ممکن است آگاهانه در زندگی روزمره خود به پیشگویی های خودمحقق فکر نکنید، اما آنها همه جا هستند. خواهیم دید که چگونه یک پیشگویی خودشکوفا ممکن است بر شیوه زندگی شما تأثیر بگذارد.
موضوع: روانشناسی، ذهن
برگردان فارسی خودمانی مقاله ی زیر از ژورنال Discover با اندک اضافات:
How Does a Self-Fulfilling Prophecy Impact Your Life?
By Kelly Santana Banks May 12, 2023
کلیدواژه ها:
پیشگویی خودکامبخش، پیشگویی خودشکوفا، پیشگویی خودمُحَقَق، پیشگویی خودْمخرب،
اثر پیگمالیون، اثر دارونما، پلاسیبوی صادق، ایدیپوس
اگه داستان های اساطیری یونانی را شنیده باشید، احتمالا درباره ی ایدیپوس فرزند شاه لایوس شنیدید. یکی از بهترین نمونه های پیشگویی خودکامبخش Self-Fulfilling Prophecy که نشون میده چگونه ایدیپ و پدرش ناخودآگاه یا شایدم آگاهانه! سرنوشت خودشون را رقم زدند. ما هم ممکنه مثل ایدیپ در جنبه های مختلف زندگی سرنوشت خودمون رو پیشگویی کرده و رقم زده باشیم؛ حالا چه مثبت چه منفی!
آیا برای خود شما پیش اومده که چیزی رو پیش بینی کرده باشید و در نهایت براتون رخ بده؟ خب شما تنها نیستید! پیشگویی خودمحقق یا خودکامبخش یا هر واژه بهتری که شما براش انتخاب می کنید، چنان در روانشناسی و جامعه ریشه داره که اغلب خودمون هم متوجه نمی شیم چقدر می تونه روی زندگی روزمره ما تاثیر گذار باشه.
رابرت مرتن جامعه شناس قرن بیستم اولین بار این مفهوم و تعریف کرد. پیشگویی خودکامبخش اولش یه جور پیش بینی غلط هستش ولی چون ما باورش می کنیم یک سری رفتار جدید بصورت آگاهانه یا ناخودآگاه انجام میدیم که باعث میشه اون تصور غلط اولیه خودمون تبدیل بشه به واقعیت!
رابرت مرتن معتقد بود که باورهای اجتماعی ناقص بر رفتارهای افراد تاثیر گذاشته و فرض غلط اولیه به واقعیت بدل میشه و از آنجا که مردم به گونه ای عمل می کنند که از پیش فرض های ذهنی همدیگه پشتیبانی می کنند، این می تونه مشکلات اجتماعی مخربی مثل عزت نفس پایین، افسردگی و ... را به همراه داشته باشه.
مثل یک چرخه معیوب عمل می کنه شما تصوری نسبت به خودتون یا دیگری دارید که همون باعث میشه اعمال و رفتار شما در مورد آنها یا خودتون تغییر کنه. اگر انتظار دارید موضوعی پیش بیاد رفتارتون هم از انتظارتون تاثیر می گیره تا فرضیات شما رو تایید کنه.
یادمون باشه این پیشگویی یا پیش بینی اولیه هم میتونه مثبت باشه هم منفی! کارتون قدیمی گالیور یادتونه، تکیه کلام شخصیت گلام این بود که همیشه می‌گفت: من می‌دونم ما موفق نمی‌شیم.
پیشگویی خودْمخرب Self-defeating prophecy دقیقا نقطه مقابل پیشگویی خودکامبخش قرار داره و نباید اونو با پیشگویی خودکامبخش منفی اشتباه بگیریم. در پیشگویی خودمخرب، پیش بینی ما باعث رفتارها و شرایطی میشه که در نهایت مانع از بوقوع پیوستن پیش بینی میشه. مثلا یکی از نمونه های پیشگویی خودمخرب: پیشگویی مارکسیسم در مورد نابودی نظام سرمایه داریست، باعث بالا بردن نرخ مالیات شد و در نتیجه مانع از شکاف طبقاتی و نابودیش شد!
جامعه شناسان و روانشناسان مدتهاست سعی دارن بفهمن که چگونه این موضوع روی رفتار انسانها اثر دارد. این پیشگویی ها روی مکانیسم های درون فردی و بین فردی افراد تاثیر می گذارد. در مورد مکانیسم های درون فردی، باورها یا انتظارات شما بر اعمال و رفتارتان اثر گذاشته، در حالیکه در مکانیسم های بین فردی، دیدگاه های دیگران در مورد شما، روی افکار و رفتارتان تاثیر می گذارد. پس همونطور که رونالد بی آدلر و دیگر اساتید ارتباطات گفتند به دو نوع از پیشگویی خودکامبخش میرسیم: خود تحمیل و دگر تحمیل (یا تحمیلی از سوی دیگران.)
پیشگویی خود تحمیل نتیجه انتظارات خودمون و دگر تحمیل نتیجه فرضیات و انتظارات دیگران در مورد ماست که هردو بطور منظم خواهی نخواهی بر رفتار ما در خانه مدرسه یا محل کار اثر داره.
داستان ایدیپوس اگر چه واقعی نیست ولی نمونه ایست از اینکه وقتی باورهای دیگران بر افکار شما تاثیر میکذاره شما رو وادار میکنه دست به اقداماتی بزنید که در نهایت همون باورها محقق بشوند!
داستان ایدیپوس از این قراره که پیشگوی معبد به پادشاه تبس، "لایوس" گفت که به دست پسر خودش کشته خواهد شد اونم بچه شو سپرد به چوپانی که توی کوه رهاش کنه اما چوپان دلرحم سپردش به خانواده ای در شهری دیگه؛ بچه بزرگ شد و در مورد پیشگویی شنید که روزی پدرش رو خواهد کشت و با مادرش ازدواج خواهد کرد! ایدیپ هم برای فرار از سرنوشت از آن شهر رفت به سوی شهر تبس ولی در راه به لایوس (همون پدر واقعی ش) برخورد و ندانسته در نبردی اونو کشت و باز هم ندانسته با مادر خودش ازدواج کرد، بعد که فهمید حقیقت چیه خودش رو کور کرد!
آزمایش سال 1965 رابرت روزنتال و لنور جیکوبسون، نمونه ای از پیش بینی خودکامبخش تحمیلی از سوی دیگران را نشان داد: اثر پیگمالیون!
محققان به معلمان گفتند برخی از دانش آموزانشون بر اساس تست IQ ، "ضریب هوشی" بالایی دارند و برخی "معمولی" هستند. در حالیکه چنین تستی انجام نشده بود و این فقط باعث انتظار معلم از عملکرد بهتر گروه با ضریب هوشی بالا شد. بعدا دوباره دانش آموزان را تست کردند و نتایج نشون داد گروهی که اصطلاحا "باهوش ها" بودند واقعا عملکرد بسیار بهتری نسبت به گروه معمولی در تست ها داشتند! حتی این باعث شده بود معلمان تلاش بیشتری برای یادگیری و پیشرفت دانش آموزان "اصطلاحا باهوش" داشته باشند در حالیکه همه دانش آموزان به طور تصادفی و رندم انتخاب شده بودند. دانش آموزان با نمرات بالا در واقع کسانی بودن که معلم ها به آنها امید بیشتری داشتند، بنابراین حمایت و توجه بیشتری از آنها می کردند و درنتیجه دانش آموزان معمولی مورد غفلت واقع می شدند.
اثر پیگمالیون نشون میده که وقتی از کسی انتظار عملکرد خوبی داشته باشد، توجه، حمایت و بازخورد مثبت بیشتری دریافت میکنه که میتونه اعتماد به نفس و انگیزه او را افزایش بده و در نهایت منجر به بهبود عملکردش بشه.
پیگمالیون Pygmalion نام پادشاه کوپروس در اساطیر یونان بوده که از زنان بیزار بود ولی مجسمه زنی زیبا رو می سازه و عاشق مجسمه میشه! او دعا می کنه که مجسمه جان بگیره و در نهایت باورش تبدیل به واقعیت میشه.
اثر دارونما یک نمونه دیگه از پیش بینی خودکامبخش است که تاثیر انتظارات و باورهای ما در ذهن و جسم ما را نشون میده. این مورد وقتی مشاهده شده که به فرد به جای داروی واقعی و موثر، دارونما داده شده که دقیقا همون شکل و شمایل داروی اصلی رو داره ولی داخلش نشاسته یا ماده ی بی اثر دیگری وجود داره! با این حال مواردی نشون داده که افراد حتی با دریافت دارونما، روند مثبتی در بهبودی رو تجربه کردند.
واژه لاتین: placebō به معنی «خوب خواهم شد» I will please ، یا دارونما (شبه دارو یا دِلخوشکُنَک) از روشهای درمانی صوری و تلقینی است و در روشهای جدید که به Honest Placebos یا پلاسیبوی صادق معروف است حتی به بیمار گفته شده که این یک دارونماست و اثر دارویی ندارد، اما با کمال تعجب باز هم تاثیرات مثبتی در برخی موارد نشان داده!
ورشکستگی بانک: نمونه های زیادی از این مورد وجود داره زمانیکه شایعات در نهایت به واقعیت تبدیل میشه. یکی ش در بحران مالی سال 1929 امریکا که شایع شد بانکها ورشکست خواهند شد مردم هم با همین پیش بینی غلط اولیه رفتارشون تغییر کرد و هجوم بردند به بانکها و پولهاشون و بیرون کشیدند و ...
مصاحبه ضعیف: وقتی در مصاحبه شغل رویایی تون دچار استرس میشید و شاید در مورد توانایی هاتون به شک دارید در طول مصاحبه اضطابتون باعث میشه از بهترین حالت خودتون فاصله بگیرید و در نهایت رد بشید در واقع باورهای نادرست شما باعث رفتارهایی میشه که پیش بینی تون رو تبدیل به واقعیت میکنه.
ماراتن ناامیدی: دوندگی در یک ماراتن کامل آروزی شما بوده و خیلی براش تمرین کردید ولی هنوز در مورد توانایی هاتون برای دویدن در یک ماراتن کامل شک دارید و در نهایت در روز مسابقه نتیجه دلخواه رو دریافت نمی کنید.
نمونه های دیگه ای هم در فرهنگ و زبان فارسی وجود داره که بصورت ضرب المثل دراومده و به صورت روزمره استفاده میشه و نشان از ریشه دار بودن این نگرش در ما داره که ممکن روی پیش بینی خود محقق ما تاثیر بگذاره. مثلا: ما لب دریا هم بریم باید با خودمون آب ببریم، خر ما از کُرگی دُم نداشت، ما اگه شانس داشتیم...، هر چی سنگه مال پای لنگه، به ما که رسید وارسید و...
همه ی ما تجربه های منفی زیادی در این مورد در ذهن داریم، اما آیا موردی که انتظارات و پیش بینی های شما در نهایت باعث نتیجه ای مثبت شده باشه رو تجربه کردید؟ از تجربیات خودتون اینجا بگید.
پیشنهاد بررسی بیشتر: کتاب "ماشین تجربه" اندی کلارک و کتاب "اثر انتظار" دیوید رابسون و البته کانال یوتیوب دکتر آذرخش مکری عزیز
پ.ن: من مترجم و متخصص در این زمینه نیستم و ترجمه خالی از اشتباه نیست و البته در بعضی موارد توضیحاتی به متن اضافه کردم. همواره مشتاق نظرات و پیشنهادات ارزشمند شما هستم.
ارادتمند شما منصور کاظمی
