«به مردمی، نه به فرمان»، چنان بران که تو دانی

#واژگان

#اصطلاحات

?«مردمی»، با یایِ حاصل مصدر (مردمی نمودن)، در زمان حافظ و پیش‌تر و پس‌تر، به معانی زیر و مشابه آن به‌کار‌می‌رفته است:

انسانیّت، مروّت، سخا و کرم، فتوّت و جوانمردی، وفا ، مهربانی، بزرگواری، مدارا و ملایمت.

?مردمی کرد و کرم بختِ خداداد به من

کان بت سنگدل از راه وفا بازآمد

حافظ

بیت مورد بحث، در لغت نامه ی دهخدا، ذیلِ معنیِ «اصالت، نجابت، بزرگمنشی، کرامت» در مدخلِ «مردمی» آمده است.

?از این حرف اضافه‌ی «به» نیز، می‌توان دست کم دو معنی در ابیات اراده نمود:

1. «از رویِ»:

?چو اسیر تست خسرو، نظری «به مردمی» کن

که ز تابِ زلفِ مستت دلِ بیقرار دارد

#امیرخسرو‌_دهلوی

2. »قسم به»:

?جهان بگشتم و آفاق سر به سر دیدم

«به مردمی» که گر از «مردمی» اثر دیدم (سوگند به مروّت، که از مروّت نشانی ندیدم).

#سعدی

?«به فرمان، کاری کردن» هم، معادل «طوعا ً و کرها ً» و به اجبار و اکراه انجام دادن است.

? بنابراین معنیِ بیت چنین است:

ای نسیمِ صبحِ سعادت که پیغامبرِعاشقانی، و دیده بر سر راهت (در انتظار پاسخ معشوق) می مانَد، از سرِ بزرگواری و فتوّت و مهربانی، نه از روی اکراه و دلنخواهی، (به سوی معشوق من) بران.

دوشنبه، ۱۶ بهمن ۱۳۹۶

#یادداشت_های_حافظ

#به_مردمی

#به_فرمان

@Gaahgoft