طرح تعالی مدیریت مدرسه
امروزه عامل مدیریت، مهمترین معیار موفقیت و پیشرفت عملکرد سازمانها است. به همین دلیل کشورهای گوناگون، تعالی نظام مدیریتی سازمانها را سرلوحه برنامههای بالندگی خود قرار دادهاند و از آنجا که مدیریت آموزشی در صدر بقیه مدیریتها مینشیند تعالی مدیران آن نیز از اهمیت بیشتری برخوردار است. نظام آموزشی به عنوان بارزترین نمود سرمایه گذاری نیروی انسانی در زمینه شکوفایی جامعه نقش اصلی را بر عهده دارد. از یکسو استعدادها و توانمندی های درونی افراد جامعه را شکوفا کرده و از سوی دیگر پیشرفت و توسعه هر کشور را مهیا می نماید (2019,Turkzadeh & Najafi). به منظور پاسخگویی مطلوب و مناسب نظام آموزشی به پیشرفتها و تحولات سریع علمی، فرهنگی و فناورانه عصر حاضر؛ مدارس در جهت همراهی و همگامی با این روند، نیازمند وجود رهبران آموزشی نوین و نواندیش هستند)2018 Alaghehband,(. رهبران آموزشی در مدارس باید دارای ویژگی های فردی و مهارت های حرفهای ویژه ای باشند تا توان رویارویی و پاسخگویی به نیاز های رو به رشد دانشآموزان را داشته باشند )2015 Sugrue,( زیرا کیفیت رهبری در نظام آموزشی با عنوان مدرسه میتواند به شیوه های مختلف پیشرفت تحصیلی دانش آموزان را تحت تأثیر قرار داده و به اثربخشی مدارس کمک نماید.
اهمیت طرح تعالی مدیریت مدرسه
تعالی مدارس موجب بهبود کیفیت فرایندها در آموزش و پرورش میشود و زمینه دستیابی به نتایج مورد انتظار جامعه و توسعه سرمایه انسانی را فراهم می سازد )2003Turani, (،آموزش و پرورش را به سمت یک سیستم آموزشی مبتنی بر برنامه و عمل، پاسخ گویی بیشتر و توجه به نیازهای جامعه سوق خواهد داد و سبب می شود که عوامل مؤثر در مدیریت مدارس، ضمن شناسایی ظرفیت ها و توانایی های داخلی و پیرامونی خود، با اتخاذ رویکرد برنامه محوری نسبت به تعیین اهداف و طراحی برنامه عملیاتی مدارس اقدام کرده و با نگاهی تیزبین و نقّاد به صورت
مستمر عملکرد مدارس خود را نسبت به نقشه راه یا برنامه عملیاتی و هدف های قصد شده بسنجند. بررسی ها نشان داده است تعالی سازمانی در ارتقای عملکرد سازمان های آموزشی موفق بوده است)2011 ,Shams Morkani & Mirzapou ( و سبب افزایش کیفیت آموزشی در مدارس ،ترویج الگوهای مدیریتی مطلوب، توسعه توانمندی های نیروی انسانی، تقویت و ترویج خودآزمایی ،بهبود مشارکت دانش آموزان در اداره مدارس، توسعه مشارکت اولیا و نهادهای اجتماعی، توجه بیشتر به نشاط در مدارس و سلامت سازمانی آن و در نهایت دستیابی به استاندارهای آموزشی لازم می باشد )2011 ,Susan Marie( و می تواند نقش بسیار مهم و تأثیرگذاری بر پویایی، تحوّّل ،رشد و توسعه و در نتیجه، بر کل نظام آموزشی و تعلیم و تربیت داشته باشد)Nsiri & Saki, 2016(.از سوی دیگر پدیده سازمان و مدیریت را میتوان برحسب عوامل مؤثر به سه دسته عواملزمینهای، ساختاری و رفتاری بررسی و تجزیه و تحلیل نمود. هیچ پدیده ای نمی تواند خارج از تعامل این سه دسته در هیچ سازمانی انجام شود (2012,Dehghan, Talebi & Arabion ( . توجّّه به عوامل گوناگون، متنوع و مؤثر از اهمیّّت ویژهای برخوردار است، زیرا توانمند سازی مدارس در برنامهریزی و رهبری خلّّاق فعّالیّّتهای آموزشی و تربیتی، بهرهگیری از ظرفیت سرمایههای انسانی و جلب مشارکت فعّّال این سرمایه ارزشمند در اداره امور مدارس، مدیریت منابع مادّّی و همچنین جلب مشارکت مراکز و نهادهای پیرامونی بیش از هر راهبرد دیگری، ارتقا و بهبود مدارس را ممکن می کند )2011,Kakajajibari(. شناسایی مسائل و نارسایی های موجود در دانش، نگرش و رفتار سازمانی کارکنان و ارتقاء سطح استانداردهای مهارتی و رشد مستمر دانش، توان و قابلیت های حرفه ای نیروی انسانی ، مقوله ای است که سبب تعالی عملکرد می شود),Azizi 2007(.با این که امروزه بسیاری از سازمان ها در پی تعالی هستند، اما همۀ جویندگان تعالی به آن دست نمی یابند. یکی از دلایل اصلی ناکامی، عدم دسترسی عمیق مفهوم تعالی و بی توجهی به نقش نیروی انسانی متعالی است)2007 ,Dahlgaard (. شناسایی و به کارگیری مطلوب منابع و ظرفیتهای موجود ، بهبود مستمر تعالی مدارس را ممکن سازد. بدین ترتیب تمامی فرایندهای مدیریت در مسیر تحول قرار گرفته و بهبود مستمر به عنوان یک اصل و ارزش در مدارس نهادینه میشود)& Nodehi, 2010 Taslimi, Mirkamali, Mirsepasi(. مفهوم زمینه1، که در تئوری سیستمی معادل و مترادف مفهوم محیط است، به قدری مهم است که از سطح مفهوم به سطح تئوری ارتقاء یافته و امروزه محققین و تئوری پردازان نظریههای سازمانی، تئوری های مهمی درباره محیط ارائه دادهاند .اصلیترین کار عوامل زمینه ای یا محیطی، تنظیم روابط سازمان با سیستم های بالاتر از خود است. همه علل و عواملیکه موجبات برقراری ،تنظیم و واکنش به موقع و مناسب سازمان نسبت به سیستم های اصلیتر را فراهم میآورند، زمینه یا محیط نامیده میشوند)2006Mirzaei Ahrangani, (. به عقیده امری و تریست، چهار نوع محیط وجود دارد که ممکن است یک سازمان با آنها مواجه شود: 1( محیط ثابت با اجزای غیرمرتبط؛2 ( محیط ثابت با اجزای مرتبط؛ 3( محیط متغیر واکنشی نسبت به دو محیط قبل و 4( محیط با عناصر کامًلاً متغیر)20[1]5 ,Robbins(. فضای مدارس و امکانات و فناوری از عواملی هستند که در کیفیت بخشی مدارس نقش بسزایی دارند)2014 Chavoshi Hosseini,(.
عوامل ساختاری طرح تعالی مدیریت مدرسه
عوامل ساختاری در برگیرنده تمام عناصر، عوامل و شرایط فیزیکی و غیرانسانی سازمان میباشد که با نظم، قاعده و ترتیب خاص و به هم پیوسته، چارچوب، قالب و یا هیکل فیزیکی و مادی سازمان را می سازد. بنابراین تمام منابع مادی، مالی، اطلاعاتی و فنی، که با ترکیب خاصی در بدنه کلی سازمان جاری می شوند)عوامل غیر زنده( جزء عوامل ساختاری قرار می گیرند ) 2006,Mirzaei Ahrangani(.عوامل رفتاری2 شامل عوامل انسانی و روابط انسانی در سازمان است که هنجارهای رفتاری، ارتباط غیررسمی و الگوهای خاص به هم پیوسته و محتوای اصلی سازمان را تشکیل می دهد. این عوامل در واقع بخش پویا و زنده سازمانی تلقی می شوند و هرگونه عوامل و متغیرهایی که به طور مستقیم مربوط به نیروی انسانی می باشند، در این دسته قرار می گیرند)2015Dehghanpour, Parsa & Mehraliizadeh, (.در بررسی (2019) Abdolmaleki, Nasiri, Ardalan & Afzaliکیفیت تعالی مدارس استان های غرب کشور بر اساس الگوی سیپ، زمینه، درون داد و فرایند های برنامه را در سطح ضعیف و برون دادها را در سطح مطلوب ارزیابی کردند. همچنین نتایج تحقیق آنان حاکی از ارتباط مثبت و معنادار عوامل مدل سیپ در کیفیت برنامه تعالی مدرسه بود. در مطالعه Mynbayeva & Akshalova, Aselkhan, Sadvakassova, Zukhra(2016) خود نشان دادند عوامل رفتاری باعث بالا بردن انگیزه یادگیری دانش آموزان شده و مدارس می توانند با نگاه کردن به ویژگی های شخصیتی و ویژگی های فردی دانش آموزان سبب توسعه آموزش شوند. Mohd Rashid (2015) Zainol & عوامل رهبری، فرهنگ، اهداف و استراتژی، مدیریت منابع، مدیریت تغییر ،نوآوری، کارمند محوری، مشتری محوری را به عنوان عوامل مؤثر در تعالی عملکرد مدارس معرفی کردند. در مطالعهای)2015Ghanbari, Ardalan, Nasiri & Karimi (دریافتند که رابطه علّّی بسیار قوی میان ابعاد توانمندسازی روان شناختی کارکنان و تعالی سازمانی وجود داشت و نتایج بیانگر تأثیر بیشتر ابعاد احساس شایستگی و مؤثر بودن بر تعالی سازمانی بود و همچنین عوامل رفتاری می تواند نقش میانجی در رابطه میان عوامل ساختاری و تعالی سازمانی داشته باشد. در مطالعه)2014) Hosseini, Shahmandi & Assadi ابعاد تعالی سازمانی و عوامل سازمانیمؤثر برآن نشان دادند که بین ابعاد فرهنگ سازمانی با تعالی سازمانی همبستگی مثبت و معنادار
وجود دارد. (2014) Naicker, Naidoo & Surendraبا انجام پژوهشی کیفی در زمینه تعالی مدارس نتیجه گرفتند که عوامل رفتاری نظیر ایجاد فرصت های یادگیری، کار تیمی، ارتباطات اجتماعی و بهبود مهارتهای رهبری مشارکتی در تعالی مدارس تأثیر مثبت دارد. در یک مطالعه (2008) Tee.Ng, & Chan مدل تعالی مدرسه سنگاپور با مدیریت مدرسه محور هنگ کنگ را مورد مقایسه قرار داد ند. ایشان تمرکززدایی؛ اثرات بازار گذاری تحصیلات؛ ویژگیهای رهبران و معلمان مدرسه، و استفاده سودآور از مدل های کیفی را به عنوان عوامل مؤثر در تعالی مدارس معرفی کردند. با توجه به مطالعات محقق، تحقیقاتی در زمینه شناسایی عوامل سه شاخگی به صورت موردی در عملکرد سازمانی از جمله دانشگاه علوم پزشکی و یا تأثیر این عوامل بر نوآوری اجتماعی در سایر سازمان ها انجام شده است لذا وجه تمایز این مطالعه با سایر پژوهش ها در این است که به شناسایی هر سه عامل سه شاخگی و همچنین بر عملکرد تعالی مدرسه و ارائه الگو در این زمینه پرداخته است و علاوه بر آن تأثیر این سه عامل بر تعالی مدرسه را مورد بررسی قرار داده است. ارائه الگو و دسته بندی جامعی که دربردارنده مهم ترین عوامل مرتبط با تعالی مدیریت مدارس به خصوص عناصر تأثیرگذار همچون عوامل زمینه ای، ساختاری و رفتاری باشد، مسؤلان و مدیران آموزشی را در عرصه تدوین راهبردهای تعالی مدرسه یاری می کند و چارچوب مناسبی را پیش روی آنان قرار می دهد. لذا این پژوهش درصدد است الگوی عملکرد تعالی مدیریت مدرسه بر اساس مدل سه شاخگی)عوامل زمینه ای ، ساختاری و رفتاری( را ارائه ، میزان اعتبار الگوی مذکور بر اساس مؤلفههای شناساییشده را تعیین و وضعیت عوامل و مؤلفه های شناسایی شده الگو را در جامعه مورد مطالعه مورد بررسی قرار دهد.
سوالات طرح تعالی مدیریت مدرسه
در راستای اهداف پژوهش سؤالات زیر مطرح شده است:
1. مؤلفههای مدل سه شاخگی در عملکرد تعالی مدیریت مدرسه کدامند؟
2. الگوی روابط عوامل مدل سه شاخگی در عملکرد تعالی مدرسه تا چه حد از اعتبار و پایایی لازم برخوردار است؟
3. آیا عوامل مدل سه شاخگی بر عملکرد تعالی مدیریت مدارس تأثیر دارد؟
