این مقاله در سایت هلدینگ کاسپین نیز منتشر شده است.
اولین نکته مشخص نمودن روش شناسی در تحقیق است. روش های مختلفی بدین منظور وجود دارد که عبارتند از:
روش‌های کمی: روش کمی‌معمولا مترادف است با تکنیک جمع‌آوری داده‌ها از طریق پرسش‌نامه یا تجزیه و تحلیل داده‌ها به وسیله روش‌های آماری و گراف‌ها که در نهایت داده‌های عددی تولید می‌کند. افرادی که تفکراتشان در پارادایم اثبات گرایی تعریف می‌شود معمولا از رویکرد قیاسی و گاهی استقرایی و روش‌های کمی‌استفاده می‌کنند.
روش‌های کیفی: روش کیفی معمولا مترادف با جمع‌آوری داده‌ها از طریق پرسش‌نامه و تجزیه و تحلیل داده‌ها از طریق گروه بندی داده‌ها و تولید داده‌های غیرعددی در نظر گرفته می‌شود. روش کیفی اغلب به پارادایم تفسیری گره خورده و در رویکرد استقرایی به طور چشم گیری از روش‌های کیفی استفاده می‌شود. البته در عمل گاهی از رویکرد تطبیقی نیز استفاده می‌شود به این صورت که ابتدا از طریق استقرا نظریه ای تدوین شده سپس با رویکرد قیاسی نظریه تدوین شده مورد آزمون قرار می‌گیرد.
روش‌های ترکیبی: به دلایل مختلفی از هر دو روش کمی‌و کیفی در یک تحقیق استفاده می‌شود به طور مثال در یک تحقیق ابتدا پرسش‌نامه توزیع می‌شود و برای فهم عمیق ترِ پاسخ‌های به دست آمده، از پاسخ دهندگان سوالات باز نیز پرسیده می‌شود که در این حالت آن‌ها می‌توانند با زبان و ادبیات محاوره ای خودشان پاسخ‌ها را شفاف توضیح دهند. در این حالت فقط به گزینه‌های تیک خورد بسنده نمی‌شود.
مطالعات اکتشافی: ابزار مفیدی است برای آگاهی از این که چه چیزی در حال وقوع است. این روش به خصوص زمانی کارآیی بالایی دارد که محقق بخواهد به شناخت خود از یک پدیده عمق ببخشد. مزیت این نوع از مطالعات، انعطاف پذیری بالای آن است که به محقق این امکان را می‌دهد تا با دست‌یابی به داده‌های جدید یا ایده‌های تازه مسیر خود را تغییر دهد. مشکل بزرگ تحقیقات اکتشافی زمان‌بر بودن آن است که در برخی از موارد پس از صرف زمان زیادی محقق به این نتیجه می‌رسد که این تحقیق ارزش لازم برای زمان سپری شده را نداشته است.
مطالعات توصیفی: مطالعات توصیفی برای به تصویرکشیدن نمایی صحیح از یک شخص یا رویداد یا موقعیت به کار می‌رود. این نوع از مطالعات می‌تواند در ادامه یک تحقیق اکتشافی و یا به عنوان مقدمه‌ای برای یک تحقیق اکتشافی به کار رود. اساتید راهنما در دانشگاه‌ها معمولا در مورد این نوع از کارها با احتیاط برخورد می‌کنند. بعضی از آن‌ها در برابر چنین تحقیق‌هایی می‌گویند: "کار بسیار جالبی است ولی خب که چی؟" آن‌ها انتظار دارند دانشجو از داده‌های جمع‌آوری شده نتیجه‌گیری هم داشته باشند.
مطالعات توضیحی: این نوع از مطالعات رابطه علت و معلولی بین متغیرها برقرار می‌کنند. به طور مثال تحقیقی با هدف بررسی نظام‌های پرداختِ حقوق مدیران برمبنای عملکرد انجام شد. در این تحقیق با استفاده از روش‌های کمی و کیفی این نتیجه حاصل شد که شیوه ارزیابی عملکرد مدیران میانی به وسیله مدیران عالی و نحوه تعیین پاداش بر مبنای این ارزیابی مهم‌تر از طراحی نظام‌های پرداخت حقوق مدیران است.
مطالعات سنجشی Evaluative: این نوع از مطالعات به دنبال این هستند که ارزیابی کنند یک پدیده چقدر خوب کار می‌کند. این مطالعات معمولا با سوال چطور یا به چه میزان شروع می‌شوند. در مطالعات حوزه مدیریت و کسب و کار، این نوع از پژوهش‌ها برای ارزیابی اثربخشی استراتژی ها، سیاست‌ها، برنامه‌ها، فرآیندها، ابتکارات و ... به کار می‌روند. به طور مثال ارزیابی یک کمپین بازاریابی
مطالعات ترکیبی: همان‌طور که از نام این نوع از مطالعات پیداست برخی از پدیده‌ها با چندین هدف دنبال می‌شوند.
استراتژی، یک برنامه کلی است که نشان می‌دهد محقق در نظر دارد چگونه به سوال‌های از پیش تعیین شده پاسخ دهد. انواع استراتژی‌ها بدین قرار است: آزمایشگاهی، پیمایشی، آرشیوی یا مروری، مطالعه موردی، قوم نگاری یا مردم نگاری، اقدام پژوهی، داده بنیان و روایت پژوهی
تحقیقات آزمایشگاهی
تحقیقات آزمایشگاهی از علوم طبیعی نشات گرفته شده است. با این وجود این روش در مطالعات اجتماعی به خصوص روان‌شناسی به کار برده می‌شود. در این روش یک فرضیه برمبنای یک نظریه تعریف می‌شود. دو گروه کنترل و آزمایش از جامعه انتخاب می‌گردند. تغییرات در گروه آزمایش انجام شده و نتایج بین دو گروه مقایسه می‌شود.
تحقیقات پیمایشی
استراتژی پیمایشی معمولا با رویکرد قیاسی گره خورده است. این استراتژی در تحقیقات مدیریتی به خصوص در حوزه کسب و کار از محبوبیت بالایی برخوردار است و اغلب برای پاسخ به سوال‌هایی چون «چه؟ کی؟ کجا؟ چقدر؟ و به چه میزان؟» به کار می‌رود. اغلب این نوع تحقیقات با استفاده از پرسش‌نامه‌های استانداردشده که بین نمونه‌های زیادی از جامعه آماری توزیع شده‌‌اند صورت می‌گیرند. تحقیقات پیمایشی اعتبار بالایی دارند چون سهولت درک روش و نتایج حاصل شده به وسیله عموم بالاست. بنابراین همه روزه در روزنامه‌ها و مجله‌ها گزارش‌هایی در مورد یک تحقیق پیمایشی چاپ می‌شود که مثلا فلان درصد از مردم به نحوی خاص فکر یا رفتار می‌کنند.
تحقیقات آرشیوی یا مروری
در این نوع تحقیقات از منابع دست دوم استفاده می‌شود. منابع دست دوم منابعی هستند که برای پژوهش‌های دیگری تولید شده‌‌اند ولی در تحقیقات مروری از آن‌ها استفاده می‌شود چرا که هدف در تحقیقات مروری بررسی تحقیقات گذشته در زمینه‌ای خاص و ارائه نتیجه بر مبنای مستندات پیشین است. منابع دست دوم شامل مستندات صوتی و تصویری، پوسترهای تبلیغاتی، فایل‌های صوتی، دی وی دی، متن، فیلم، عکس و ... می‌گردد
مطالعه موردی (Case Study)
مطالعه موردی یعنی بررسی تجربی یک پدیده مشخص در شرایط واقعی و با استفاده از منابع اطلاعاتی متفاوت. این روش، زمانی استفاده می‌شود که محقق بخواهد شناختی غنی و عمیق از پدیده مورد نظر به دست بیاورد. کیس در اصطلاح «کیس اِستادی» می‌تواند به یک شخص، سازمان، انجمن، فرآیند یا یک رویداد اشاره کند. به طور مثال فرض کنید قرار است دانشگاه بهشتی به عنوان یک مطالعه موردی در نظر گرفته شود. در این تحقیق می‌بایست از راه‌های گوناگون، بسیاری از جنبه‌های دانشگاه بهشتی از فرآیندهای جذب، استخدام، آموزش و ... گرفته تا سیاست‌ها و برنامه‌ها مورد بررسی قرار گیرد. اشتباهی که بعضی از دانشجوها در نوشتن عنوان تحقیقات خود مرتکب می‌شوند استفاده از عبارت «مطالعه موردی» به جای «مورد مطالعه» است چرا که مورد مطالعه یعنی پیاده‌سازی یک تحقیق در یک مورد خاص که تحقیقات دانشجویی نیز اغلب از این جنس است.
قوم نگاری یا مردم نگاری
این استراتژی برای مطالعه یک فرهنگ یا دنیای اجتماعی یک گروه مورد استفاده قرار می‌گیرد. هدف در این نوع تحقیقات تفسیر دنیای اجتماعی افراد آن گونه‌ای است که خودشان تفسیر می‌کنند. قوم نگاری به میزان زیادی ریشه در رویکرد استقرایی دارد و از انسان شناسی سرچشمه می‌گیرد. این روش بسیار زمان‌بر است و لازم است فرآیند تحقیق انعطاف پذیری بالایی برای بروز واکنش مناسب به تغییرات محیطی داشته باشد.
اقدام پژوهی
سه ایده اصلی در این نوع از تحقیقات وجود دارد. اول هدف تحقیق، که همان مدیریت تغییر است. دومین نکته، مشارکت افراد شاغل و پژوهشگران است که در آن نیاز به یک همکاری نزدیک وجود دارد. در این روش، محقق خود یکی از اجزای سازمانی است که تحقیق و فرآیند تغییرات در آن در حال اجراست. نکته پایانی، رویکرد تحقیق است که ایجاب می‌کند نتایج حاصل از تحقیق به زمینه‌های دیگر نیز تسری پیدا کنند تا مدیریت دانش اتفاق بیفتد. با توجه به تاکید بر جنبه‌های عملیاتی اقدام پژوهی می‌توان گفت که هدف، توصیف جهان نیست بلکه تغییر آن است.
نظریه داده بنیان
در این تحقیقات، هدف ارائه یک نظریه بنیادی است که در آن از روش‌های استقرایی و قیاسی و داده‌های کمی و کیفی استفاده می‌شود. داده‌ها بدون یک چارچوب نظری اولیه جمع‌آوری می‌شود بنابراین در عین انعطاف پذیری بالای این روش، پیچیدگی بالایی نیز وجود دارد. نظریه‌های داده بنیان مبنای نظری دیگر تحقیقات قرار می‌گیرند و توجه داشته باشید که ارائه تحقیق با این روش ادعای بسیار بزرگی است که از عهده هر محققی ساخته نیست.
روایت پژوهی
روایت پژوهی یک روش کیفی است که در آن محقق به تفسیر داستان‌های مرتبط با پدیده موردنظر می‌پردازد. روایت پژوهی سعی می‌کند تا یک پدیده را در بستر زمانی، مکانی و تاریخی خودش بررسی نموده تا به فهم آن پدیده و راه حل‌های مناسبی برای بهبود وضعیت دست پیدا نماید.
یکی از سوال‌های مهمی‌که در زمان برنامه‌ریزی برای یک تحقیق پیش می‌آید این است که می‌خواهیم یک تصویر در لحظه ای خاص را به نمایش بکشیم یا مانند یک دفترچه خاطرات یا یک فیلم عمل نماییم. مطالعات دانشگاهی معمولا به صورت پیمایشی و به دلیل محدودیت زمانی در یک مقطع زمانی مشخص انجام می‌شوند و به صورت یک عکس عمل می‌کنند تا یک فیلم. در مقابل، تحقیقاتی که در سری‌های زمانی انجام می‌شوند زمان‌بر بوده ولی قادرند تغییر و تحولات را در طول زمان بررسی کنند.
محققان در پژوهش‌های خود با مسائل اخلاقی متعددی روبه رو هستند. به طور مثال فرض کنید محققی می‌خواهد درصدد بررسی تصمیم مصرف کننده برای خرید دسته گل برآید. این که چه کسی برای چه منظوری و به چه میزان گل می‌خرد. آیا پرسش از فردی که برای مراسم ترحیم و با حالتی غصه‌دار مشغول انجام این کار است امری اخلاقی است؟
پایایی به این موضوع اشاره دارد که اگر یک محقق بخواهد طرح قبلی خودش را دوباره تکرار کند آیا دوباره به همان یافته‌ها می‌رسد؟ آیا ابزارهای مورد استفاده، به درستی پدیده مورد نظر را بررسی نموده است؟ به طور کلی چهار عامل ممکن است وجود پایایی یافته‌های پژوهش را تهدید کنند. نخستین خطر مربوط به اشتباهات مشارکت کنندگان است. اگر محقق درصدد مطالعه میزان اشتیاق کارکنان نسبت به کار و کارفرمای آن‌ها باشد، متوجه می‌شود پرسش‌نامه ای که در زمان‌های مختلف هفته پر شود نتایج متفاوتی خواهد داد. به همین ترتیب محقق ممکن است با سوگیری موضوع تحقیق و یا مشارکت کنندگان در تحقیق مواجه شود. مصاحبه شوندگان ممکن است آن چیزی را بگویند که رییس شان از آن‌ها خواسته است که بیان کنند. سوم آن که ممکن است برخی اشتباهات از سوی مشاهده کنند رخ دهند. به طور مثال در یک تحقیق، سه مصاحبه کننده اقدامات متفاوتی را جهت تهیج مصاحبه شوند به پاسخ گویی انجام می‌دادند که البته می‌توان این مشکلات را با برنامه ریزی برای یک مصاحبه با ساختاریافتگی بالا مرتفع کرد که به نوبه خود باعث کاهش عواملی خواهد شد که پایایی را تهدید می‌کنند. در نهایت ممکن است سوگیری مشاهده کننده وجود داشته باشد که هر شخصی می‌تواند یک پدیده را از دید ذهنی خود تفسیر کند.
روایی به هماهنگی و سازگاری ابزارهای تحقیق با هدف تحقیق بر می‌گردد. آیا یافته‌های پژوهش واقعا در مورد همان چیزی است که قرار بود باشد؟ آیا رابطه بین دو متغیر یک رابطه علت و معلولی است؟ مشکلات بالقوه ای که در رابطه با روایی نتایج تحقیق ممکن است به وجود آید را می‌توان از طریق طرح تحقیق به حداقل رساند. برای مثال می‌توان روش خود را این گونه تعیین کرد که مصاحبه ای را با کارکنان پس از پاسخ به پرسش‌نامه، نیز انجام داد.
کتاب روش‌های تحقیق برای دانشجویان حوزه کسب و کار: فصل پنجم، فرموله نمودن طرح تحقیق
اثر مارک ساندرز، فیلیپ لویز و آدریان ترن هیل
کتاب روش های پژوهش در تحقیقات مالی و بازرگانی
ترجمه غلامحسین اسدی و بهادر نایبی
