علائم و پیشرفت ام اس در دوران بارداری.
در دوران بارداری، بدن دچار تغییرات زیادی می‌شود که مهم‌ترین آن‌ها نوسانات هورمونی است. این هورمون‌ها نقش تعیین‌کننده‌ای در شدت علائم و روند پیشرفت بیماری ام اس دارند.
هورمون‌ها، مولکول‌های پیام‌رسانی هستند که توسط بدن ساخته شده و به جریان خون آزاد می‌شوند. این ترکیبات شیمیایی که توسط غدد درون‌ریز ترشح می‌شوند، نقش‌های مهمی در تنظیم فرایندهای مختلف فیزیولوژیکی بدن دارند و بر عملکرد اندام‌ها و سیستم‌های مختلف تأثیر می‌گذارند. هورمون‌ها می‌توانند بر رشد و تکامل، متابولیسم، خلق‌وخو، و عملکرد سیستم‌های عصبی و ایمنی تأثیر داشته باشند.
این مقاله به بررسی نقش هورمون‌هایی نظیر استروژن، تستوسترون و پروژسترون در واکنش سیستم ایمنی می‌پردازد و تأثیر این هورمون‌ها را بر بروز، علائم، میزان عود و بهبود بیماری‌ها تحلیل می‌کند.
همان‌طور که می‌دانید، بیماری ام اس (مولتیپل اسکلروزیس) یک بیماری خودایمنی است، به این معنا که سیستم ایمنی بدن به طور غیرطبیعی عمل کرده و باعث بروز این بیماری می‌شود. طبق آمار، زنان دو تا چهار برابر بیشتر از مردان به ام اس مبتلا می‌شوند.
به همین دلیل، محققان تحقیقات زیادی را بر روی نقش هورمون‌های جنسی در پاسخ سیستم ایمنی و بروز ام اس انجام داده‌اند. نتایج این تحقیقات نشان می‌دهد که زنان معمولاً با عودهای مکرر بیماری مواجه‌اند، درحالی‌که مردان بیشتر از شدت بیماری رنج می‌برند.
زنان به‌طورکلی دارای 3 هورمون جنسی اصلی هستند؛ استروژن، پروژسترون و تستوسترون.
استروژن: بر تنظیم چرخه قاعدگی، افزایش سایز پستان، سلامت استخوان‌ها و عملکرد قلب و عروق تأثیر دارد. بیشتر استروژن‌ها توسط تخمدان‌ها تولید می‌شوند
پروژسترون: پروژسترون نقش اصلی در آماده‌سازی رحم برای بارداری و حفظ آن در دوران بارداری دارد. این هورمون همچنین در تنظیم چرخه قاعدگی و در پشتیبانی از لایه داخلی رحم (آندومتر) برای پذیرش جنین مؤثر است.
تستوسترون: تستوسترون در زنان به میزان کمتری نسبت به مردان تولید می‌شود و نقش‌های کلیدی در حفظ توده عضلانی، قدرت استخوان‌ها و میل جنسی ایفا می‌کند. همچنین در تنظیم برخی فرایندهای متابولیکی و خلق‌وخو تأثیر دارد. این هورمون به طور عمده در غدد فوق‌کلیوی و تخمدان‌ها تولید می‌شود
استروژن‌ها دارای اثرات ضدالتهابی هستند که می‌توانند پاسخ‌های ایمنی را کاهش دهند. این ویژگی ممکن است در افزایش شیوع بیماری‌های خودایمنی مانند ام اس در زنان نقش داشته باشد.
در مکانیسم اثر مولتیپل اسکلروزیس (MS)، لنفوسیت‌های T که بخشی از سیستم دفاعی بدن هستند، نقش مهمی ایفا می‌کنند. این سلول‌ها با ترشح واسطه‌های التهابی و شناسایی غلاف میلین (پوشش محافظ اعصاب)، آن را به‌عنوان یک هدف برای سیستم ایمنی معرفی می‌کنند. این فرایند منجر به حمله سیستم ایمنی به میلین شده و در نتیجه، آسیب شدیدی به این پوشش وارد می‌شود. این آسیب به‌تدریج انتقال سیگنال‌های عصبی را مختل می‌کند و علائم عصبی بیماری MS را به وجود می‌آورد.
واسطه‌های التهابی مانند **IL-1** و **IL-6** نقش مهمی در ایجاد التهاب و آسیب به غلاف میلین در بیماری مولتیپل اسکلروزیس (MS) دارند. با ترشح هورمون **استروژن**، سطح تولید این واسطه‌های التهابی کاهش می‌یابد. این کاهش در سطح IL-1 و IL-6 می‌تواند منجر به کاهش التهاب و در نتیجه بهبود موقت علائم بیماری MS شود. به همین دلیل، در دوره‌هایی که سطح استروژن افزایش می‌یابد، مانند دوران بارداری، علائم MS معمولاً کاهش می‌یابد.
تحقیقات نشان داده است که در سه‌ماهه سوم بارداری، علائم بیماری ام‌اس به طور قابل‌توجهی کاهش می‌یابد. این کاهش به دلیل افزایش چشمگیر ترشح هورمون استروژن در بدن رخ می‌دهد. استروژن با کاهش التهاب، نقش مهمی در کنترل بیماری ایفا می‌کند و می‌تواند میزان عود سالانه ام‌اس را تا ۸۰ درصد کاهش دهد.
بااین‌حال، باید توجه داشت که افزایش ترشح استروژن دائمی نیست و با بازگشت سطح این هورمون به حالت طبیعی، احتمال عود بیماری وجود دارد. بسیاری از زنان در سه ماه پس از زایمان دچار عود شدید ام‌اس می‌شوند. بااین‌وجود، معمولاً تا شش ماه پس از بارداری، شرایط بیماری به حالت پیش از بارداری بازمی‌گردد.
توجه داشته باشید که بارداری تأثیر منفی بلندمدتی بر روند بیماری ام‌اس ندارد. تحقیقات نشان داده‌اند که بارداری اثر مخربی بر پیشرفت طولانی‌مدت بیماری نمی‌گذارد و زنان می‌توانند بدون عوارض خاصی، یک بارداری سالم را تجربه کنند. بسیاری از زنان گزارش داده‌اند که علائم بیماری آن‌ها در دوران بارداری یا پایدار می‌ماند یا بهبود می‌یابد، به‌ویژه در مراحل پایانی بارداری.
زنانی که به بیماری ام‌اس (MS) مبتلا هستند و قصد بارداری دارند، باید پیش از اقدام، به طور کامل با پزشک خود درباره درمان‌های اصلاح‌کننده بیماری (DMTs) مشورت کنند. این درمان‌ها برای کنترل و کاهش عوارض ام‌اس اهمیت دارند، اما بسیاری از آن‌ها به دلیل خطرات احتمالی برای جنین در دوران بارداری توصیه نمی‌شوند. به همین دلیل، ضروری است که گزینه‌های درمانی پیش و در حین بارداری بادقت ارزیابی شوند تا سلامت مادر و جنین به بهترین شکل حفظ شود. در برخی موارد ممکن است لازم باشد درمان‌های خاص متوقف یا با گزینه‌های ایمن‌تر جایگزین شوند.
پس از زایمان نیز مراقبت‌های دقیق پزشکی اهمیت زیادی دارد، زیرا خطر عود بیماری ام‌اس در این دوره افزایش می‌یابد. پزشکان معمولاً توصیه می‌کنند که درمان‌های DMTs به‌زودی پس از زایمان ازسرگرفته شوند تا از تشدید علائم جلوگیری شود. بااین‌حال، انتخاب دارو و زمان‌بندی آن به‌ویژه در صورت تمایل مادر به شیردهی نیاز به بررسی دقیق دارد، چرا که برخی از داروها ممکن است از طریق شیر به نوزاد منتقل شوند و خطراتی ایجاد کنند.
در نیمه اول چرخه قاعدگی، تخمدان‌ها با ترشح هورمون استروژن، به ضخیم‌شدن دیواره رحم کمک می‌کنند. افزایش استروژن باعث تحریک هورمون لوتئینیزه (LH) می‌شود که تخمک‌گذاری را تحریک می‌کند. پس از تخمک‌گذاری، سطح استروژن کاهش می‌یابد. به همین دلیل، حدود 40 درصد از افراد مبتلا به ام‌اس در دوره قاعدگی یا درست قبل از آن، با تشدید علائم روبه‌رو می‌شوند.
همان‌طور که قاعدگی بر ام‌اس تأثیر می‌گذارد، خود ام‌اس نیز می‌تواند چرخه قاعدگی را نامنظم کرده و نوسانات خلقی، درد شکم و سایر علائم را تشدید کند. علاوه بر این، برخی از داروها و درمان‌های مرتبط با ام‌اس نیز ممکن است بر نظم چرخه قاعدگی و شدت این علائم تأثیر بگذارند.
یائسگی دوره‌ای است که طی آن تخمدان‌ها تولید هورمون استروژن را به‌تدریج کاهش می‌دهند و در نهایت متوقف می‌کنند. این کاهش استروژن باعث قطع تخمک‌گذاری و پایان قاعدگی می‌شود. تغییرات هورمونی در یائسگی می‌توانند علائمی مانند گرگرفتگی، نوسانات خلقی و خشکی واژن ایجاد کنند. اما مهم‌ترین بخش یائسگی تأثیر آن بر ام اس است.
با کاهش 40 تا 50 درصدی تولید استروژن، افراد ممکن است با عود شدید علائم بیماری مواجه شوند . علاوه بر آن؛
· خستگی
· مشکلات مثانه (تحریک‌پذیری و بی‌اختیاری)
· اختلال شناختی (تغییرات توجه، حافظه و عملکرد)
· اختلالات خلقی (اضطراب و افسردگی)
· ناتوانی جنسی
از جمله تأثیرات این بیماری در این دوره هستند.
لازم به ذکر است که تاکنون شواهدی مبنی بر تأثیر ام‌اس بر سن یا سایر عوامل مرتبط با یائسگی یافت نشده است. این بیماری به طور مستقیم بر زمان شروع یا روند یائسگی تأثیر نمی‌گذارد.
برنامه‌ریزی قبل از بارداری:
1. مصرف ویتامین D: اطمینان از میزان کافی ویتامین D در بدن، زیرا کمبود آن در دوران بارداری ممکن است خطر ابتلا به ام‌اس در فرزندان را افزایش دهد.
2. اسیدفولیک: مصرف اسیدفولیک قبل از بارداری به‌منظور پیشگیری از مشکلات احتمالی توصیه می‌شود.
3. اجتناب از الکل و سیگار: پرهیز از مصرف الکل و سیگار، حفظ بهداشت خواب مناسب و رعایت رژیم غذایی سالم.
4. مدیریت داروها: قطع یا کاهش دوز داروهای علامتی مانند باکلوفن، تیزانیدین، مودافینیل و آمانتادین که قبل از بارداری منع مصرف دارند. باکلوفن درون ریوی به‌طورکلی بی‌خطر به نظر می‌رسد، درحالی‌که Fampridine برای بهبود راه‌رفتن باتجربه محدود منع مصرف دارد.
5. تکنولوژی تولید مثل: استفاده از تکنولوژی تولید مثل کمک‌شده (ART) ممکن است خطر عود بیماری را افزایش دهد، به ویژه با آگونیست‌های هورمون آزادکننده گنادوتروپین.
1. نظارت بالینی: پیگیری منظم هر سه‌ماهه و انجام آزمایش‌های لازم، از جمله سرولوژی ویروس جان کانینگهام با ناتالیزوماب و آزمایش‌های خون/ادرار ماهانه با alemtuzumab.
2. پیشگیری از عفونت‌ها: توصیه به نظارت دقیق بر علائم عفونت‌های دستگاه ادراری و انجام تمرینات کف لگن.
3. تأمین ویتامین‌ها: ادامه مصرف مکمل‌های اسیدفولیک و ویتامین D.
4. MRI: انجام MRI بدون گادولینیوم در صورت نیاز به ارزیابی وضعیت بیماری؛ گادولینیوم باید تنها در مواقع ضروری برای سلامت مادر یا جنین استفاده شود.
5. درمان عود: عود بیماری که منجر به ناتوانی قابل توجه می‌شود، ممکن است با متیل پردنیزولون داخل وریدی درمان شود.
1. شیردهی: شیردهی ممکن است خطر عود بیماری پس از زایمان را کاهش دهد.
2. مدیریت درمان: بحث در مورد شروع مجدد درمان‌های اصلاح‌کننده بیماری در حین شیردهی با پزشک.
3. پیشگیری از عود:آگاهی از افزایش خطر عود در سه ماه اول پس از زایمان.
مدیریت ام‌اس در دوران بارداری نیازمند رویکردی چندرشته‌ای است و تصمیم‌گیری مشترک بین بیمار و تیم مراقبت‌های بهداشتی بسیار مهم است. مشاوره پیش از بارداری، نظارت دقیق در دوران بارداری و مدیریت پس از زایمان برای بهینه‌سازی نتایج ضروری است.
در طول 50 سال گذشته، تغییرات در سبک زندگی زنان—از جمله عادات سیگار کشیدن، استفاده از روش‌های پیشگیری از بارداری، تغییرات در رژیم غذایی، چاقی و میزان قرار گرفتن در معرض نور خورشید—می‌تواند به تفاوت‌های مشاهده شده در بروز بیماری ام‌اس کمک کند. همچنین، امروزه زنان تمایل دارند در سنین بالاتر کمتر بچه‌دار شوند. جالب است که شواهد نشان می‌دهند تعداد بیشتر فرزندان ممکن است با کاهش خطر اولین نشانه‌های دمیلینه کننده بیماری مرتبط باشد. این تغییرات، به همراه سن بالای مادر در هنگام زایمان، ممکن است به توضیح افزایش شیوع ام‌اس در زنان کمک کند.
