کیفیت و چگونگی وجود اشیا از سوالاتی بوده که همواره ذهن فلاسفه را در طول تاریخ به خود مشغول داشته است. در این نوشتار قصد داریم از منظر تجربیات عصر حاضر در فناوری اطلاعات نگاهی به این موضوع در آیات قرآن داشته باشم . آیه ی ۵۹ سوره انعام ابتدا خداوند را کلید دار خزانه های غیب معرفی می کند و بیان می کند کسی جز او بدان ها دسترسی ندارد (وَعِندَهُ مَفَاتِحُ الْغَيْبِ لَا يَعْلَمُهَا إِلَّا هُوَ) و در ادامه مثال هایی از علم خداوند را بیان می کند (دانستن آنچه در خشکی و دریاست، افتادن برگ، وجود دانه ای در تاریکی های زمین ) که به نظر می‌رسد خلاف گنجینه های غیب، دانستن این اطلاعات فقط مخصوص خدا نیست. علامه طباطبایی در تفسیر المیزان ذیل همین آیه این امور را غیب نسبی دانسته چرا که چیزی از این امور ممکن است برای فردی غیب باشد در حالی که همان چیز برای فرد دیگری شهود است مثلاً فردی چیزی را در زیر خاک مخفی می کند آن چیز برای او غیب نیست ولی برای افراد دیگری که از آن اطلاع ندارند غیب است. در پایان، آیه از کتاب مبین نام می برد و بیان می کند که هیچ تر و خشکی نیست جز اینکه در کتاب مبین ثبت است" (وَلَا رَطْبٍ وَلَا يَابِسٍ إِلَّا فِي كِتَابٍ مُّبِينٍ)
از این جمله می توان دو نکته را برداشت نمود. نکته ی اول عمومیت اطلاعات کتاب مبین است. این که اطلاعات همه چیز در کتاب مبین قرار دارد که این مفهوم از آیه ی ۶۱ سوره ی یونس ( وَمَا يَعْزُبُ عَن رَّبِّكَ مِن مِّثْقَالِ ذَرَّةٍ فِي الْأَرْضِ وَلَا فِي السَّمَاءِ وَلَا أَصْغَرَ مِن ذَٰلِكَ وَلَا أَكْبَرَ إِلَّا فِي كِتَابٍ مُّبِينٍ) و ۲۹ سوره ی نبا (وَكُلَّ شَيْءٍ أَحْصَيْنَاهُ كِتَابًا) نیز فهمیده می شود و دوم آن که این اطلاعات خصوصیات اشیا است چنانچه در آیه ی ۶ سوره ی هود موقعیت مکانی جنبندگان را از اطلاعات کتاب بر شمرده است.(وَمَا مِن دَابَّةٍ فِي الْأَرْضِ إِلَّا عَلَى اللَّهِ رِزْقُهَا وَيَعْلَمُ مُسْتَقَرَّهَا وَمُسْتَوْدَعَهَا كُلٌّ فِي كِتَابٍ مُّبِينٍ)
زمانی که این آیات را در کنار آیات ۸ سوره ی رعد (... وَكُلُّ شَيْءٍ عِندَهُ بِمِقْدَارٍ ) و ۲۸ سوره ی جن (...وَأَحْصَىٰ كُلَّ شَيْءٍ عَدَدًا ) قرار دهیم متوجه می شویم که خصوصیات اشیا در کتاب به صورت مقادیر عددی ذخیره شده است.
تا این جا به این نتیجه رسیدیم که مشخصات کنونی اشیا در قالب مقادیر عددی ثبت می شود.
حال سوالی که پیش می آید این است که اطلاعات کتاب مبین همان اشیا هستند یا آنکه اشیا حقیقتی خارجی هستند که اطلاعات آنها جمع آوری شده و در کتاب ثبت می شود.
می دانیم که مشخصات اشیا اطلاعات ثابتی نیستند و هر لحظه ممکن است وضعیت آنها تغییر کند.
با توجه به پرسش پیشین اگر حالت اول برقرار باشد این اطلاعات مستقیم توسط قوانین تغییر داده می شوند و هر گونه تغییر در این اطلاعات وضعیت اشیاء را تغییر می دهد حال آنکه در حالت دوم اطلاعات از اشیاء جمع آوری شده و تغییر در این اطلاعات وضعیت اشیاء را تغییر نمی دهد.
آیات ۳۸ و ۳۹ سوره ی رعد ما را در رسیدن به پاسخ این سوال یاری می دهند. این آیات در ادامه این سخن که هیچ پیامبری نمی تواند نشانه ای از نزد خود جز با اجازه خدا بیاورد بیان می کند که هر زمان کتابی دارد (وَمَا كَانَ لِرَسُولٍ أَن يَأْتِيَ بِآيَةٍ إِلَّا بِإِذْنِ اللَّهِ لِكُلِّ أَجَلٍ كِتَابٌ) خدا ﺁﻧﭽﻪ ﺭﺍ ﺑﺨﻮﺍﻫﺪ ﻣﺤﻮ ﻳﺎ ﺍﺛﺒﺎﺕ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻭ ام اکتاب ﻧﺰﺩ ﺍﻭﺳﺖ (يَمْحُو اللَّهُ مَا يَشَاءُ وَيُثْبِتُ وَعِندَهُ أُمُّ الْكِتَابِ) از این آیات متوجه می شویم که داده های اشیا به تفکیک زمان ثبت می شود. خداوند داده های اشیا را بر اساس مشیت خود تغییر می دهد تا حالت جدید اشیا (کتاب جدید) پدید آید و این تغییرات بر اساس قوانین مدونی است که آیه از آن با نام ام الکتاب نام می برد. همانگونه که مشخص است این قوانین هستند که کتاب (داده ها) را به وجود آورده و تغییر می دهند به نظر می رسد به همین سبب از نام ام الکتاب برای این اطلاعات استفاده شده است. و نکته دیگر آنکه اشاره به این ساختار به عنوان دلیلی بر این که پیامبر نمی تواند آیه ای بدون اذن خداوند بیاورد، مشخص می کند هر تغییری که در کتاب داده شود وضعیت اشیا را تغییر می دهد. مشابه همچین فرایندی در نرم افزار های رایانه ای نیز مشاهده می شود. این کد ها هستند که داده ها را به وجود می آورند و آنها را متناسب با ورودی های کاربر تغییر می دهند. در کتاب مبین نیز این تقدیرات الهی (ام کتاب-لوح محفوظ) هستند که رطب و یابس ها (کتاب- لوح محو و اثبات) را با در نظر گرفتن خواست ما تغییر می دهد و ما به صورت مستقیم به داده های دنیا دسترسی نداریم و نمی توانیم تغییری در این جهان ایجاد کنیم.
ما همیشه آخرین کتاب را مشاهده می کنیم و به کتاب های قبلی دسترسی نداریم اما به نظر می رسد کتاب های قبلی از بین نمی روند و همین کتاب ها هستند که نامه ی عمل را می سازند. آیه ی ۲۹ سوره ی جاثیه سخن خداوند خطاب به بندگانش در روز قیامت را بیان می کند که درباره کتاب می گوید: این کتاب ماست که به حق سخن می گوید ما از آنچه انجام می دادید نسخه برداری می کردیم (هَٰذَا كِتَابُنَا يَنطِقُ عَلَيْكُم بِالْحَقِّ إِنَّا كُنَّا نَسْتَنسِخُ مَا كُنتُمْ تَعْمَلُونَ) علامه طباطبایی در تفسیر المیزان ذیل این آیه بیان می کند که اعمال ما باید نسخه اصلی باشد و از آن نسخه برداری شود یا اعمال ما کتابی باشد و از آن نقل شود. همانگونه که گفته شد به نظر می رسد کتاب های قبلی از بین نمی روند و در روز داوری سندی محکم بر اعمال ما هستند.
تا به اینجا گفتیم که وضعیت کنونی اشیا و تاریخچه آنها در کتاب مبین مشخص می شود اما آیاتی از قرآن بیان می کند که حوادث، پیش از وقوع در کتاب ثبت شده است (آیه ی ۲۲ سوره ی حدید ) این آیات به قرار داشتن حوادث در ام الکتاب اشاره دارد. چنین چیزی نیز در نرم افزار های رایانه ای مشاهده می شود به عنوان نمونه یک بازی رایانه ای را در نظر بگیرید، تمامی اتفاقات بازی در کد منبع نوشته شده و متناسب با انتخاب بازیکن یا بازیکنان و یا در زمانی از پیش مشخص شده، اتفاق می افتد.
علامه طباطبایی در تفسیر المیزان ذیل آیه ی ۵۹ سوره ی انعام، کتاب را حاوی مشخصات اشیاء می داند اما آن را به نحوی مغایر با اشیاء خارجی دانسته است و برای این موضوع دو دلیل ذکر می کند نخست آنکه کتاب مبین نسبت به اشیا تقدم داشته و بعد از فنای آنها نیز باقی می ماند و دوم آنکه ما می بینیم که اشیا بر اساس قوانین عمومی حرکت در حال تغییر و دگرگونی هستند در حالی بنا بر آیاتی از قرآن کتاب ها ثابت اند و تغییر نمی کنند. اما این دو دلیل نمی توانند به معنای مغایرت کتاب با اشیای خارجی باشد چرا که این وضعیت فقط به این دلیل رخ می دهد که کتاب شامل تقدیرات الهی پیش از به وجود آمدن اشیا وضعیت کنونی اشیا و تاریخچه آنها ست و از این میان ما تنها می توانیم وضعیت کنونی اشیا (آخرین کتاب) را مشاهده کنیم.
در این مقاله با بررسی آیات قرآن به این نتیجه رسیدیم که اطلاعات تمامی اشیای هستی به صورت مقادیر عددی در کتابی ذخیره می شود و این اطلاعات هر لحظه بر اساس تقدیرات الهی (ام الکتاب) در حال پردازش است.
