملایمی است و مغز آن سفت و چسبناک است. همانند واریته این نوع از انبه نیز از فلوریدا نشات میگیرد. اکنون بیشترین پهنای رشد تجاری آن برای واریته های صادرات در ایالت متحده آمریکا میباشد.
این انبه شکل های متفاوتی دارد که از بزرگ تا متوسط شکل بیضی آن ادامه دارد. بیشتر برجستگی های آن به رنگ قرمز تیره است که قسمت عمده سطح میوه را پوشانده است.
از فروردین تا تیر و از مهر تا دی امکان کشت دارد. در مکزیک، برزیل، اکوادور و پرو نیز رشد میکند.
انبه Valencia Pride:
انبه velencia pride دارای فیبر کمی است. دارای فیبر کم، طعم بسیار خوشمزه و بسیار آبدار و گوشتی است،. استفادههای مختلفی از آن میشود.یک سویه کوچک تر از انبه میباشد که ریشه آن در فلوریدا یافت شده است.
اولین گزارش تولید آن در سال 1941 بوده است. این سویه بزرگ است و پوست آن با یک سطح قرمز رنگی پوشیده شده و گاهی رنگ زرد نیز در آن مشاهده شده است. از تیر تا مرداد نیز کشت میشود.
انبه glenn:
انبه glenn طعم شیرین و هلویی مانندی دارد و به رنگ صورتی و قرمز محدود میشود که به صورت بیضی کشیده ظاهر میشود.
یکی از بهترین انتخاب ها در بین سویه های گوناگون انبه است. دارای یک رایحه عجیب و غریب میباشد که آن را در میان عاشقان انبه محبوب کرده است. در فلوریدا رشد مینمایند و در ماه های اردیبهشت تا خرداد امکان کشت دارند.
انبه madame francique:
انبه madame francique به رنگ سبز تا نارنجی و زرد است که از نظر نوع شیرینی مزه تندی دارد. اگر به صورت خام مصرف کنید تندی آن بیشتر میشود. این نوع از انبه بومی هاییتی است و به عنوان دسر انبه به عنوان یک دسر عالی نیز شناخته میشود.
بهترین واریته مورد توجه در این انبه در کارابن در ماه های شهریور و مهر کشت میشود.
درخت انبه زردآلو zardalu:
درخت انبه زردآلو zardalu بومی مناطقی از هند است که در سایز متوسط رشد میکند. وزن هر میوه این گیاه بین 150 تا 200 گرم است. دارای طعم مطبوع و شیرینی است و دارای تناوب باردهی است.
درخت انبه vallenato:
درخت انبه vallenato بومی مناطقی از کلمبیا است که دارای تاجی افراشته و متراکم است. میوه این گیاه به رنگ زرد روشن با رگههای کرم رنگ است. طعم شیرینی دارد و از کیفیت مطلوبی برخوردار است.
درخت انبه van dyke:
درخت انبه وان دیک van dyke میوهای به رنگ زرد روشن با رگههای قرمز رنگ روشن تولید میکند و به صورت تخممرغی با قاعده ای گرد است. پوست میوه آن ضخیم و وزن هر میوه این گیاه بین 200 تا 550 گرم است.
درخت انبه turpentine:
درخت انبه تورپنتین بومی مناطقی از جزایر هند غربی است که دارای تاج پوششی بزرگ، گسترده و کروی است. میوه این گیاه به رنگ زرد روشن با نقاط سفید رنگ است و طعم شیرینی دارد.
درخت انبه totapuri:
درخت انبه توتاپوری totapuri بومی هند است که میوه تخممرغی کشیدهای دارد و طعمش شیرین است.
درخت انبه tahar:
درخت انبه تاهار tahar درختی تنومند است که در سایز متوسط رشد میکند. میوه این گیاه به رنگ زرد روشن با رگههای قرمز و نقاط سفید است. میوه این گیاه تخم مرغی است و قاعده ای پهن دارد. پوست میوه این گیاه ضخیم و در عین حال زبر است. این درخت بومی اسرائیل است.
درخت انبه bangalora:
درخت انبه بنگالورا بومی هند است. میوه میانرسی دارد و از باردهی خوبی برخوردار است. میوه این گیاه در سایز بزرگ رشد میکند و به رنگ زرد است.
درخت انبه banganapalli:
درخت انبه بانگاناپالی بومی هند است که در سایز متوسط رشد میکند و دارای تاجی با پوشش کروی مانند است. میوه زرد رنگ کمرنگ، تخممرغی، اوریب و بزرگی دارد که پوست آن صاف است.
درخت انبه Bombay green:
درخت انبه بمبئی گرین بومی هند است. میوه این گیاه به رنگ سبز با لکههای قرمز و زرد است. بسیار گوشتی و آبدار است و طعم دلچسبی دارد.
درخت انبه bourbon:
درخت انبه بوربون بومی برزیل است و میوه زرد رنگ مایل به سبز، تخممرغی شکل، قلبی مانند با قاعده گرد دارد که در سایز متوسط رشد میکند.
درخت انبه را از طریق بذر و پیوند تکثیر میکنند.
کاشت بذری درخت انبه:
نکتهای که به هنگام کاشت بذر درخت انبه وجود دارد این است شما باید هستهای را انتخاب کنید که از طریق بذر به عمل آمده است. چرا که بسیاری از درختان انبه به صورت پیوندی به وجود آمدهاند. به همین دلیل انتخاب هسته نقش مهمی در رشد گیاه دارد.
در کاشت بذری ابتدا بستر مورد کشت را برای کاشت بذر مهیا کنید. سپس آن را با استفاده از خاک مناسب و غنی پر کنید. بذر درخت انبه را طوری در خاک قرار دهید که قسمت نوک تیز آن رو به سمت بالا باشد. بذر گیاه را در عمق مناسب بکارید. روی آن را با خاک غنی و حاصلخیز بپوشانید و گیاه را آبیاری کنید. با استفاده از نایلون روشنی روی بذر را بپوشانید. پس از گذشت سه تا چهار هفته بذر گیاه جوانه می زند و شروع به رشد میکند. زمانی که گیاه رشد کرد، در صورت نیاز میتوانید نهال به دست آمده را جا به جا کنید.
پیوند زدن درخت انبه:
یکی دیگر از روشهای تکثیر درخت انبه استفاده از پیوند است. بیشتر کشاورزان و باغداران از این روش برای ازدیاد باغ انبه خود استفاده میکنند.
درخت انبه نیاز به هرس آنچنانی ندارد چرا که به صورت گنبدی شکل متناسب رشد میکند. هرس را به خاطر بهبود عملکرد گردش هوا و کنترل آفات و بیماریهای درخت انجام میدهند. هرس درخت باید به اندازه باشد. چرا که هرس بیش از حد باعث محدود شدن درخت برای تولید برگهای بیشتر میشود و در نتیجه باردهی گیاه کاهش پیدا میکند. ولی از آنجایی که درخت انبه درختی متراکم است، هرس آن باید در جهت باز کردن تاج آن باشد. طوریکه گردش هوا و نور خورشید به شاخ و برگ گیاه نفوذ کند. هرس به موقع باعث افزایش کیفیت محصول و باردهی آن و همچنین کنترل آفات و بیماریها میشود.
نکتهای که به هنگام هرس درخت انبه باید به آن توجه داشت این است که قسمت بالایی درخت انبه نسبت به قسمت پایینی درخت انبه قویتر است، به همین دلیل میبایست شاخههای عمودی درخت را قطع کنید. چرا که این شاخهها مواد غذایی را از خاک جذب میکنند و در خود ذخیره و باعث محروم شدن سایر بخشهای درخت از مواد مغذی میشوند که در نتیجه آن رشد میوه و گلدهی گیاه کاهش پیدا میکند. گردن درخت نیاز به هرس ندارد چرا که نقش مهمی در حفاظت از شوک درخت دارد. شاخههای پایین تر نیز نیازی به هرس ندارند چرا که ممکن است در آینده باردهی داشته باشند.
هر گیاهی برای رشد و نمو نیاز به کود دارد. درخت انبه از درختانی است که برای رشد و نمو نیاز به کود فراوان دارد که میبایست هر ماه به آن به خصوص در زمانی که این درخت به بار مینشیند و محصول می دهد از کود مناسب استفاده کنید. کود دهی درخت انبه در تمام طول سال حتی زمستان باید ادامه داشته باشد. میتوانید از کودهای شیمیایی برای رشد گیاه استفاده کنید. در سال اول استفاده از کود شیمیایی بعد از کاشت گیاه است و از سالهای بعد، بعد از بارندگی است. همچنین میزان مصرف کود از قبل از شکوفه دهی درخت است که در تثبیت میوه آن موثر است. از کود نیترات آمونیم در سال اول 50 گرم، در سال دوم 100 گرم، سال سوم 150 گرم و در سال چهارم 200 گرم استفاده کنید.
از آفات و بیماریهای درخت انبه میتوان به موارد زیر اشاره نمود:
آنتراکنوز:
آنتراکنوز از بیماریهای شایع درخت انبه به شمار می رود که از علائم آن میتوان به خشک شدن حاشیه برگها به همراه ریزش برگها و همچنین خشکی شاخهها، پژمردگی شکوفهها، ریزش شکوفهها و … اشاره نمود. برای رفع این بیماری لازم است کشاورزان قبل از کاشت، خاک مورد کشت را از نظر آلودگی قارچی و پاکیزگی بررسی کنند. استفاده از قارچ کش در این زمینه میتواند مثمر به ثمر باشد.
سفیدک پودری:
سفیدک پودری یکی دیگر از بیماریهای درختان مثمر به شمار می رود که عمده خسارات آنها بر روی گلها است. عامل این نوع بیماری فرم غیرجنسی قارچی است.
بیماری لکه سیاه پوسیدگی الترناریایی انبه:
این بیماری باعث آسیب به شکوفه، گل و میوه گیاه میشود.
مگس میوه انبه:
نوعی حشره است که تخمهای خود را در میوه بارگذاری میکند که لاروهای آن پس از رشد شروع به تغذیه از میوه گیاه میکنند. پس از آنکه لاروها رشد کردند و از میوه خارج شدند در خاک به شفیره تبدیل میشوند. برای از بین بردن این آفت از حشره کش مالاتیون به صورت محلول پاشی استفاده کنید.
پشه گل آذین انبه:
نوعی حشره است که باعث آسیب به درخت انبه میشود و موجب خشکیدگی و همچنین قهوهای شدن گل آذین میشود. از سموم شیمیایی همچون مالاتیون و یا دیمتوات استفاده کنید.
پشه گالزی انبه:
نوعی حشره است که برگ را سوراخ میکند و وارد برگ میشود و باعث از بین رفتن گیاه میشود. برای از بین بردن این آفات میتوانید از سموم شیمیایی استفاده کنید.
زنجرک انبه:
از خطرناکترین آفات درخت انبه زنجرک است که خسارات زیادی را به بار میآورد. میتوانید از طریق سمپاشی با این آفت مبارزه کنید.
کنه جوانه خوار انبه:
همانطور که از نامش پیداست این حشره به جوانه گیاه آسیب وارد میکند.
سن قهوه ای انبه:
این آفت بیشترین خسارت را در فصل بهار و تابستان به درخت انبه وارد میکند.
تریپس انبه:
پوره به همراه حشرات بالغ از سطح برگ و میوه گیاه تغذیه میکند. راه مبارزه با این بیماری استفاده از سموم شیمیایی پروتئوس یا اتیون است.
حشرات سپردار:
این حشرات شامل چند دسته هستند که به درخت انبه حمله و خساراتی را به بار میآورند.
برداشت میوه انبه به مانند سایر میوهها انجام میشود. به هنگام برداشت میوه انبه را با دست خود بگیرید و به آرامی بکشید تا از شاخه جدا شود یا با استفاده از چاقو آن را از شاخه علفی درخت جدا کنید. پس از چیدن آن را در درون سبد یا جعبه بگذارید و به همین منوال به کار برداشت انبه ادامه دهید.
انبه از درختان مثمر به شمار می رود که میوه تخممرغی شکل در رنگهای سبز، زرد، نارنجی و قرمز دارد. از طعم شیرینی برخوردار است و دارای خواص بی شماری است که از آن استفادههای مختلفی میشود. از طریق بذر و پیوند تکثیر میشود. عمر اقتصادی بالایی دارد طوری که برخی از گونههای آن بیش از 300 سال عمر میکنند. درخت مناسبی با تراز تجاری بالا برای کاشت در مناطق گرمسیری و نیمه گرمسیری به شمار می رود.