مهندسی بهداشت محیط یک رشته مهندسی است که به بررسی و ارزیابی عوامل محیطی در تأثیر بر سلامت و رفاه انسان می‌پردازد. این رشته شامل طراحی، اجرا و نظارت بر سیستم‌ها و تجهیزات بهداشت محیطی است که به تأمین شرایط بهداشتی مناسب در محیط‌های کار و زندگی کمک می‌کند.
مهندسان بهداشت محیط در بررسی و مدیریت عوامل مختلف محیطی مانند آب، هوا، خاک، صدا، نور، صنایع و ضایعات محیطی نقش دارند. آنها با استفاده از تکنیک‌های مهندسی و دانش علوم بهداشتی، سیستم‌های بهداشتی مناسب را طراحی و اجرا می‌کنند. هدف اصلی این رشته، حفظ و ارتقای سلامت افراد و جامعه از طریق کاهش عوامل خطرناک محیطی و ارائه راهکارهای بهداشتی است.
مهندسی بهداشت محیط به طور گسترده در صنایع ، محیط‌های کاری ، ساختمان‌ها ، سیستم‌های آب و فاضلاب ، تأسیسات حرارتی و برودتی ، مدارس ، بیمارستان‌ها ، سازمان‌های دولتی و غیره کاربرد دارد . یک مهندس بهداشت محیط می‌تواند در بخش‌های مختلفی از جامعه فعالیت کند، از جمله برنامه‌ریزی، طراحی و اجرای سیستم‌های بهداشتی، نظارت بر تأسیسات و معاونت در تصمیم‌گیری‌های مرتبط با بهداشت محیط .
موضوعات تصفیه فاضلاب ، انتقال و توزیع آب ، و تصفیه آب به طور مستقیم با رشته بهداشت محیط مرتبط هستند . بهداشت محیط به بررسی و حفظ سلامت مردم و محیط زیست می‌پردازد . تصفیه فاضلاب در بهداشت محیط اهمیت زیادی دارد. فاضلاب‌ها شامل آب‌های آشامیدنی، آب‌های صنعتی و آب‌های خروجی از فرآیندهای مختلف می‌شوند . تصفیه فاضلاب به معنای حذف آلودگی‌ها و مواد زائد از آب فاضلاب است تا آب پاک شده بتواند به محیط زیست بازگردد یا مجدداً استفاده شود . این فرآیند به کنترل آلودگی منابع آب و حفظ بهداشت عمومی کمک می‌کند.
انتقال و توزیع آب نیز از جمله مسائل مهم در بهداشت محیط است. این فرآیند شامل انتقال آب از منابع طبیعی مانند رودخانه‌ها ، دریاچه‌ها و چاه‌ها به تأمین آب شهری، صنعتی و کشاورزی است . همچنین ، توزیع آب شامل شبکه‌های لوله‌کشی و سیستم‌های توزیع آب در شهرها و روستاها است . بهداشت محیط در این حوزه مسئولیت پایش کیفیت آب و اطمینان از سلامت آن را دارد.
تصفیه آب نیز به عنوان یکی از مهمترین مراحل در ارائه آب آشامیدنی و بهداشتی به جامعه در نظر گرفته می‌شود . این فرآیند شامل حذف آلودگی‌ها ، میکروارگانیسم‌ها و مواد معلق از آب است. تصفیه آب باعث کاهش خطر ابتلا به بیماری‌های آبزی است و به بهبود سلامت عمومی جامعه کمک می‌کند.
آلودگی هوا و کنترل بهداشتی اماکن دو موضوع مهم در حوزه بهداشت محیط هستند . بهداشت محیط به بررسی و کنترل عوامل مختلفی که بر سلامتی انسان و محیط زیست تأثیر می‌گذارند ، می‌پردازد و آلودگی هوا یکی از مسائل مهم بهداشت محیط محسوب می شود . آلودگی هوا به معنای وجود مواد آلوده و زیست‌محیطی در هوا است که می‌تواند بر سلامت انسان‌ها تأثیر منفی داشته باشد . آلودگی هوا می‌تواند از منابع مختلفی مانند صنایع، خودروها، نیروگاه‌ها و ... به وجود آید . در رشته بهداشت محیط ، به بررسی این آلودگی‌ها ، تعیین حدود مجاز آلودگی هوا و ارائه راهکارهای کاهش آنها پرداخته می‌شود. همچنین، ارزیابی تأثیرات آلودگی هوا بر سلامت عمومی جامعه و تدابیر مورد نیاز نیز در این رشته بررسی می‌شود .
موضوع توزیع و نگهداری مواد غذایی جز مشهود ترین مضامین رشته بهداشت محیط می باشد . در رشته بهداشت محیط، مطالعه و بررسی عوامل و شرایطی که می‌توانند به ایجاد بیماری‌ها و اختلالات صحی منجر شوند ، صورت می‌گیرد . توزیع و نگهداری صحیح مواد غذایی نیز از جمله عواملی است که می‌تواند در ایجاد بیماری‌ها و اختلالات صحی نقش داشته باشد .
در توزیع مواد غذایی، باید به موارد زیر توجه شود:
1) بهداشت در صنعت غذا : در هنگام تهیه و فرآوری مواد غذایی ، باید از شرایط بهداشتی مناسب استفاده شود تا احتمال تلف شدن غذا و ایجاد بیماری‌ها کاهش یابد .
2) حمل و نقل : در حمل و نقل مواد غذایی باید از وسایل مناسب استفاده و شرایط بهداشتی رعایت شود تا خطر آلودگی و تلف شدن مواد غذایی کاهش یابد.
3) ذخیره سازی : مواد غذایی باید در شرایط مناسب و بهداشتی ذخیره شوند تا خطر رشد باکتری‌ها و قارچ‌ها کاهش یابد .
4) توزیع : در فروشگاه‌ها و مراکز توزیع مواد غذایی نیز باید از شرایط بهداشتی و استانداردهای مربوطه پیروی شود تا امکان خرید و مصرف مواد غذایی با کیفیت و سالم فراهم شود.
پرتوها
حفاظت از پرتوها موضوع مهمی در رشته بهداشت محیط می باشد . در رشته بهداشت محیط ، به طور خاص به بهداشت پرتوها توجه ویژه‌ای می‌شود . پرتوها ممکن است از منابع طبیعی مانند خورشید یا فعالیت‌های انسانی مانند استفاده از تجهیزات پزشکی و صنعتی به وجود آیند . مثلاً در صنعت هسته‌ای ، پرتوهای یونیزان از برخی مواد هسته‌ای تولید می‌شوند و می‌توانند به سلامتی انسان‌ها و محیط زیست آسیب برسانند.
بهداشت پرتوها شامل بررسی انواع پرتوها ، راهکارهای کاهش آلایندگی پرتوی ، ارزیابی و مدیریت ریسک‌های پرتوی و نیز آموزش و اطلاع‌رسانی به جامعه درباره اثرات پرتوی بر سلامت می‌شود. در این رشته ، افراد متخصص آموزش دیده راهکارهای مناسب برای کاهش مواجه با پرتوها را پیشنهاد می‌دهند و همچنین در صورت وقوع حادثه پرتوی ، اقدامات اضطراری را هماهنگ می‌کنند.
بهداشت محیط به بررسی و حفاظت از محیط زیست و عوامل مختلفی که بر سلامت انسان تأثیر می‌گذارند ، می‌پردازد . یکی از عوامل مهم تأثیرگذار بر بهداشت محیط، مدیریت مناسب پسماندها است .
پسماند به هر نوع ماده‌ای اطلاق می‌شود که بعد از استفاده دور ریخته می‌شود و از ارزش اولیه خود ساقط می‌شود . این مواد می‌توانند شامل زباله‌های خانگی ، زباله‌های صنعتی ، زباله‌های پزشکی ، زباله‌های خطرناک و غیره باشند . مدیریت مناسب پسماندها شامل جمع‌آوری، حمل و نقل، بازیافت و دفع صحیح آنها است.
بهداشت محیط در رابطه با پسماند به منظور حفظ سلامت انسان و حفظ محیط زیست اهمیت دارد . پسماندهای ناشی از فرآیندهای صنعتی و معدنی می‌توانند مواد آلوده‌کننده ، سمی و خطرناک را به محیط زیست وارد کنند و برای سلامت انسان‌ها و حیات‌های دیگر آسیب‌های جدی ایجاد کنند . عدم مدیریت صحیح پسماندها می‌تواند منجر به آلودگی هوا ، آب و خاک شده و برای انسان‌ها و حیات‌های زنده معضلاتی ایجاد کند.
به علاوه ، پسماندهای خطرناک مانند زباله‌های پزشکی نیز نیاز به مدیریت و دفع صحیح دارند . زباله‌های پزشکی شامل مواد آلوده و بیماری‌زا مانند سوزن‌های استفاده شده ، لوازم آزمایشگاهی آلوده ، مواد شیمیایی خطرناک و غیره هستند که در صورت عدم دفع صحیح ، می‌توانند به انتقال بیماری‌ها و آلودگی هوا و آب منجر شوند.
مدیریت بحران و شرایط اضطراری در تمامی حوزه‌های بهداشتی ، از جمله بهداشت محیط ، سیار حائز اهمیت است . در وقوع بحران ها و شرایط اضطراری ، بهداشت محیط نقش مهمی در حفظ سلامت عمومی جامعه دارد . در صورت وقوع بحران های طبیعی مانند زلزله، سیل، طوفان و...، بهداشت محیط نقش مهمی در ارائه محیط سالم برای اقامت و زندگی مردم دارد. مدیریت صحیح آب و فاضلاب، دفع صحیح زباله ها، بهداشت شخصی و تأمین تجهیزات بهداشتی از جمله اقداماتی هستند که در شرایط اضطراری باید به آنها توجه ویژه‌ای شود . همچنین ، مدیریت رسوبات ، شستشوی منظم و بهداشتی مناطق آلوده و ضدعفونی کردن مناطق آلوده نیز از جمله اقداماتی است که بهداشت محیط در بحران ها برای کنترل و پیشگیری از بیماری ها انجام می‌دهد.
در مواجهه با بحران های پزشکی مانند شیوع بیماری ها ، بهداشت محیط نقش اساسی در کنترل شیوع بیماری ها و حفظ سلامت عمومی انسان‌ها دارد . از جمله اقداماتی که بهداشت محیط در این حوزه انجام می‌دهد می‌توان به ایجاد ایزولاسیون بیماران ، ضدعفونی مناطق و تجهیزات پزشکی ، آموزش بهداشت شخصی ، مدیریت صحیح زباله های پزشکی و ارائه خدمات بهداشتی اشاره کرد.
رشته بهداشت محیط به طور مستقیم با بهداشت حرفه ای و ایمنی کار مرتبط است . بهداشت حرفه ای و ایمنی کار به مجموعه اقدامات و تدابیری اطلاق می‌شود که به منظور حفاظت از سلامت و ایمنی کارکنان در محیط کار انجام می‌گیرد.
بهداشت حرفه ای ایمنی کار ، مطالعه و ارزیابی عوامل خطر موجود در محیط کار را شامل می‌شود . این شامل بررسی عوامل فیزیکی مانند نور ، صدا، دما و فشار، عوامل شیمیایی مانند مواد شیمیایی و سموم ، عوامل بیولوژیکی مانند باکتری‌ها و ویروس‌ها و عوامل ارگونومیک مانند نحوه طراحی و تنظیم محیط کار برای ارتباط کارکنان با تجهیزات و ابزارهای کار است.
بهداشت حرفه ای همچنین شامل تعیین استانداردها و راهکارهایی برای کاهش و کنترل عوامل خطر می‌شود . مثلاً استفاده از تجهیزات ایمنی و محافظتی مانند نقاب ، کلاه ، عینک و دستکش‌ه ا، تهویه مناسب در محیط کار ، مدیریت درست مواد شیمیایی و زباله‌ها ، طراحی ایمنی و ارگونومیکی ابزارها و تجهیزات کار و آموزش و آگاهی کارکنان درباره راهکارهای بهداشت حرفه ای .
برای آگاهی بیشتر از رشته مهندسی بهداشت محیط می توانید از لینک زیر استفاده کنید :
