در دنیای کتاب‌خوانها همه چیز رنگ و بوی دیگری دارد، در عالم رنگی رنگی افرادی که دقایق، ساعت‌ها و عمر خود را با مطالعه گره زده‌اند انگار عمر کش پیدا می‌کند و به موازات زندگی شخصی خود، با هر کتابی که دست می‌گیرند یک زندگی دیگر را نیز تجربه می‌کنند. در این جغرافیای پر زرق‌وبرق و مملو از تجربیات بی‌نظیر، هر کتاب ژانر و موضوع مخصوص به خود را دارد و در دسته‌بندی مشخصی از نظر ژانر قرار می‌گیرد . از سوی دیگر،افراد کتاب‌خوان بسیاری در دنیا، ژانر مخصوص و مورد علاقه خود را دنبال کرده و همواره منتظر انتشار کتاب‌هایی در ژانر مطبوع خود هستند.. در مطلب امروز در خصوص ژانر و انواع و اقسام آن صحبت خواهیم کرد.
ژانر (Genre) به معنای «تیپ»، «نوع»، «دسته» و «جنس» است. ژانر در ساده‌ترین تعریف، چهارچوبی را که کتاب در آن قرار گرفته را مشخص می‌کند. هر ژانر به مجموعه‌ای از ویژگی‌های مشترکی اشاره دارد که دسته بندیِ اشکالِ گوناگونِ کتاب را امکان‌پذیر می‌کند. ژانر معمولا یک دسته‌بندی و ساختار مشخص است که هم مخاطب از آن بهره می‌برد و هم نویسنده می‌تواند با نگارش آثاری در یک ژانر مشخص خود را به یک نویسنده محبوب در آن ژانر خاص تبدیل نماید.
ژانر یک دسته‌بندی جهانی است
در تمام دنیا یک دسته‌بندی وجود دارد که تمامی کشورها به آن پایبند هستند و تقریبا استانداردترین و معروف‌ترین دسته‌بندی کتاب در جهان است که آن را به دو دسته داستانی و غیر داستانی تبدیل می‌کند، اما این تمام ماجرای ژانر و انواع آن نیست و امروزه کتاب در ادبیات جهان حتما بایستی در یک ژانر کاملا مشخص قرار بگیرد.
ژانرشناسی، یک آگاهی سودمند
تصور کنید تصمیم گرفته‌اید برای یکی از عزیزترین دوستان خود کتاب هدیه بخرید، چقدر خوب است اگر بدانید دوستِ کتاب‌خوان شما به چه ژانری علاقه‌مند است تا کتابی را بخرید که وی را خوشحال‌تر می‌کند. اگر یک کتاب‌خوان حرفه‌ای هستید قطعا آگاهی از ژانری که بیشتر به آن کشش دارید می‌تواند در مدیریت وقت و حتی هزینه شما بسیار سودمند باشد.
گرچه به زعم بعضی از اندیشمندان عرصه ادبیات و صاحب نظران حوزه کتاب، بسیاری از ژانرها از جهات بسیاری همپوشانی دارند اما در این بخش نگاهی کوتاه خواهیم داشت به ژانرهای شناخته شده در ادبیات جهان:
ژانر فانتزی درونمایه‌ای بر اساس ماورالطبیعه و دور بودن از واقعیت دارد، کتاب‌هایی که در ژانر فانتزی نوشته می‌شوند معمولاً بر گرفته از یک رخداد محلی و قصه‌های کهن و سنتی هستند. ژانر فانتزی معمولاً در بین نوجوانان طرفداران زیادی دارد، هری پاتر معروف ترین مجموعه رمان در ژانر فانتزی است.
یکی دیگر از ژانرهای کتاب که معمولاً با ژانر فانتزی اشتباه گرفته می‌شود ژانر علمی تخیلی است. کتاب‌های علمی تخیلی برخلاف آثار فانتزی بیشتر بر مبنای علم روز خلق می‌شوند. این یعنی اگرچه ممکن است کتاب‌های فانتزی هیچ‌گونه پایه علمی نداشته باشند و بیانگر تخیلات و ذهن نویسنده باشند، اما آثار علمی تخیلی غالباً بر اساس نتایج واقعی و علم روز نوشته می‌شوند.
ژانر قهرمان محوری که در دنیا طرفداران بی‌شماری دارد، شاید مهمترین عامل موفقیت یک کتاب در این ژانر، خلق تصویر درست و صحیح از قهرمان یا قهرمانان داستان است. دلیل آن این است که در کتاب‌های ژانر ماجراجویی، قهرمان یا قهرمانان قصه معمولا با گذراندن حجم عظیمی از مشکلات و ماجراجویی‌‍‌ها به هدف اصلی دست پیدا می‌کنند. آوای وحش، نوشته‌ی جک لندن یکی از معروف‌ترین آثار در این ژانر است.
یکی از قدیمی‌ترین و معروف‌ترین ژانرهای ادبی در دنیا که خیلی به معرفی نیاز ندارد و تقریبا از زمان پیدایش رمان، این ژانر هم مخاطبین انبوه خود را به‌همراه داشته است، ژانر عاشقانه است. این گونه ادبی همانطور که از نامش پیداست داستان‌ها و روایت‌هایی هستند که هسته اصلی آنها را عشق تشکیل می‌دهد. البته ژانر عاشقانه زیر مجموعه‌هایی مثل: عاشقانه‌های کلاسیک، عاشقانه‌های تاریخی، عاشقانه‌های معاصر و غیره نیز دارد.
از شرلوک هلمز گرفته تا پوآرو و تمامی آثار آگاتا کریستی همگی در ژانر رازآلود، جنایی و یا کارآگاهی محسوب می‌شوند. کتاب‌های این ژانر معمولاً در حین خواندن مخاطب خود را وادار به این می‌کنند که آنها نیز در مورد سرنوشت شخصیت‌ها و یا پایان بندی داستان حدس‌هایی بزنند.
ژانر تریلر را در بین کتاب‌ها می‌توان ترکیبی از ژانر وحشت و ترسناک با ژانر کارآگاهی یا رمزآلود دانست. چرا که داستان‌هایی که در این ژانر نوشته می‌شوند حس شک و راز آلود بودن را در کنار نوعی ترس و یا اضطراب در وجود ما برانگیخته می‌کنند. یکی از ژانرهایی که اندیشمندان معتقدند که با ژانر جنایی همپوشانی دارد همین ژانر است. دختری در قطار، اثر پائولا هاوکینز از معروف‌ترین آثار این ژانر به حساب می‌آید.
در کتاب‌های داستانی تاریخی، نویسنده با دست‌مایه قراردادن یک واقعه تاریخی در گذشته پیله‌ای از قصه و داستان را در اطراف آن شکل می‌دهدکه مخاطب را به برقراری بیشتر با آن واقعه تاریخی ترغیب می‌کند.
این‌گونه آثار در ژانر وحشت معمولا مخاطب خود را در تمامی زوایای تاریک و ترسناک اتفاقات کتاب فرو برده و حجم وسیعی از ترس و دلهره را به خواننده انتقال می‌دهند. جالب است بدانید از ژانرهای بسیار پرطرفدار در دنیا همین ژانر وحشت است که سالانه تعداد متعددی اثر جدید هم در این ساختار به بازار عرضه می‌شود.
ادبیات غیرداستانی نیز شامل انواغ ژانرها می‌شود. در سال‌های اخیر برای دسته کلی ادبیات غیرداستانی در ایران نام دیگری نیز انتخاب شده است: جستارنویسی. در ادامه با انواع ژانرهای غیرداستانی آشنا می‌شویم:
خاطره‌نویسی (Memoire)
زندگینامه (Biography)
انگیزشی و موفقیت (Success & Motivation)
آشپزی (Cooking)
خودیاری (Self-help)
هنر (Art)
سلامت و تناسب اندام (Health & Fitness)
سفر (Travel)
آموزشی و کمک‌آموزشی (Educational)
مذهبی و معنوی (Religious & Spiritual)
سیاسی (Political)
علوم اجتماعی (Social Sciences)
اقتصاد (Economics)
روانشناسی (Psychology)
حقوق و فلسفه (Law & Philosophy)
مدیریت و کسب‌وکار (Business & Management)
خانواده و روابط انسانی (Familiy & Relationship)
سفر و سفرنامه‌نویسی (Travel)
